Προς ένα νέο Ρομαντισμό
(Η απάντηση στην πρόκληση του «Μεταμοντερνισμού»)
του Σταμάτη Μαμούτου
Τα τελευταία χρόνια στους πνευματικούς κύκλους του δυτικού κόσμου ένα από τα κύρια θέματα των συζητήσεων αποτελεί η έλευση του Μεταμοντέρνου στοιχείου και η εκδίπλωση της επιρροής του. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί η παρουσίαση του θέματος απ’ την αρχή, όσο πιο σύντομα και περιεκτικά γίνεται. Απώτερος σκοπός είναι, όταν εξαχθούν τα βασικά συμπεράσματα περί του φαινομένου, να τοποθετηθώ επ’ αυτού ως ενεργό μέλος της ελληνικής κοινότητας του Φανταστικού.
Εξετάζοντας τον Μεταμοντερνισμό θα διαπιστώσουμε ότι αποτελεί μια πνευματική τάση από την οποία εκρέουν -και με την οποία επικοινωνούν- φιλοσοφικές, πολιτικές, καλλιτεχνικές και οικονομικές εκφράσεις. Ορισμένοι, όμως, εκτιμούν ότι το φαινόμενο αυτό θα πρέπει να εξεταστεί ως κάτι περισσότερο από μια τάση. Υποστηρίζουν, δηλαδή, ότι ο Μεταμοντερνισμός αποτελεί το πνευματικό υπόβαθρο μιας ιστορικής εποχής, την οποία ονομάζουν Μετανεωτερική. Το κύριο επιχείρημά τους βασίζεται στην υπόθεση ότι μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ και την έλευση της παγκοσμιοποίησης, η ιστορία άφησε πίσω της τη Νεωτερικότητα και εισήλθε σε μια νέα ιστορική περίοδο. Ωστόσο, η θέση που κυριαρχεί προς το παρόν στους ακαδημαϊκούς κύκλους αποτιμά την παραπάνω εκτίμηση ως εσφαλμένη. Γνώμη μου είναι πως όντως τα πράγματα έχουν έτσι. Μετανεωτερική ιστορική εποχή και Μετανεωτερικότητα δεν υπάρχουν. Η ιστορική φάση την οποία διανύουμε σήμερα μπορεί να είναι διαποτισμένη από τις ιδέες του Μεταμοντερνισμού, αυτό όμως δε σημαίνει ότι αποτελεί κάτι περισσότερο από μια φάση εντός των πλαισίων της Νεωτερικότητας.
Ιστορική προέλευση όρων και κινημάτων
Η Νεωτερικότητα, που συμβολικά ανάγει τις αφετηρίες της στην Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση (1776 και 1789 αντίστοιχα), αποτέλεσε πράγματι μια νέα εποχή για την ανθρώπινη ιστορία. Στα πλαίσιά της η πολιτική (με την επικράτηση της αστικής δημοκρατίας), η οικονομία (με τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής και την κυριαρχία του φιλελευθερισμού), η τέχνη (με την καθιέρωση του ρεαλισμού και των κινημάτων της Πρωτοπορίας) και η αντίληψη του ανθρώπου επί των πραγμάτων (με την πρόκριση του ατομικιστικού, υλιστικού και ωφελιμιστικού προτύπου ζωής) αποτέλεσαν τομές σε σχέση με την προνεωτερική εποχή, όπου στην πολιτική κυριαρχούσαν τα υπολείμματα των παλαιών αριστοκρατιών, στην οικονομία η παραγωγή παρέμενε αγροτική και ελεγχόμενη από τα κράτη, ενώ η επικρατούσα ανθρώπινη αντίληψη ήταν κοινοτιστική και διέθετε μεταφυσική ένταση. Αυτές οι διαφορές ήταν τόσο σημαντικές ώστε να αποτελέσουν τομές μεταξύ δυο διαφορετικών ιστορικών εποχών. Στα πλαίσια της Νεωτερικότητας αναδύθηκε το «πνεύμα» του Μοντερνισμού. Επρόκειτο για μια συμπύκνωση, δηλαδή, όλων των προαναφερθέντων νεωτερικών χαρακτηριστικών σε μια ενιαία εκφραστικότητα.
Κατά την πρώτη εποχή της Νεωτερικότητας γεννήθηκε ο Ρομαντισμός. Όπως έχω αναφέρει πολλές φορές, ο Ρομαντισμός, μέχρι τα μισά του 19ου αιώνα, αποτέλεσε ως κοσμοθέαση και ως κίνημα την αντίδραση στο μοντέρνο κόσμο της Νεωτερικότητας. Φαντασία έναντι του ορθολογισμού, κοινοτισμός έναντι του κοσμοπολιτικού ατομικισμού, οργανική συλλογικότητα έναντι του κοινωνικού συμβολαίου, μυθολογία έναντι της μόδας, ηρωισμός έναντι του ωφελιμισμού, εθνικισμός (και σε κάποιες περιπτώσεις πρωτογενείς μορφές αναρχισμού και προμαρξιστικού σοσιαλισμού) έναντι του καπιταλιστικού φιλελευθερισμού, ένθεος άνθρωπος έναντι του υλιστικού ατόμου. Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η κληρονομιά της πρώτης ανατρεπτικής κοσμοθέασης έναντι της Νεωτερικότητας.
Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα ο Ρομαντισμός έπαψε να υφίσταται ως κίνημα. Παρέμεινε, όμως, ζωντανός ως κοσμοθέαση, ενώ αρκετές από τις επιμέρους εκφράσεις του κατάφεραν να επιβιώσουν, γονιμοποιώντας νέα σχήματα πολιτισμού. Η λογοτεχνία του φανταστικού, που μέσα στο ρομαντικό πλαίσιο αναγεννήθηκε και εκφράστηκε πολυποίκιλα, συνέχισε να αναπαράγεται προβάλλοντας μια εναλλακτική αισθητική προς το λογοτεχνικό κατεστημένο της Νεωτερικότητας.
Οι ρίζες του Μεταμοντερνισμού
Με το πέρασμα του καιρού, απέναντι στα κυρίαρχα καλλιτεχνικά νεωτερικά πρότυπα στάθηκαν και κάποια νέα ρεύματα. Τα ρεύματα αυτά είχαν ως υπόβαθρο το πνεύμα του Μοντερνισμού αλλά ήταν εξαιρετικά ριζοσπαστικά. Έτσι, πέρα από τις εναπομείνασες εκφράσεις του Ρομαντισμού που συνέχιζαν να υφίστανται στο παρασκήνιο των πολιτισμικών δρώμενων, εμφανίστηκε και αυτή η ριζοσπαστική ομάδα ρευμάτων, η οποία αντιπαρατέθηκε στο κυρίαρχο νεωτερικό σύνολο αξιών. Τα εν λόγω ρεύματα απέκτησαν κινηματική δυναμική στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα με αποτέλεσμα να ονομαστούν «κινήματα της Πρωτοπορίας (Avant Garde)». Κάποια από αυτά ήταν ο φοβισμός, ο κυβισμός, ο ντανταϊσμός και ο σουρεαλισμός, με το τελευταίο να αποκτά εικαστική, λογοτεχνική και κινηματογραφική έκφραση.
Ο πυρήνας του θεωρητικού υπόβαθρου τον κινημάτων αυτών δεν είχε άμεση συγγένεια με τον Ρομαντισμό. Επρόκειτο για εκφράσεις που είχαν καθαρά νεωτερικό περιεχόμενο. Ωστόσο, οι θιασώτες τους στέκονταν κριτικά απέναντι στο σύνολο της νεωτερικής δομής, επειδή θεωρούσαν ότι η εποχή τους προχωρούσε πολύ αργά προς την εκπλήρωση των οραμάτων πάνω στα οποία αρθρώθηκε -και από τα οποία ωθήθηκε- το σύνολο του νεωτερικού πλαισίου. Κυριότερα εκ των οραμάτων αυτών θεωρούσαν την ατομική και κοινωνική απελευθέρωση. Κι επειδή εκτιμούσαν ότι η νομική ελευθερία που είχε επέλθει στο πολιτικό επίπεδο μέσω της επικράτησης της αστικής δημοκρατίας ήταν απλά εξωτερική, επιδίωξαν μέσω της τέχνης τους να ωθήσουν τον άνθρωπο σε μια εσωτερική απελευθέρωση από κάθε εξουσιαστικό δεσμό, προκειμένου να ολοκληρωθεί έπειτα και η πολιτική απελευθέρωση. Κύρια πεποίθησή τους ήταν ότι η Λογική του Διαφωτισμού, πάνω στην οποία ήταν εδραιωμένη η Νεωτερικότητα, είχε απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά των παραδόσεων και των μύθων αλλά τον είχε εγκλωβίσει σε ένα νέο εξουσιαστικό τύπο. Τον τύπο της ορθολογιστικής, νεωτερικής και μοντέρνας εξουσίας.
Όπως γίνεται σαφές, οι καλλιτέχνες και οι στοχαστές που εκφράστηκαν μέσα από τα κινήματα της Πρωτοπορίας αντιλαμβάνονταν ως ξεπερασμένα και αυταρχικά εξουσιαστικά σχήματα όσα στον πυρήνα του Ρομαντισμού εκτιμούνταν ως σημαντικά, αναλλοίωτα και αληθινά. Ωστόσο, στην αντιπαράθεσή τους με τους συμβατικούς Μοντερνιστές, οι Πρωτοπόροι χρησιμοποίησαν κάποια από τα όπλα του Ρομαντισμού όπως τη Φαντασία και το Σύμβολο και άντλησαν ορισμένες επιρροές από ελάσσονα ρομαντικά υπορεύματα. Όμως, το πνεύμα που γέμισε τα έργα τους δεν είχε άμεση συνάφεια με τις κύριες ιδέες του Ρομαντισμού ούτε και κάποια σχέση με τα γνωρίσματα της λογοτεχνίας του φανταστικού.
Οι καλλιτέχνες των κινημάτων της Avant Garde ακόμη και όταν χρησιμοποιούσαν τις ίδιες έννοιες με τους ρομαντικούς, αντέστρεφαν την προοπτική τους. Εκείνοι αναζητούσαν την απελευθέρωση και τον χαοτικό αυθορμητισμό ενώ οι ρομαντικοί την εσωτερική αυθεντικότητα του εκάστοτε πράγματος, την μέθεξή τους σε αυτήν και την υπεράσπισή της. Ως εκ τούτου, ποτέ και σε καμία περίπτωση, σε όλη τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, οι λογοτέχνες και οι καλλιτέχνες της Πρωτοπορίας δεν συγχρωτίστηκαν με εκείνους του Φανταστικού, δεν ήρθαν σε επαφή και δε συνδέθηκαν μαζί τους.
Οι Πρωτοπόροι προσπάθησαν να δώσουν πολιτική απόχρωση στα κινήματά τους, συνδεόμενοι στην πλειοψηφία τους με την Αριστερά. Ωστόσο, η μαρξιστική προσέγγιση που επικρατούσε στους κύκλους της Αριστεράς εκείνη την ιστορική περίοδο ήταν εξαιρετικά «επιστημονιστική» και συμβατικά μοντερνιστική για να τους απορροφήσει. Έτσι, ήδη από τη δεκαετία του 1930, οι περισσότεροι εξ αυτών άρχισαν να αναζητούν νέους δρόμους πολιτικής έκφρασης. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συνδέθηκαν με αριστερούς κύκλους των Η.Π.Α, όμως σταδιακά αποδυναμώθηκαν. Εμφανίστηκε πάντως ένα καινούργιο καλλιτεχνικό ρεύμα που είχε επιρροές από την τέχνη τους, το Pop Art. Τελευταία αναλαμπή τους υπήρξε ο γαλλικός Μάης του ’68, του οποίου και αποτέλεσαν εκφραστές. Ωστόσο, μετά από λίγα χρόνια τα περισσότερα κινήματα της Πρωτοπορίας έκλεισαν τον κύκλο τους και πέρασαν στην ιστορία.
Η γέννηση του Μεταμοντερνισμού και τα χαρακτηριστικά του
Η συνολική επιρροή των κινημάτων της Avant Garde αναπαράχθηκε σε φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, που αναδείχθηκαν στα ευρωπαϊκά πνευματικά δρώμενα μετά το Μάη του ’68. Ντεριντά, Φουκώ, Μπουρντιέ και άλλοι στοχαστές έθεσαν τις βάσεις της φιλοσοφικής σκέψης του Αποδομισμού (μεταστρουκτουραλισμού). Επιστημολογικά ρεύματα, καλλιτεχνικά απομεινάρια των κινημάτων της Πρωτοπορίας και αρχιτεκτονικές ομάδες συνδέθηκαν με αυτόν. Όλη αυτή η σύνθεση αποκρυστάλλωσε το πνευματικό πλαίσιο του Μεταμοντερνισμού.
Η Μεταμοντέρνα σκέψη απορρίπτει τις μεγάλες αφηγήσεις και οποιαδήποτε θεωρία ερμηνεύει την πραγματικότητα καθολικά. Δίνει έμφαση στο μερικό, το διαφορετικό, το τοπικό και την ασυνέπεια.
Στο πολιτιστικό επίπεδο οι μεταμοντέρνοι υποστηρίζουν την καταναλωτική τέχνη, γιατί τη θεωρούν δημοκρατική και εγγύτερη στον απλό άνθρωπο (σαφής επιρροή του Pop Art). Στρέφονται εναντίον της παραδοσιακής αλλά και της νεωτερικής ανδροκρατικής, ευρωπαϊκής τέχνης και επιδιώκουν την ανάμιξη της υψηλής και της μαζικής κουλτούρας. Θεωρούν ότι δεν υπάρχει η έννοια της πρωτότυπης δημιουργίας αλλά εκείνη της επιτυχημένης σύνθεσης προγενέστερων «καλλιτεχνικών υλικών» Στη λογοτεχνία αρνούνται την οργανωμένη αφήγηση (όπως και έκαναν και οι εκφραστές των κινημάτων της Πρωτοπορίας) και δίνουν έμφαση στην αποδόμηση της γλώσσας. Τους ενδιαφέρει η αισθητική των λέξεων πολύ περισσότερο από το νόημα του κειμένου.
Στο φιλοσοφικό τους πλαίσιο επιδιώκουν την αποδόμηση του υποκειμένου και την ανασυγκρότηση του σχεσιακά. Εκτιμούν ότι δεν υπάρχει κάποιος αυθεντικός ανθρώπινος εαυτός, παρά μόνο η αντανάκλαση της κοινωνικής σχέσης (σαφής επιρροή του tabula rasa, που εξέφρασαν οι διαφωτιστές). Υποστηρίζουν ότι υπάρχουν η επικαιρότητα και η σχέση των πραγμάτων και όχι κάποια βαθύτερη Ουσία την οποία οι ρομαντικοί επεδίωξαν να συλλάβουν με τη φαντασία και οι νεωτεριστές με τον ορθό λόγο. Στις πολιτικές του εκφράσεις συνδυάζουν τα πιο διεθνιστικά στοιχεία της Αριστεράς (αφήνοντας κάπως στο περιθώριο τη θεώρηση της ταξικής σύγκρουσης και εστιάζοντας σε ζητήματα φεμινισμού, κρατικής βίας, «ρατσισμού», κοινωνικής κατασκευής κλπ) με τα πιο ατομικιστικά της φιλελεύθερης Δεξιάς (καταναλωτισμός, ιδιαιτερότητα, αποκεντρωμένη παγκοσμιότητα).
Ένας καλός τρόπος για να αντιληφθεί κανείς τα πράγματα είναι να εξετάσει το περιεχόμενο των ίδιων των όρων. Ο Μοντερνισμός αποτέλεσε την κυρίαρχη συνθήκη της Νεωτερικότητας. Ο Μεταμοντερνισμός (και η φιλοδοξία για μια Μετανεωτερικότητα) υποδηλώνει το ξεπέρασμα του Μοντερνισμού και της Νεωτερικότητας. Αποτελεί, δηλαδή, ένα πλαίσιο που υποτίθεται πως εμπεριέχει το νεωτερικό/μοντέρνο (πλαίσιο) αλλά το εξελίσσει και τελικά το υπερβαίνει. Αντίθετα, ο Ρομαντισμός σηματοδότησε την εξέγερση έναντι της Νεωτερικότητας. Στάθηκε απέναντί σε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο με διάθεση ανατροπής και όχι εξέλιξής της.
Η Ρομαντική προοπτική έναντι της πρόκλησης του Μεταμοντερνισμού
Η μεταμοντέρνα εκδοχή της Νεωτερικότητας έχει σήμερα πλήθος εκφραστών στους πνευματικούς κύκλους του δυτικού κόσμου. Επιπλέον, μοταμοντέρνες τάσεις ανιχνεύονται όλο και περισσότερο σε διάφορα πνευματικά σύνολα. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που, κατά τη γνώμη μου, δεν αγγίζει το πεδίο της λογοτεχνίας του φανταστικού.
Η φανταστική λογοτεχνία ανάγει τις αφετηρίες της στην αρχαιότητα και διαπερνά ολόκληρη την πολιτιστική ιστορία της ανθρωπότητας, παρουσιάζοντας ιδιαίτερες εκφράσεις κατά το μεσαίωνα, την εποχή του ρομαντισμού και τα νεώτερα χρόνια. Εμποτισμένη με το πνεύμα των παραμυθιών, των λαϊκών θρύλων και εν γένει των εθνικών παραδόσεων, διαθέτει ως βασικό χαρακτηριστικό τη διάρκεια και τον αναλλοίωτο χαρακτήρα στην πάροδο των αιώνων. Ουσιαστικά, αποτελεί τη λογοτεχνική αποτύπωση των πιο αυθεντικών και ουσιαστικών στοιχείων του ανθρώπινου ψυχισμού. Την πρωταρχική, αλλά και παντοτινή, μορφή αφήγησης, όπως είχε γράψει σε παλαιότερο άρθρο του ο Δημήτρης Αργασταράς.
Ακόμη και σήμερα, που η κατακλυσμιαία εναλλαγή παραστάσεων και «μορφών» αποτελεί βασικό γνώρισμα της εποχής, η φανταστική λογοτεχνία διατηρεί τα περισσότερα αρχετυπικά της γνωρίσματα. Και αν η επίδραση του περιβάλλοντος της Νεωτερικότητας κάνει ορισμένες εκφράσεις της να χάνουν κάτι απ’ τη δύναμη της πνευματικότητας του ευρύτερου φανταστικού λογοτεχνικού πεδίου και να ρέπουν προς αγοραίους πόλους, η ουσία τους παραμένει ανέπαφη. Στις μέρες μας η λογοτεχνία του φανταστικού εξακολουθεί να γονιμοποιείται σε ένα πλαίσιο μύθων, παραδόσεων και πρωταρχικών ψυχικών γνωρισμάτων του ανθρώπου (πχ. το δέος και ο τρόμος) παραμένοντας σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστη από τον εφήμερο χαρακτήρα της επικαιρότητας και της μόδας (ή της μετα-μόδας).
Όλα αυτά καθιστούν δύσκολη την επαφή της με το πνεύμα του Μεταμοντερνισμού. Η ανάμιξη των διαφορετικών, που επιχειρεί το τελευταίο, προϋποθέτει ότι τα διαφορετικά δεν θα έχουν βάθος Αυθεντικότητας. Εξάλλου, ο Μεταμοντερνισμός υποστηρίζει ότι τίποτε δεν έχει Ουσιαστικό βάθος και πουθενά δεν υπάρχει καθαυτή Αυθεντικότητα, αλλά ότι τα πάντα αποκτούν την ταυτότητα και τον χαρακτήρα τους μέσα από τη σχέση και την εμπειρική τους τριβή. Συνεπώς, η αναλλοίωτη, διαχρονική ιστορικότητα και η πρωταρχική Αυθεντικότητα της λογοτεχνίας του φανταστικού, αποτελούν βροντερές ακυρώσεις του μεταμοντέρνου εγχειρήματος.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν το (μοντέρνο ή μεταμοντέρνο) νεωτερικό εξωτερικό περιβάλλον αλέθει τον ανθρώπινο ψυχισμό, επιχειρώντας να στερέψει την πηγή της Ουσίας του και να μεταφέρει το κέντρο βάρους της ανθρώπινης πνευματικότητας σε επιφανειακά επίπεδα; Αυτός ο πόλεμος συνιστά, σε γενικές γραμμές, τη νεώτερη ιστορία του δυτικού (και όχι μόνο) πολιτισμικού βίου . Η μόδα της Νεωτερικότητας απλώθηκε σαν μια χημική κρούστα ακινησίας επάνω στην εκφραστικότητα και την εθιμοτυπία της αληθινής Ζωής των (ευρωπαϊκών αρχικά και των υπόλοιπων εν συνεχεία) εθνών. Ήταν ένα ξύπνημα των Τιτάνων από τον Άδη, που με επικεφαλής τον πονηρό Λόκι, ανέτρεψαν τον παραδοσιακό κόσμο των θεών και επέβαλαν τη δική τους αρχή. Ωστόσο, κάτω από την κρούστα της Νεωτερικότητας συνέχισαν να υφίστανται σπασμοί της αληθινής Ζωής. Αυτοί οι σπασμοί έγιναν αισθητοί από τους ρομαντικούς και το άκουσμά τους μορφοποιήθηκε σε ρομαντική τέχνη και πολέμους.
Όταν στον 20ο αιώνα η κρούστα ακινητοποίησε σχεδόν ολοκληρωτικά τη Ζωή, ήρθε η ώρα της μετάβασης. Η αρχή των Τιτάνων παρουσίασε και αυτή σημάδια κατάλυσης. Ο πονηρός, αλλά και εξαπατημένος Λόκι, μέρα με τη μέρα βλέπει το θρόνο να γλιστρά μακριά του. Ο σκοπός της κρούστας δείχνει να επιτεύχθηκε. Πλέον, η μόδα είναι άχρηστη. Τη θέση της παίρνει το πολύμορφο χάος της μετα-μόδας. Η καθολικότητα του μοντέρνου πνεύματος της Νεωτερικότητας ήταν χρήσιμη, προκειμένου να αντικαταστήσει την Αυθεντικότητα της Ζωής στο κέντρο του πολιτισμικού γίγνεσθαι. Αφού ο εν λόγω στόχος επετεύχθη, οφείλει κι αυτή να αποχωρίσει προς χάριν του μεταμοντέρνου χαοτικού βρασμού, που θα αποτελέσει τη νέα πολιτισμική συνθήκη ενός παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος. Στη χύτρα του Μεταμοντερνισμού έχουν αρχίσει ήδη να ανακατεύονται τα κομμάτια της σπασμένης κρούστας με τα ακρωτηριασμένα μέλη της νεκρής αληθινής Ζωής, γεννώντας τα υβριδικά σχήματα της εποχής μας.
Οι ρομαντικοί παρακολουθούμε αυτές τις εξελίξεις από τα υψώματα των πνευματικών μας καταφυγίων. Το βασικό κέντρο αναφοράς μας, δηλαδή η λογοτεχνία του φανταστικού, εξακολουθεί να μας παρέχει τη δυνατότητα της απόστασης από τις εξελίξεις. Η αναλλοίωτη φύση της λειτουργεί ως υπόδειγμα για την Αυθεντικότητα της αληθινής Ζωής. Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται είναι επιτακτικό, καθώς τα σκούρα σύννεφα απλώνονται πάνω απ’ τα πνευματικά μας κάστρα: Θα συνεχίσουμε να διαβάζουμε και να παράγουμε μια τέτοια φανταστική λογοτεχνία ή θα την παραδώσουμε ως επιμέρους συστατικό στις μηχανές υβριδοποίησης του Μεταμοντερνισμού;
Εκτιμώ ότι η απάντηση έχει δοθεί ήδη. Κάποιοι θα κάνουν το δεύτερο και θα αφομοιώσουν τους μεταμοντέρνους πειραματισμούς, επιχειρώντας μια απελευθέρωση προς τα κελεύσματα της προόδου . Κάποιοι άλλοι, θα σταθούμε εδώ που βρισκόμαστε σήμερα, αγνοώντας τις εξελίξεις ενός πολιτισμικά εχθρικού κόσμου, επιχειρώντας μια λυσσαλέα υπεράσπιση των πρωταρχικών της σχημάτων. Ίσως, όμως, εμείς που ανήκουμε στην κατηγορία των υπερασπιστών, οφείλουμε κάποτε να σκεφτούμε σοβαρά την ένταξη της αγαπημένης μας λογοτεχνικής δραστηριότητας σε μια ολοκληρωμένη θεώρηση των πραγμάτων. Σε μια θεώρηση απ’ την οποία πηγάζει, εξάλλου, η λογοτεχνία -αλλά και η ευρύτερη τέχνη- του φανταστικού.
Δεν θα πρέπει, άλλωστε, να ξεχνάμε ότι έτσι ακριβώς εκκολάφθηκε ο Ρομαντισμός ως κίνημα. Όταν κάποιοι αντιλήφθηκαν ότι υφίσταται μια κοσμοθέαση της Φαντασίας με ποικίλες εκφράσεις. Τότε, η κοσμοθέαση αυτή ώθησε μια συλλογική θέληση προσανατολισμού της τέχνης, της λογοτεχνίας, της πολιτικής…της ανθρώπινης δραστηριότητας εν γένει, στις ατραπούς της Αυθεντικότητας που παλλόταν κάτω από την εμπειρική και υλική επιδερμίδα κάθε πράγματος. Τότε, ο Ρομαντισμός έγινε κίνημα. Και η αφετηρία της έκρηξης του κινήματος αυτού δεν υπήρξε άλλη από την αναβίωση της λογοτεχνίας του φανταστικού, κατά το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα.
Εμείς, ως μέλη της Φοιτητικής Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας, δεν παύουμε να υπενθυμίζουμε ότι η Φαντασία αποτελεί το πνευματικό μας μέσο για την εναρμόνιση με τους ρυθμούς της αληθινής Ζωής, ενώ οι παραδόσεις και η ιστορική εμπειρία συνιστούν τις ασφαλείς ατραπούς για την ανεύρεσή της. Έχοντας ως σημεία αναφοράς μας το μένος των ηρώων του Ομήρου, την αναζήτηση του ιερού δισκοπότηρου που επιχείρησαν οι χαρακτήρες των μεσαιωνικών ιπποτικών αφηγήσεων, αλλά και την κοσμοθεωρητική ένωση με τον κινηματικό χαρακτήρα της ρομαντικής κληρονομιάς, αντιλαμβανόμαστε τη νεώτερη λογοτεχνία του φανταστικού ως φορέα μιας πολιτισμικής επανάστασης. Ίσως, λοιπόν, να είναι πια επίκαιρη η έκρηξή της. Ίσως, να έχει φτάσει πλέον η ώρα για έναν νέο Ρομαντισμό, μέσω του οποίου θα αρθρωθεί και πάλι μια ολική αντιπρόταση στις διάφορες εκφάνσεις της Νεωτερικότητας, είτε αυτές είναι μοντέρνες είτε μεταμοντέρνες.
- Σχόλια σε αυτή την ανάρτηση :Ο/Η Χάρης Παπαϊωάννου είπε...
Έτσι, για να μαθαίνουν ιστορία και θεωρία λογοτεχνίας διάφοροι
Τρίτη, 18 Οκτώβριος, 2011
Ο/Η Καλλίμαχος είπε...
Μπράβο
Τρίτη, 18 Οκτώβριος, 2011
Jerusalem WAS here!
Among these dark Satanic Mills..
Bring me my bow of burning gold!
Bring me my arrows of desire!
Bring me my spear! O clouds, unfold!
Bring me my chariot of fire!
I will not cease from mental fight,
Nor shall my sword sleep in my hand,
Till we have built Jerusalem..
Αγαπάμε Φ.λε.φα.λο.
Παρασκευή, 21 Οκτώβριος, 2011
Ο/Η Guardian "D" Lord είπε...
Ο δικός μας δεσμός με την Πηγή και το πνεύμα είναι πανίσχυρος... δεν περνά με τα χρόνια...
Παρασκευή, 21 Οκτώβριος, 2011
Ο/Η καλλίμαχος είπε...
Ένα χαρακτηριστικό των κινημάτων 'αντιτέχνης' των αρχών του 20ου αιώνα, ήταν πως βάσισαν την ύπαρξή τους σε μια δυσφήμιση της προγενέστερης τέχνης. Σε αυτή την δυσφήμιση δεν υπήρξε απάντηση, αφού, αφενός η προγενέστερη τέχνη είχε σχεδόν εκλείψει κάτω από τις επιταγές της εμπορικότητας και της μαζικής παραγωγής και διάθεσης (πολύ απλά οι έμποροι δεν μπορούσαν να περιμένουν δύο μήνες μέχρι να ετοιμαστεί ένας Tadema και προωθούσαν τον Picasso που παρήγαγε ένα έργο το 24ωρο - 460 ολοκληρωμένα έργα ο Tadema, 80.000 ο Picasso) και αφετέρου, η πραγματική τέχνη δεν ενδιαφέρεται να απολογηθεί για τον εαυτό της, αφού είναι ούτως ή άλλως άφθαρτη και αξεπέραστη. Λόγω κυρίως αυτής της έλλειψης αντιλόγου, τα κινήματα της 'αντιτέχνης' δικαιώθηκαν στις συνειδήσεις των μαζών ως ιστορικές αναγκαιότητες και σήμερα έχουν σχεδόν μυθοποιηθεί ανάμεσα σε διάφορους περίεργους, που έχουν ως κέντρα αναφοράς οτιδήποτε άλλο εκτός από την αισθητική, την ομορφιά και την Τέχνη.
Ο κόσμος χρειάστηκε κάτι λιγότερο από έναν αιώνα για να συνέλθει από την λαίλαπα του 'μοντερνισμού'. Σήμερα λοιπόν, οι κακιτέχνες αρχίζουν να στερεύουν από ιδέες και πρωτότυπους τρόπους να τις προπαγανδίσουν στο κοινό και η τέχνη των τελών του 19ου αιώνα, γίνεται ξανά δημοφιλής (με κατακόρυφη άνοδο στα καλλιτεχνικά χρηματιστήρια). Είναι νομίζω καιρός, οι φιλότεχνοι να στρέψουμε τον μεγεθυντικό μας φακό επάνω στα κινήματα τις 'αντιτέχνης' και να ασχοληθούμε με τις γελοίες φιγούρες που τα απάρτισαν και τα σχημάτισαν, είναι επιτέλους καιρός να πετάξουμε την 'αντιτέχνη' στη χωματερή της ιστορίας.
Πέμπτη, 27 Οκτώβριος, 2011
Ο/Η Σταμάτης Μαμούτος είπε...
Χάρη, αυτοί στους οποίους ανφέρεσαι δεν μαθαίνουν με τίποτα. Ας μάθουν, τουλάχιστον, οι απέναντι ότι υπάρχουμε κι απο 'δω κάποοιοι που γνωρίζουμε και παρακολουθούμε..
Καλλίμαχε, ευχαριστώ.
Guardian Lord, σαφώς.
White Fay...and did those feet in ancient times...
Καλλίμαχε, οι θιασώτες της "αντιτέχνης" μπορεί να βρίσκονται στο μεγαλύτερο αισθητικό αδιέξοδο των τελευταίων δεκαετιών, ωστόσο είναι ακόμη σε θέση πολιτικής ισχύος ως αντανακλάσεις του κυρίαρχου κοσμοειδώλου.
Ας ελπίσουμε ότι οι εκφραστές της πολιτισμικής αντίστασης θα καταφέρουμε κάποτε να αντιστρέψουμε (για αρχή) αυτό τον συσχετισμό.
Πέμπτη, 27 Οκτώβριος, 2011
Η μικρή Ζεραλντίν ζει σε μια σύγχρονη μεγάλη πόλη μαζί με τους γονείς της, τον μεγαλοδικηγόρο πατέρα της και την διευθύντρια περιοδικού μόδας μητέρα της. Οι τρεις τους αποτελούν μια αγαπημένη, αρμονική οικογένεια, και η Ζεραλντίν είναι ευτυχισμένη, απολαμβάνοντας τις ανέσεις και τα παιχνίδια που της προσφέρουν οι γονείς της. Αλλά, περισσότερο απ’ όλα, η Ζεραλντίν απολαμβάνει τις μέρες που περνά μαζί με τον επαρχιώτη παππού της, σε ένα υπέροχο εξοχικό σπίτι, κοντά σε μία γαλήνια σμαραγδένια λίμνη. Εκεί οι μέρες κυλούν ήρεμα και ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει. Ο κήπος είναι ολάνθιστος, η σοφίτα περιέχει βιβλιοθήκες με παραμύθια και ξύλινα παιχνίδια, το σπίτι είναι γεμάτο σκορπισμένες αναμνήσεις. Παππούς και εγγονή συνηθίζουν να πηγαίνουν για ψάρεμα στην λίμνη, και εκεί ο παππούς Λιονέλ αφηγείται στην Ζεραλντίν γοητευτικά παραμύθια για έναν ολόκληρο, άλλο κόσμο που βρίσκεται κάτω από τα νερά, στον βυθό. Είναι ο κόσμος του Βασιλιά Φύκια και του Βασιλιά Άσχημου Βάτραχου, που βρίσκονται σε μακροχρόνια πολεμική διένεξη, και της φυλακισμένης στις όστρακο-φυλακές Βασίλισσας Ανεμώνης. Ένας κόσμος με σοφούς αχινούς και φύλακες ιππόκαμπους, και με την γοργονο-πριγκίπισσα Αλγυόνα, που θέλει να ανεβεί στην επιφάνεια, για να γνωρίσει την όχθη και τα παράξενα δίποδα όντα που περιφέρονται εκεί. Είναι ο κόσμος που προστατεύεται από την γαλάζια Νεράιδα της Λίμνης, ένας κόσμος με μαργαριταρένια δωμάτια και κοραλλένιες κουρτίνες. Ο κόσμος του μικρού πράσινου ξωτικού, με το κόκκινο σκουφί, που βρίσκει η Ζεραλντίν μεταμορφωμένο σε κόκκινο ψαράκι. Γιατί φαίνεται πως και η μικρή Ζεραλντίν, όπως και ο παππούς της, μπορεί και βλέπει τα όντα αυτού του άλλου, μαγικού κόσμου, και καταλαβαίνει τις φωνές τους... 
Εν κατακλείδι, λένε πως τα παραμύθια καταφέρνουν να μας κερδίσουν επειδή είναι δισυπόστατα, θέλγοντας με την απλότητά τους και σαγηνεύοντας με την αλήθεια που διαισθανόμαστε κρυμμένη μέσα τους, και ‘‘Η Ζεραλντίν και το ξωτικό της λίμνης’’ είναι η καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό... 
