μετάφραση Αντώνης Π., σημειώσεις Σταμάτης Μαμούτος
Το σύντομο άρθρο του σοβιετικού γερμανιστή Μπορίς Γκαϊμάν, ανήκει στο λήμμα «γερμανική λογοτεχνία», της ενότητας «Ρομαντισμός», στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (1939), πρώτη έκδοση, τόμος 41, σελ. 536-540. Το αγγλικό κείμενο βρίσκεται εδώ: https://www.marxists.org/subject/art/lit_crit/romanticism/geiman.htm. Μολονότι ο Γκαϊμάν αναπαρήγαγε σε ορισμένα σημεία του κειμένου κάποιες παρωχημένες μαρξιστικές αντιπαραδοσιοκρατικές γενικεύσεις περί «ρομαντικών αντιδραστικών, που υποκινούνταν από δυνάμεις της εκκλησίας και της τάξης των αριστοκρατών», το άρθρο παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί περιλαμβάνει συνοπτικά πολλά πραγματολογικά στοιχεία για την γερμανική ρομαντική σκέψη και λογοτεχνία.
Ο ρομαντισμός καλύπτει μια σημαντική περίοδο – από τη δεκαετία του 1790 έως τη δεκαετία του 1830. Ο ρομαντισμός διαμορφώθηκε σε μια ατμόσφαιρα ήττας των Ιακωβίνων στη Γαλλία, σε μια ατμόσφαιρα Θερμιδόρ και απογοήτευσης από τα αποτελέσματα της αστικής επανάστασης. Στην ημιφεουδαρχική Γερμανία, η μοίρα των πρώιμων επαναστατημένων ρομαντικών ήταν ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι ρομαντικοί, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, έπεσαν θύματα της εκκλησίας και των αντιδραστικών κυβερνήσεων που χρησιμοποίησαν επιδέξια τη ρομαντική κριτική της αστικής κοινωνίας προς όφελος των αντιδραστικών ευγενών. Ο ρομαντισμός είναι το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο της γερμανικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, γιατί ο ρεαλισμός δεν αναπτύχθηκε τόσο έντονα σε αυτήν, όπως, για παράδειγμα, στη γαλλική ή την αγγλική λογοτεχνία. Η πρώιμη περίοδος του γερμανικού ρομαντισμού (1793-1800) ήταν ακόμη στενά συνδεδεμένη με την κλασική γερμανική φιλοσοφία και αισθητική (Καντ, Φίχτε, Σέλινγκ, Σίλερ, Γκαίτε) και αντιπροσωπεύει ένα είδος προσπάθειας οικοδόμησης ενός αρμονικού κοινωνικού ιδεώδους στη σύνθεση της αρχαιότητας και της νεωτερικότητας, του ιδανικού και του πραγματικού. O Φρίντριχ Σλέγκελ παραθέτει τις τρεις πηγές του γερμανικού ρομαντισμού: τη Γαλλική Επανάσταση, τη φιλοσοφία Wissenschaftslehre του Φίχτε και το μυθιστόρημα του Γκαίτε Wilhelm Meister. Μια εξαιρετικά φωτεινή φιγούρα στην εξέλιξη της γερμανικής λογοτεχνίας από τον κλασικισμό στον ρομαντισμό είναι ένας από τους τελευταίους κλασικούς και πρώτους ρομαντικούς – ο Φρίντριχ Χέλντερλιν (1770-1843), φίλος του νεαρού Χέγκελ και του νεαρού Σέλινγκ. Ο Χέλντερλιν ανατράφηκε στους ηρωικούς στίχους του Σίλερ και στα έργα του Βίνκελμαν. Έως το τέλος παρέμεινε ένθερμος υπερασπιστής της δημοκρατίας και του ουμανισμού, και η λατρεία της αρχαιότητας, μέσα από την οποία εκφράστηκαν αυτά τα κοινωνικά του ιδανικά, εκφράστηκε με πρωτόγνωρο για Γερμανούς συγγραφείς και καλλιτέχνες ριζοσπαστισμό.
Ο Φρίντριχ Σλέγκελ (1772-1829), ο κύριος θεωρητικός του πρώιμου ρομαντισμού, ξεκίνησε επίσης με τη λατρεία της αρχαιότητας από τον Βίνκελμαν. Και για αυτόν η ελληνική δημοκρατία και η ελληνική τέχνη ήταν ο φυσικός κανόνας για ολόκληρη τη μετέπειτα ιστορία της ανθρωπότητας. Αλλά ο Φρίντριχ Σλέγκελ, όπως και ο Χέλντερλιν, απογοητεύτηκε από τη νέα αναβίωση της αρχαιότητας – από τη δυνατότητα, υπό τις συνθήκες της αστικής κοινωνίας, να αποκατασταθεί ο αρχαίος ουμανισμός σε μια ευρύτερη βάση. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1790 ο Φρίντριχ Σλέγκελ άρχισε να μελετά τη «χριστιανική κοινωνία» και τη «χριστιανική τέχνη», δηλαδή την τέχνη των νέων λαών της Ευρώπης. Και εδώ έδειξε πρώτα απ' όλα τους μεγάλους ποιητές της σύγχρονης εποχής – τον Δάντη, τον Βοκάκκιο, τον Θερβάντες, τον Σαίξπηρ, τον Γκαίτε, των οποίων το έργο δεν είναι κατώτερο από τους ποιητές της αρχαίας αρχαιότητας.
Το βιβλίο του Wilhelm Wackenroder (1773-98) Τα ξεσπάσματα της καρδιάς ενός φιλότεχνου μοναχού (1797), ήταν μια από τις πρώτες πηγές οπισθοδρομικού συναισθήματος στον ρομαντισμό. Ο Νοβάλις (ψευδώνυμο του Friedrich von Hardenberg, 1772-1801, ενός από τους πιο εξέχοντες ποιητές του πρώιμου ρομαντισμού), στο ημιτελές μυθιστόρημά του Heinrich von Ofterdingen (1801) δημιούργησε μια ιδιαίτερη έννοια του Μεσαίωνα ως της μοναδικής εποχής κατά την οποία υπάρχουν οι ρίζες των ιδεών που μπορούν να προσφέρουν λύση στις αντιθέσεις της σύγχρονης κοινωνίας και του σύγχρονου πολιτισμού, παίζοντας έτσι ουσιαστικό ρόλο στον αντιδραστικό εκφυλισμό του γερμανικού ρομαντισμού. Στους Ύμνους στη Νύχτα (1800), στους Μαθητευόμενους του Σαΐς (1798), σε φιλοσοφικά αποσπάσματα, ο Νοβάλις εμφανίζεται ως πεπεισμένος μυστικιστής, απορρίπτοντας όλα τα αποκτήματα της εποχής της «λογικής».
(Σημείωση 1: Εκείνο που ο Γκαϊμάν περιγράφει ως «αρχαίο ιδεώδες και ελληνική τέχνη», το οποίο υποτίθεται ότι απαρνήθηκαν οι Γερμανοί ρομαντικοί, ήταν μια επιλεκτική συρραφή μεμονωμένων στοιχείων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που συνέθεταν το υπόβαθρο της δημοκρατικής νεωτερικής ιδεολογίας των Διαφωτιστών. Ο Γκαϊμάν ακολουθεί κι αυτός την κύρια τάση του «συμβατικού» μαρξισμού, υιοθετώντας τις περισσότερες βασικές φιλοσοφικές παραδοχές της ιστορικής οπτικής επί των πραγμάτων που πρόκρινε ο φιλελεύθερος Διαφωτισμός.
Επιπλέον αυτό που ο Γκαϊμάν περιγράφει ως απαρχή του «εκφυλισμού στον γερμανικό Ρομαντισμό» είναι ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα της νεώτερης ευρωπαϊκής (φανταστικής) λογοτεχνίας. Στο παρελθόν με είχαν ρωτήσει ποιους θεωρώ τους σημαντικότερους λογοτέχνες της ιστορίας και είχα απαντήσει τον Όμηρο, τον Σαίξπηρ και τον Νοβάλις. Αν συνυπολογίσουμε ότι το Heinrich von Ofterdingen είναι το καλύτερο λογοτεχνικό κείμενο του Νοβάλις, γίνεται φρονώ αντιληπτή η σημασία του, τόσο για την λογοτεχνική ιστορία όσο και για την έρευνα των συντηρητικών πτυχών της ιδεολογίας του αντιδιαφωτιστικού Ρομαντισμού. Μεταγενέστεροι φιλελεύθεροι και μαρξιστές αναλυτές του Ρομαντισμού έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν τον Νοβάλις ως «όχι και τόσο συντηρητικό». Προσωπικά εκτιμώ ότι αυτές οι ερμηνείες έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι δεν θέλουν να ταυτιστεί μια λογοτεχνική μεγαλοφυΐα με τον αντιδιαφωτισμό. Για όποιον θέλει να ερευνήσει την λογοτεχνία και την σκέψη του Νοβάλις και δεν θέλει να περιμένει μελλοντικά άρθρα που ετοιμάζουμε για αυτόν μπορεί να διαβάσει τα βιβλία «Σκέψεις», εκδ. Στιγμή Αθήνα 2012, «Η Χριστιανοσύνη ή άλλως Ευρώπη» εκδ. Εκκρεμές Αθήνα 2004, «Η προσδοκία-Χάινριχ φον Οφτερντίγκεν, εκδ. Σμίλη Αθήνα 2003).
Ο Λούντβιχ Τηκ (1773-1853) ήταν πιο σύνθετος ποιητής. Οι κωμωδίες του – Γατί με μπότες (1797), Πρίγκιπας Σερμπίνο (1798), Ο κόσμος ανάποδα (1797) – στρέφονται κυρίως ενάντια στα καλλιτεχνικά γούστα του φιλιστινισμού, ενάντια στον μικροαστισμό και τη λατρεία της «κοινής λογικής». Ωστόσο, για πολλά χρόνια ο Λούντβιχ Τηκ δέχτηκε την επιρροή των συντηρητικών-ρομαντικών ποιητών, πρώτα του Wackenroder και μετά του Νοβάλις. Το δράμα του Τηκ Βίος και θάνατος της Αγίας Γενεβιέβης (1799) δοξάστηκε ως παράδειγμα θρησκευτικής ποίησης, ως νέο μυστήριο αμαρτίας και πτώσης. Ο Άουγκουστ Σλέγκελ (1767-1845), όπως και ο μικρότερος αδελφός του Φρίντριχ, ήταν ο κύριος θεωρητικός της ρομαντικής σχολής. Μελέτησε Δάντη, Σαίξπηρ, Καλντερόν. Μας έδωσε μια υπέροχη μετάφραση του Σαίξπηρ. Στην αρχή, οι ποιητές της Αναγέννησης προωθήθηκαν από αυτόν ως άξιοι αντίπαλοι της αρχαιότητας και στη συνέχεια, με την ανάπτυξη των συντηρητικών συναισθημάτων, άρχισε να θεωρεί τους ποιητές του Μεσαίωνα ως τη μόνη άξια πηγή για νέα ποίηση.
Την περίοδο 1797-1804 τα αδέρφια Σλέγκελ, μαζί με τους Νοβάλις και Τηκ συνδέθηκαν με στενή φιλία. Συνήθιζαν να συναντιούνται στην πόλη της Ιένας – εξ ου και το όνομα «Ρομαντικοί της Ιένας». Αν μιλάμε για την επιρροή που επικρατούσε, αυτή αναμφίβολα ανήκε στον Νοβάλις σε αυτή την περίοδο. Τόσο οι αδελφοί Σλέγκελ όσο και ο Τηκ πέρασαν σταδιακά από την αντι-αστική αντίθεση στο «σημασιολογικό ιδανικό» της μεσαιωνικής θεοκρατίας. Ο Φρίντριχ Σλέγκελ έγινε σκοταδιστής, καθολικός φιλόσοφος, για κάποιο διάστημα στην υπηρεσία του Μέτερνιχ και του Γκεντς. Ο Σέλινγκ, ο δημιουργός της ρομαντικής αισθητικής, κινήθηκε κι αυτός στην καθολική κατεύθυνση.
(Σημείωση 2: Ο χαρακτηρισμός του «σκοταδιστή» που απέδωσε ο Γκαϊμάν στον Σλέγκελ αποτελεί χτυπητό παράδειγμα του πως αντιμετώπισε την ρομαντική παραδοσιοκρατία ένα μεγάλο ρεύμα του στρατευμένου δογματικού μαρξισμού. Ωστόσο, όπως θα δούμε και στην συνέχεια του κειμένου, ο Γκαϊμάν πραγματοποιεί μια έντιμη κριτική -με βάση τα πιστεύω του, πάντοτε- του Ρομαντισμού, δεν υπεκφεύγει και ευθαρσώς παραδέχεται την μεγάλη λογοτεχνική αξία των ρομαντικών συγγραφέων).
Η εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων έφερε στο προσκήνιο μια νέα ομάδα ρομαντικών - τους λεγόμενους ρομαντικούς της Χαϊδελβέργης. Από αυτούς σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι σοβινιστές, οι κληρικοί και οι υποστηρικτές της φεουδαρχίας, με μεγάλο φόβο και μίσος για τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού. Οι περισσότεροι ρομαντικοί της «Χαϊδελβέργης» ήταν άνθρωποι αντιδραστικής ανατροφής που δεν ένιωθαν, σε αντίθεση με τους παλαιότερους ρομαντικούς, κανέναν ενθουσιασμό για επαναστατική σκέψη. Ούτε το αρχαίο ιδεώδες ούτε η φιλοσοφία του Διαφωτισμού τους είχαν αγγίξει. Στο επίκεντρο των ρομαντικών της Χαϊδελβέργης ήταν ο Άχιμ φον Άρνιμ (1781-1831), ένας σκοτεινά χιουμοριστικός, αντιδραστικός συγγραφέας. Ο στενότερος συνεργάτης του ήταν ο Κλέμενς Μπρεντάνο (1778-1842), ένας ποιητής με μεγάλο λυρικό χάρισμα, αλλά εντελώς δέσμιος των ιδεών της Καθολικής Εκκλησίας, της οποίας προσπάθησε να είναι πιστός υπηρέτης. Ο Γιόζεφ φον Άιχεντορφ (1788-1857) στο μυθιστόρημα Προμήνυμα και Παρόν (1815) κήρυττε το μίσος προς τους Γάλλους και την υπακοή στην εκκλησία. Ο Joseph Görres (1776-1848), δημοσιολόγος και φιλόλογος, αρχικά Ιακωβίνος, στη συνέχεια ένας από τους πιο μοχθηρούς αντιδραστικούς, ανήκε στον κύκλο των οπισθοδρομικών και υπερασπιστών της Ρωμαϊκής Εκκλησίας στη Χαϊδελβέργη. Η ομάδα γύρω από τον Άρνιμ και τον Μπρεντάνο υποστηρίχθηκε από τους αδελφούς Γκριμ, τον Ιάκωβο (1785-1863) και τον Γουλιέλμο (1786-1859), επιστήμονες που είχαν μεγάλη συνεισφορά στη μελέτη της γερμανικής γλώσσας και λαογραφίας, αλλά εξέφρασαν συντηρητικές θέσεις σε θέματα γενικής κοσμοθεωρίας.
Οι ρομαντικοί της Χαϊδελβέργης μας έχουν δώσει πολλά ως συλλέκτες λαογραφίας και αρχαιοτήτων. Ιδιαίτερη σημασία έχει η συλλογή γερμανικών δημοτικών τραγουδιών Des Knaben Wunderhorn, που εκδόθηκε από τους Άρνιμ και Μπρεντάνο το 1806. Αυτή η συλλογή αποδείχθηκε ότι ήταν ένα ισχυρό μέσο προώθησης των μοτίβων του λαϊκού τραγουδιού μεταξύ των Γερμανών ποιητών και σχεδόν κάθε λυρικός ποιητής ήταν υπό την επιρροή του, από τον Wilhelm Müller μέχρι τον Χάινε. Ο βαρόνος Friedrich de la Motte-Fouqué (1777-1843), τώρα γνωστός μόνο ως συγγραφέας της Undine, ήταν εκείνη την εποχή αρκετά δημοφιλής ως συγγραφέας ιπποτικών μυθιστορημάτων που εξυμνούσαν τις φεουδαρχικές αρετές.
(Σημείωση 3: Είναι σαφές πλέον ότι πρέπει να πιστωθεί στον Γκαϊμάν πως, μολονότι κρίνει τον γερμανικό Ρομαντισμό ως ιδεολογικός αντίπαλος, αναγνωρίζει ταυτόχρονα την λογοτεχνική και διανοητική αξία των ρομαντικών συγγραφέων καθώς και του ρομαντικού φαινομένου συνολικά).
Ο Χάινριχ φον Κλάιστ (1777-1810) είχε φιλικές σχέσεις με τον κύκλο της Χαϊδελβέργης. Ωστόσο, στο σύνολό του, ήταν πρωτότυπος συγγραφέας. Ο Κλάιστ είναι ο συγγραφέας των δραμάτων Το Κατερινάκι από το Χάιλμπρον (1810), Πενθεσίλεια (1808), Πρίγκιπας Φρειδερίκος του Χόμπουργκ (1810), της νουβέλας Μίχαελ Κόλχαας (1809) και μιας σειράς από άλλα διηγήματα. Αναμφίβολα, δίπλα στον Χόφμαν, ο Κλάιστ είναι ο μεγαλύτερος λογοτέχνης στην ιστορία του γερμανικού ρομαντισμού. Μολονότι ως συγγραφέας βίωσε τη νεωτερικότητα πολύ βαθιά και έντονα, ο Κλάιστ ως πολιτικός δεν ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει τα αντιδραστικά δόγματα που εξέφραζαν οι ρομαντικοί της Χαϊδελβέργης. Ήδη από τα πρώτα του χρόνια, ο Κλάιστ ταράχτηκε από την καταστροφή που έπληξε τα ιδανικά του Διαφωτισμού και έχασε την πίστη του στον ορθολογισμό της πραγματικότητας και στα φυσικά δικαιώματα του ατόμου. Υπάρχουν στοιχεία ρεαλισμού και μια γνήσια αίσθηση κοινωνικής ιστορίας στο έργο του Κλάιστ, για παράδειγμα, ειδικά στον Μίχαελ Κόλχαας του, μια ιστορία που απεικονίζει τις κοινωνικές ανατροπές της Γερμανίας τον 16ο αιώνα με έναν εξαιρετικά ζωντανό τρόπο.
Από τους ρομαντικούς θεατρικούς συγγραφείς, εκτός από τον Κλάιστ, μπορεί να σημειωθεί και ο Ζαχαρίας Βέρνερ (1768-1823), ο συγγραφέας του μονόπρακτου 24 Φεβρουαρίου (1812), που έθεσε τα θεμέλια για το είδος του λεγόμενου δράματος του πεπρωμένου. Μετά τον Βέρνερ, σε αυτόν τον κύκλο ανήκουν οι Άνταμ Μύλλερ (1774-1829), Ernst von Houwald (1778-1845) και ο νεαρός Franz Grillparzer (1791-1872), συγγραφέας του δράματος Το στοιχειό του πύργου (1817).
Η λεγόμενη «σουηβική σχολή» των ρομαντικών ήταν μια ομάδα λιγότερο σημαντικών ποιητών-στιχουργών της Νότιας Γερμανίας αφοσιωμένων στα επαρχιακά ενδιαφέροντα, την τοπική ζωή και τα νοτιογερμανικά τοπία. Οι στίχοι τους είχαν συνήθως μια φολκλορική χροιά και απεικόνιζαν την πατροπαράδοτη φεουδαρχία σε θετικούς τόνους. Τυπικοί ποιητές της σχολής ήταν ο Justinus Kerner (1786-1862) και ο Gustav Schwab (1792-1850). Η δημιουργικότητα του ηγέτη των Σουηβών, Ludwig Uhland (1787-1862), του συγγραφέα των διάσημων μπαλάντων και ρομάντζων, υπέφερε σε μικρότερο βαθμό από εκείνη τη φεουδαλική στενομυαλιά, την οποία οι μαθητές του εξύψωσαν σε αρχή. Η σχολή της Σουηβίας έλκεται προς τον πολιτικό φιλελευθερισμό της δεκαετίας του 1830. Η σχολή της Σουηβίας συνδέεται επίσης με τους μεγάλους ρομαντικούς ποιητές Eduard Mörike (1804-75) και Wilhelm Müller (1794-1827) – τον συγγραφέα έργων όπως Η ωραία μυλωνού, Δρόμος του χειμώνα, Ελληνικά τραγούδια.
Αν ο ρομαντισμός μετατράπηκε σε ιδεολογική υποστήριξη της τάξης πραγμάτων που υπήρχε στη Γερμανία, τότε οι καλύτερες δημοκρατικές και ουμανιστικές τάσεις του ρομαντισμού στην εποχή της Παλινόρθωσης παρουσιάστηκαν στα έργα δύο συγγραφέων που προκάλεσαν σφοδρές επιθέσεις στους ορθόδοξους ρομαντικούς. Ο πιο σημαντικός από τους δύο ήταν ο Ερνστ Τέοντορ Αμαντέους Χόφμαν (1776-1822). Ο Χόφμαν ανέβασε την αντιφιλισταϊκή σάτιρα σε εξαιρετικό ύψος, στη νουβέλα του Το χρυσό δοχείο (1813) και στο μυθιστόρημα Βίος και πολιτεία του γάτου Μουρ γελοιοποιεί τη γερμανική πεζότητα της εποχής, τον γερμανικό τρόπο ζωής, τα ήθη, τον πολιτισμό, τα αφεντικά του, την κυβέρνησή του, τους μικρούς Γερμανούς πρίγκιπες. Ο Χόφμαν ήταν σε μεγάλο βαθμό δάσκαλος του Ρεαλισμού. Η απότομη παρατήρηση, η τέχνη του χαρακτηρισμού είναι ένα ουσιαστικό προσόν της καλλιτεχνικής μεθόδου του Χόφμαν. Τόσο ο ρεαλισμός όσο και η πολιτική στράτευση φέρνουν τον Χόφμαν πιο κοντά στη λογοτεχνία που ακολούθησε – τη λογοτεχνία της εποχής του Χάινε και της Νεαρής Γερμανίας. Το ίδιο ισχύει και για το έργο του Adalbert von Chamisso (1781-1838), του συγγραφέα της υπέροχης νουβέλας Η αλλόκοτη ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ (1813), μιας λαϊκής ιστορίας, πραγματικά δημοκρατικής στο περιεχόμενο και το σχέδιό της. Οι Χόφμαν και Chamisso είναι οι πρόδρομοι της δημοκρατικής λογοτεχνίας των δεκαετιών 1830 και 1840. Ήταν εκείνοι οι συγγραφείς των οποίων η αντίθεση στην καπιταλιστική κοινωνία δεν τους ώθησε στις τάξεις των κληρικών και των μοναρχικών.
(Σημείωση 4: Ασχέτως του τι πίστευε ο Γκαϊμάν και ορισμένοι στρατευμένοι μαρξιστές ομοϊδεάτες του ο Ρομαντισμός υπήρξε η πρώτη μεγάλη επανάσταση της νεωτερικής εποχής εναντίων των κύριων ιδεών της ίδιας της νεωτερικότητας. Τόσο στις ελευθεριακές του εκδοχές, που ο Γκαϊμάν εκθειάζει, όσο και στις συντηρητικές. Διορθώνοντας τον Γκαϊμάν οφείλω να διευκρινίσω ότι η κυρίαρχη τάξη πραγμάτων σε πολλά γερμανικά κρατίδια είχε υιοθετήσει βασικές αρχές του φιλελεύθερου Διαφωτισμού ήδη από την εποχή του Φρειδερίκου του Μεγάλου. Μπορεί να ήταν ένας ελιτιστικός φιλελεύθερος Διαφωτισμός, που δεν χτυπούσε ριζικά τα συμφέροντα των αριστοκρατών. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ένα μέρος της τότε γερμανικής εξουσιαστικής ελίτ έψαχνε τρόπους ώστε να εφαρμόσει τις ιδέες του φιλελεύθερου Διαφωτισμού χωρίς να υποσκελιστεί από την αστική τάξη. Κάτι παρόμοιο με ό,τι είχε συμβεί στην Βρετανία, δηλαδή. Με την διαφορά ότι στην Γερμανία ήταν ακόμη σε πρωτογενές στάδιο. Αυτή η, ιδεολογικά γοητευμένη από τον Διαφωτισμό, γερμανική αριστοκρατική εξουσία έστειλε στην φυλακή, άσκησε λογοκρισία και ανάγκασε να μεταναστεύσουν σε άλλες χώρες πολλούς συντηρητικούς και εθνικιστές ρομαντικούς, τους οποίους ο Γκαϊμάν αποκαλεί με αφελή ευκολία «συνεργάτες της συντηρητικής γερμανικής εξουσίας». Οι συντηρητικοί δεν είχαν την εξουσία σε γερμανικά κρατίδια για εκτενή χρονικά διαστήματα από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων. Οι ριζοσπάστες συντηρητικοί ρομαντικοί διανοητές βρέθηκαν στο στόχαστρο της, αριστοκρατικής ταξικά, ελίτ εξουσίας των Διαφωτιστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Κλάιστ, τον οποίο εκθειάζει ο Γκαϊμάν. Ο Κλάιστ οδηγήθηκε στην αυτοκτονία λόγω και του ανηλεούς διωγμού που υπέστη από το «προοδευτικό» εξουσιαστικό κατεστημένο της πολιτικής, των τεχνών και των γραμμάτων, το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί στις αρχές του 19ου αιώνα σε γερμανικά κρατίδια. Στην ουσία ένας ισχυρός πυρήνας της γερμανικής αριστοκρατίας είχε ασπαστεί την ιδεολογία ενός ελιτιστικού φιλελευθερισμού και οργάνωσε διώξεις εναντίον των συντηρητικών και των παραδοσιοκρατών εθνικιστών. Η ταξικά αριστοκρατική τους προέλευση δεν οδήγησε νομοτελειακά τους Γερμανούς αριστοκράτες στην ιδεολογία του συντηρητισμού. Και ο ντετερμινισμός του κλασικού μαρξισμού πρόδοσε την ερμηνευτική αρτιότητα του Γκαϊμάν.
Επίσης, η αντιπαράθεση του Χόφμαν με τους «ορθόδοξους ρομαντικούς» στην οποία εστιάζει ο Γκαϊμάν είναι φωτισμένη μονομερώς. Ο Χόφμαν στηλίτευσε την εξουσιαστική αριστοκρατία που είχε βολευτεί σε άδικες, τυπολατρικές και γραφειοκρατικές δάφνες μιας αντιπνευματικής υλικής εμπειρίας και όχι κάποιον «ορθόδοξο Ρομαντισμό». Απλώς ο Γκαϊμάν ταυτίζει την εξουσία των αριστοκρατών με την ρομαντική διανόηση, με αποτέλεσμα να γενικεύει στο συμπέρασμα περί των αντιπάλων του Χόφμαν. Ωστόσο η προσέγγιση του Γκαϊμάν και η αναφορά του σε «ορθόδοξο Ρομαντισμό» είναι ενδεικτική του γεγονότος ότι η πολιτική ιδεολογία που κυριάρχησε στο γερμανικό -και σταδιακά σε όλο το ευρωπαϊκό- ρομαντικό κίνημα ήταν εκείνη του αντιδιαφωτιστικού παραδοσιοκρατικού εθνικισμού. Ο αντιδιαφωτιστικός παραδοσιοκρατικός ρομαντικός εθνικισμός είναι αυτό που ο Γκαϊμάν περιγράφει ως «ορθόδοξο Ρομαντισμό»).
Σχόλια:
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Σ' ευχαριστώ γι' αυτό Σταμάτη.
Οι σημειώσεις είναι ορθές.
Ειδικά στην επισήμανσή σου για την υιοθέτηση, από πλευράς Γερμανών κυβερνώντων αριστοκρατών από την εποχή του Φρειδερίκου, μιας μιμητικής προς τη Βολταιρική "πεφωτισμένη δεσποτεία" πολιτικής ιδεολογίας και μιας τέχνης-κακής απομίμησης του γαλλικού κλασικισμού (ο όρος "ψευδοκλασικισμός" χρησιμοποιείται γι' αυτή από όλους τους μεγάλους μαρξιστές μελετητές), πετυχαίνεις διάνα. Ενάντια σε αυτά τα ρεύματα αντιπολιτεύονται όχι μόνο οι καθαυτό ρομαντικοί όπως ο Κλάιστ και ο Χόφμαν, αλλά όλοι οι μεγάλοι νόες της Γερμανίας του 1750-1850, από τους Λέσινγκ και Χέρντερ ως τον Χάινε. Ως εκ τούτου ορθώς ονομάζεις το ρομαντισμό κίνημα αντιπολίτευσης στον φιλελεύθερο ψευδοκλασικισμό της γερμανικής αριστοκρατίας (μια γερμανική αριστοκρατία που επιθυμούσε τη διαιώνιση του παλαιοφεουδαρχικού κατακερματισμού της Γερμανίας σε κρατίδια και αντιτασσόταν στον ενωτικό εθνικισμό), κάτι ανάλογο επισημαίνει ο ανατολικογερμανός Claus Träger - ένα πολύ ενδιαφέρον ντιμπέιτ στη Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία, μεταξύ του Träger και του Hans-Dietrich Dahnke, τη δεκαετία του '70, εστιάζεται στο ερώτημα αν ο ρομαντισμός είναι στην ουσία του κίνημα αντιπολίτευσης (άποψη του Träger) ή ακίνδυνο προς το τότε σύστημα (άποψη του Dahnke). Ανάλογο ντιμπέιτ υπήρχε ολόκληρο τον 20ό αιώνα μεταξύ μαρξιστών αλλά και όχι μόνο.
Απλά ο Γκαϊμάν έγραφε σε εγκυκλοπαίδεια και έπρεπε να συμπεριλάβει μια ολόκληρη, κοσμοϊστορικής σημασίας περίοδο, σε 5-6 παραγράφους. Δεν είναι ότι δεν τα ήξερε αυτά που ορθά σημειώνεις, αλλά για κάποια δεν είχε το χώρο. Άλλοι έντιμοι μαρξιστές της εποχής (Μέρινγκ, Λουνατσάρσκι, Λούκατς, Λαβρέτσκι, Βισνιέφσκι, Τουράεφ) των οποίων οι μελέτες ήταν πιο εκτενείς καθώς δεν είχαν τον περιορισμό του χώρου, αναφέρουν κάποια (ή και όλα) από αυτά που σημειώνεις.
Επίσης ο Γκαϊμάν γράφει το 1939, δηλαδή επί εποχής Αντιφασιστικού Μετώπου ακόμα στη διεθνή πολιτική, οπότε σε αυτή τη βάση ίσως και να μην μπορούσε να εξυμνήσει όσο θα ήθελε το Ρομαντισμό (πτυχές του οποίου είχε ανοιχτά οικειοποιηθεί ο μεγάλος αντίπαλος που λεγόταν Γ' Ράιχ). Αν διαβάσεις το κείμενο του Α. Βισνιέφσκι, στην ίδια Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, που όμως γράφτηκε το 1941, επί Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, εκεί ο συγγραφέας αφιερώνει πολλές περισσότερες παραγράφους στον Ρομαντισμό ως κίνημα που ιστορικά επιτέλεσε ρόλο "προς τα εμπρός" για την ανθρωπότητα.
Ο Σταμάτης είπε...Να είσαι καλά φίλε να μεταφράζεις ρωσικά και γερμανικά κείμενα για να τα ερμηνεύουμε.
Το σημαντικό με τον Γκαιμαν είναι ότι ακόμα και σε αυτό το κείμενο αναγνωρίζει πως ο Ρομαντισμός ήταν μια κριτική προς την αστική κοινωνία με εντελώς δικό του και ιδιαίτερο περιεχόμενο ιδεών και προσανατολισμών.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Πάντως είναι αξιοπερίεργο το γιατί η ΦΛΕΦΑΛΟ έχει ένα κόλλημα με την δημοσίευση μαρξιστικών κειμένων και μαρξιστικών πηγών.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Πάντως είναι αξιοπερίεργο το ότι ακόμα και στο παραπάνω άρθρο, που δείχνει την αντίθεση της λέσχης με τον μαρξισμό, ορισμένοι "ανώνυμοι" αδυνατούν (ή μάλλον κάνουν ότι αδυνατούν) να δουν τα αυτονόητα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Πολλά περιμένετε, ο μέσος το "χώρου" από το κάψιμο στο διαδίκτυο αδυνατεί να διαβάσει όχι ολόκληρο κείμενο αλλά ούτε και δύο σειρές
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Σύμφωνοι. Όμως τι προτείνεις; Να αφήσουμε αυτή την κατάσταση να διαιωνίζεται; Ας κάνουμε αυτό που πρέπει με την προσδοκία ότι θα στραφούν βλέμματα σοβαρών ανθρώπων προς τα εδώ και με την επιδίωξη να σαρωθουν κάποτε τα σκουπίδια.
Πάντως εμείς είμαστε της γνώμης ότι τα περισσότερα σχόλια που φέρουν γνωρίσματα "γκαρσονιού" δεν γράφονται επειδή όντως κάποιοι αδυνατούν να καταλάβουν τα άρθρα. Γράφονται γιατί οι υπάλληλοι των υπηρεσιών θέλουν να προβοκαρουν.
Ο/Η Ανώνυμος είπε..."Ο μέσος του χώρου" έχει iq<80. Δεν ειρωνεύομαι, δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια και όλοι πρέπει να την αποδεχτούμε. Κάντε μια γύρα έξω από εδώ και θα το διαπιστώσετε.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ποιος "χώρος" ρε σεις; Για 50-100 άτομα πανελλαδικά μιλάμε (τους βάζω όλους μέσα, παλικάρια και οννεδίτες, βαλτούς και ιδεολόγους, ψεκ και αντιψεκ, νατοικούς και αντινατοικούς, φετιχιστές και μη κτλ κτλ). Τόσοι είναι που ψιλοασχολούνται/ενημερώνονται, έστω και ιντερνετικά, και όλοι τους διακατέχονται από νοοτροπία αριστεριστή των 70ς του τύπου "εμείς εμείς οι μόνοι συνεπείς" και δώστου μεταξύ τους αγώνες για το ποιος θα πάρει το κουραδόκαστρο. Σε δουλειά να βρισκόμαστε δηλαδή.
Δεν υπάρχει σωτηρία, ούτε φυσικά πιθανότητα να καθαρίσει ο βούρκος και να επηρεάσει τις εξελίξεις. Είναι αστείο και να το λέμε. Ας πει ο καθένας τα επιχειρήματά του να κάνει την ψυχοθεραπεία του, και όλα τα άλλα άστα να πάνε στο καλό.
Ψεκ Ακρ
Ο/Η Ανώνυμος είπε...----"Ο Γκαϊμάν ακολουθεί κι αυτός την κύρια τάση του «συμβατικού» μαρξισμού, υιοθετώντας τις περισσότερες βασικές φιλοσοφικές παραδοχές της ιστορικής οπτικής επί των πραγμάτων που πρόκρινε ο φιλελεύθερος Διαφωτισμός."----
Επομένως, υπήρχε και ένας "μη συμβατικός μαρξισμός", οι ακόλουθοι του οποίου "δεν" υιοθετούσαν τις περισσότερες βασικές φιλοσοφικές παραδοχές κτλ κτλ που προέκρινε ο φιλ Διαφωτισμός. Έτσι όπως το θέτετε, φαντάζομαι πως εννοείται κάποιο υπαρκτό μαρξιστικό ρεύμα της εποχής του Γκαιμάν, και όχι κάποιους μεμονωμένους μαρξιστές του σήμερα. Αλλά ποιο θα μπορούσε να είναι αυτό; Σίγουρα δεν είναι οι ε/μ, για τους οποίους όλοι συμφωνούμε ότι δεν υπήρξαν μαρξιστικό ρεύμα. Βασικά, οι μόνοι που θα μπορούσαν να ταιριάξουν σε αυτό το πλαίσιο είναι οι εκπρόσωποι της σχολή της Φρανκφούρτης, με τη συστηματική κριτική του θετικισμού και την παράλληλη ανάδειξη πτυχών του ελευθεριακού ρομαντισμού.
Όμως σκοντάφτω εδώ: ----"Ο χαρακτηρισμός του «σκοταδιστή» που απέδωσε ο Γκαϊμάν στον Σλέγκελ αποτελεί χτυπητό παράδειγμα του πως αντιμετώπισε την ρομαντική παραδοσιοκρατία ένα μεγάλο ρεύμα του στρατευμένου δογματικού μαρξισμού."----
Άρα υπήρχε κάποιο μικρότερο/μειοψηφικό μαρξιστικό ρεύμα (στρατευμένο/δογματικό ή μη) που αντιμετώπιζε θετικά (ή έστω όχι αρνητικά) και την παραδοσιοκρατική εκδοχή του (γερμανικού) Ρομαντισμού (όπου ανήκε και ο ύστερος Σλέγκελ); Να επισημάνω ότι αναφέρομαι σε συγκροτημένο ιδεολογικό ρεύμα, και όχι σε μεμονωμένους διανοητές και μάλιστα του ανεκδιήγητου χυλού του 21ου αιώνα.
Επίσης, το ίδιο μοτίβο ισχύει και για τον κλασσικό φιλελευθερισμό; Δηλαδή μπορούμε να ανιχνεύσουμε και εκεί τη συμβατική (αντιπαραδοσιακή/μοντερνιστική) πτυχή, αλλά και τη φιλορομαντική;
Ψεκασμένος Ακροδεξιός
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Για τα εσωτερικά ιδεολογικά ρεύματα του μαρξισμού θα μπορούσε να μας πει περισσότερα κάποιο παιδί που έχει σπουδές σε αντίστοιχο πεδίο ή κάποιος που γνωρίζει καλά τα των μαρξιστικών ιδεολογικών υποδιαιρέσεων. Συνολικά για το μαρξιστικό πεδίο των διανοητών μπορούμε να σου απαντήσουμε. Το έχουμε γράψει και σε παλιότερες αναρτήσεις.
Μεμονωμένοι διανοητές με μαρξιστικό υπόβαθρο που υιοθέτησαν πολλά στοιχεία της ρομαντικής κριτικής στον καπιταλισμό υπήρξαν παλαιότερα πολλοί. Ο Έρνστ Μπλοχ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Κάποιοι άλλοι ήταν στην αντίστροφη διανοητική κίνηση. Ήταν στην θεωρητική τους βάση ρομαντικοί και υιοθέτησαν στοιχεία της μαρξιστικής ανάλυσης. Για παράδειγμα ο Ζωρζ Σορέλ ή (το πλέον χαρακτηριστικό) ο Γουίλιαμ Μόρρις (με μεταβολές σε διάφορες φάσεις της ζωής τους). Ακόμα και σήμερα ως τέτοιες περιπτώσεις μπορούν να ιδωθούν ο Michael Lowy ή ο Στέφανος Ροζάνης.
Στην πολιτική πράξη υπήρχαν ανάλογα παραδείγματα με παρόμοια γνωρίσματα. Ο Γκούσταβ Λανταουερ ήταν Εβραίος, στην αρχή αναρχικός, αλλά συμμετείχε στην Σοβιετική Δημοκρατία της Βαϊμάρης στο κέντρο και και κίνημα των Σπαρτακιστων. Είχε πολλές επιρροές από τον Ρομαντισμό.
Τώρα στο θέμα του φιλελευθερισμού, από την δική μας πλευρά είναι δύσκολο να βρεθεί φιλική διάθεση προς τον φιλελεύθερο καπιταλισμό γιατί ο Ρομαντισμός είναι μια κριτική προς τον κόσμο του φιλελεύθερου καπιταλισμού και της ιδεολογίας που τον γέννησε. (Ακριβώς για τον ίδιο λόγο υπάρχει και η αντίθεση με τον μαρξισμό, που τον θεωρούμε ριζοσπαστική εκδοχή του φιλελεύθερου Διαφωτισμού). Από την άλλη, οι ίδιοι οι φιλελεύθεροι, έχουν δικούς τους διανοητές που δοκίμασαν να παντρέψουν την ιδεολογία τους με κάποια ρομαντικά χαρακτηριστικά. Το πιο χτυπητό παράδειγμα ο Γκαίτε.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...ναι, υπήρχε "μικρότερο/μειοψηφικό μαρξιστικό ρεύμα που αντιμετώπιζε θετικά ή εστω όχι αρνητικά και την παραδοσιοκρατική εκδοχή του γερμανικού ρομαντισμού".
Για την ύπαρξή του γίνεται λόγος στη μελέτη του Herbert Uerlings για τις προσλήψεις του ρομαντισμού στη Γερμανία στους τελευταίους 2 αιώνες, στο κεφάλαιο που ο Uerlings μελετά τις προσλήψεις του στην Ανατολική Γερμανία
είναι οι σελίδες 542-559, λινκ για το βιβλίο βρίσκουμε εδώ, είναι στα γερμανικά:
https://en.eu1lib.org/book/3398446/beffb0
αναφέρονται μεταξύ άλλων τα ονόματα των μαρξιστών γερμανιστών και ιστορικών Hans Mayer, Werner Krauss, Jürgen Kuczynski και Claus Träger, ως φωνές που διαφοροποιούνταν από το αφήγημα περί "αντι-ανθρωπιστών αντιδραστικών" Ρομαντικών.
ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η μελέτη του A. Markoff (αυτή είναι στα αγγλικά) για τη διχογνωμία που υπήρχε μεταξύ της διανόησης της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας ως προς το ζήτημα του Βάγκνερ - κάποιοι ήθελαν να εντάξουν στην πολιτιστική κληρονομιά της ΓΛΔ μόνο την πρώιμη ελευθεριακή του περίοδο, κάποιοι άλλοι εξυμνούσαν και την ύστερη, συντηρητική-εθνικιστική, γράφοντας για τη "ρεαλιστική απεικόνιση των γερμανικών λαϊκών μαζών του Μεσαίωνα" στην -κατά γενική ομολογία πιο εθνικιστική όπερα του Βάγκνερ, το ύστερο έργο "Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης":
https://www.stormfront.org/forum/t1354863/
αλλά και εντός ΕΣΣΔ μελέτες όπως του Lunacharsky και του Dmitriev προέβαιναν σε τολμηρές προσπάθειες αποκατάστασης συντηρητικών ρομαντικών όπως ο Νοβάλις, ενώ και ο Λούκατς είχε καλή γνώμη για τον συντηρητικό ρομαντικό Eichendorff (τον έβλεπε ως έναν ανθρωπιστή ουτοπιστή περίπου σαν τον Ντοστογιέφσκι).
η μελέτη του Λούκατς για τον Eichendorff (γραμμένη το 1940, ο Michael Lowy θέλει να μας ιντριγκάρει όταν λέει ότι ο Λούκατς βρήκε το θάρρος να προμοτάρει στην ΕΣΣΔ έναν "αντιδραστικό ρομαντικό" μόνο εκείνη την "περίεργη" εποχή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ) βρίσκεται εδώ, σε αγγλική μετάφραση, σελ. 50-69:
https://thecharnelhouse.org/wp-content/uploads/2017/09/Georg-Luka%3Fcs-German-Realists-in-the-Nineteenth-Century.pdf
Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, ακόμα και στο άρθρο της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας του 1951 για τον Βάγκνερ -γραμμένο με νωπές τις μνήμες των 27 εκατομμυρίων νεκρών της ΕΣΣΔ από το χιτλερισμό- η άκρως εθνικιστική όπερα του Βάγκνερ "Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης" προσλαμβάνεται ως το καλύτερο έργο του συνθέτη, ως ένδειξη "αγώνα της γνήσιας εθνικής τέχνης ενάντια στη σχολαστική ρουτίνα". Γίνεται βέβαια κριτική στον "Πάρσιφαλ", αλλά η κριτική αυτή είναι παρεμφερής με την κριτική του Νίτσε (που λέει ότι ο Βάγκνερ υποτάχτηκε στο χριστιανισμό). Εν πάσει περιπτώσει, δεν είναι η χοντροκομμένη φιλελεύθερη κριτική στον Βάγκνερ που γινόταν την ίδια περίοδο στη Δύση, δεν αναγάγεται σε μείζον ζήτημα ο "αντισημιτισμός" του Βάγκνερ (όπως γινόταν στη φιλελέ Δύση και που οδήγησε σε καγκουριές τύπου απαγόρευσης της μουσικής του Βάγκνερ στο Ισραήλ κ.ά., τίποτα από αυτά δεν υπάρχουν στην πολύ έντιμη σοβιετική κριτική):
https://www.stormfront.org/forum/t1357057/
για τον Βάγκνερ επίσης ο Lunacharsky είχε πολύ καλή γνώμη:
https://www.marxists.org/archive/lunachar/1933/wagner.htm
Επίσης δεν πρέπει να ταυτίζεται πάντα το "σοβιετικός" με το "μαρξιστής". Στον ακαδημαϊκό χώρο της ΕΣΣΔ διέπρεπαν και μη-μαρξιστές, όπως ο χριστιανός και συντηρητικός Αλεξέι Λόσεφ, που ενώ πέρασε ένα διάστημα σε γκουλάγκ, στη συνέχεια αποκαταστάθηκε και έγραψε βιβλία της Ακαδημίας Επιστημών τόσο για τον Βάγκνερ όσο και για την ιστορία της αισθητικής.
Τέλος πάντων, ο Γκαϊμάν έπρεπε να συμπτύξει θέσεις σε 5 παραγράφους. Στον Σταμάτη έχω στείλει κι άλλα ανάλογα κείμενα, τώρα πχ διαβάζω αυτό του D. S. Mirsky, είναι πολύ καλογραμμένο, επιστημονικά άρτιο και η στάση του προς τον Ρομαντισμό είναι απόλυτα έντιμη, ελπίζω στο μέλλον ο Σταμάτης να το δημοσιεύσει κι αυτό.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...πράγματι και ο Ernst Bloch ήταν ένας από αυτούς, τον ξέχασα στο παραπάνω ποστ αλλά μου τον υπενθύμισε η Λέσχη.
στην Ανατολική Γερμανία, κυρίως το Πανεπιστήμιο της Λειψίας, όπου δίδασκαν οι Ernst Bloch, Hans Mayer, Werner Krauss, Hermann August Korff, Claus Träger κ.ά., ήταν η εστία μιας πιο φιλο-ρομαντικής προσέγγισης, που αγκάλιαζε ακόμα και τους "ταμπού" ρομαντικούς. Στην ΕΣΣΔ ήταν το κοσμοπολίτικο Λένινγκραντ (Ζιρμούνσκι, Γκαϊμάν, Τουράεφ, Μπερκόφσκι, Μίρσκι, αν και ο πιο ανοιχτόμυαλος σε θέματα ρομαντισμού σοβιετικός γερμανιστής, ο Ντμίτριεφ, προερχόταν από τη Μόσχα).
Ο Σταμάτης Μαμούτος είπε...Γεια σας και από εμένα παιδιά. Στο ερώτημα που θέτει ο "ψεκασμένος" περί πιθανής ύπαρξης ρεύματος ρομαντικών φιλελευθέρων διανοητών χρειάζεται να σταθούμε περαιτέρω. Έχει ελληνικό ενδιαφέρον αυτό το ερώτημα.
Στην Ελλάδα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα υπήρξε σαρωτική η επιρροή των ιδεών του Διαφωτισμού. Ωστόσο, όταν η εφαρμογή των πολιτικών αρχών του δυτικού φιλελευθερισμού που πρόκρινε ο Διαφωτισμός άρχισε να γίνεται πράξη έστω και με έναν πολύ πρώιμο τρόπο, προέκυψαν ερωτημαατικά, αντιφάσεις και απογοητεύσεις που ήρθαν να καλύψουν τα δυο αντίπαλα στον ελληνικό Διαφωτισμό ιδεολογικά ρεύματα. Δηλαδή, η εκκλησιαστική ιδεολογία και ο Ρομαντισμός. Σε αυτή την αντιπαράθεση προέκυψαν ιδιόμορφες ζυμώσεις.
Συγκεκριμένα οι αδελφοί Σούτσοι, που θεωρούνται πρωτοπόροι του Ρομαντισμού της αθηναϊκής εκδοχής (ή άλλη ήταν η επτανησιακή), μέχρι την δεκαετία του 1850 εξέφρασαν τον Ρομαντισμό στην λογοτεχνία και κάποια φιλελεύθερα αιτήματα στην πολιτική (εναντίον της βασιλείας). Κατά την δεκαετία του 1850 μετακινήθηκαν στον συντηρητισμό. Ωστόσο συνέχισαν να διατηρούν ορισμένα γνωρίσματα της αρχικής φιλελεύθερης ιδεολογίας τους. Δεν μεταπήδησαν ολοκληρωτικά στον αντιδιαφωτισμό, όπως ο Κλάιστ για παράδειγμα.
Ο Ραγκαβής υπήρξε μια περίπτωση με αντίστοφη ιδεολογική διαδρομή. Ρομαντικός και μεγαλοϊδεάτης στην νεότητά του, μετακύλισε σε πιο αστικές θέσεις όταν μεγάλωσε ηλικιακά. Στην επτανησιακή σχολή είχαμε το φαινόμενο της συνεχούς συμπόρευσης του Ρομαντισμού στην τέχνη-λογοτεχνία και φιλελεύθερων πολιτικών αιτημάτων (Βαλαωρίτης).
Κατά συνέπεια, πέρα από τις κεντρικές περιοχές στις οποίες εκδηλώθηκε αρχικά ο Ρομαντισμός ως φαινόμενο (Γερμανία, Βρετανία) με καθαρά σχήματα ιδεών, στις υπόλοιπες περιπτώσεις πρέπει να εξετάσουμε το ιστορικό πλαίσιο, την πολιτική ιστορία, μαζί με την ιστορία των ιδεών για να εξάγουμε πιο ασφαλή συμπεράσματα. Στην Ελλάδα ο Διαφωτισμός είχε συνδεθεί με την επανάσταση του ΄21. Ήταν το "ιδεολογικό συνοδευτικό" της γέννησης του νεότερου ελληνικού κράτους. Συνεπώς είναι αναμενόμενο να τον συναντούμε σε ευρύ φάσμα διανοητών και σε συνδυασμούς που σε άλλες περιπτώσεις δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν.
Έτσι διανοητές και λογοτέχνες που προσπάθησαν να εκφράσουν τον φαντασιακό ιδεαλισμό, την συναισθηματική ένταση και την υπερβατικότητα του Ρομαντισμού, όπως οι Σούτσοι, την ίδια ώρα ήταν πέρ των φιλελεύθερων αντιμοναρχικών μεταρρυθμίσεων στην πολιτική. Ασφαλώς ο αντιμοναρχισμός τους είχε και μια σχέση με την αίσθηση ότι ένας ξένος κυβερνά το έθνος ενώ η φρασεολογία τους παραπέμπει σε σχήματα που σήμερα θα χαρακτηρίζονταν ως "λαϊκιστικά" και απέχουν πολύ από τον ορθολογιστικό και τυπικά φιλελεύθερο πολιτικό λόγο. Άρα η περίπτωσή τους χρειάζεται σφαιρική ματιά. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο φιλελευθερισμός τους δεν είχε φιλοσοφικό βάθος και πως εκδηλωνόταν με επιφανειακό τρόπο σε πολιτικά ζητήματα. Ωστόσο, ακόμη και έτσι να είναι, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι κάποιοι διανοητές, σε ορισμένες φάσεις της ζωής τους, ενώ στην λογοτεχνία τους και στην φρασεολογία ή το στυλ τους ήταν εντελώς ρομαντικοί, πολιτικά υποστήριξαν φιλελευθερες ιδέες.
Μπορούμε να βρούμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Σε όλη την Ευρώπη. Όπως έχει αναφερθεί στο παρελθόν, υπάρχουν μεταίχμια και παρυφές των φιλοσοσφικών ρευμάτων στα οποία διάφοροι διανοητές δοκίμασαν να ισορροπήσουν κατά καιρούς. Αυτό, βέβαια, δεν αναιρεί το γεγονός ότι υπάρχουν καθαροί πυρήνες ιδεών στα φιλοσοφικά ρεύματα, τους οποίους υιοθέτησαν διανοητές εξολοκλήρου.
Αλλά βέβαια αυτό είναι κάτι διαφορετικό από την ύπαρξη ρευμάτων, όπως αυτό που διερωτάσαι αν υπάρχει (πχ μια ρομαντική τάση εντός του φιλελευθερισμού). Δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα. Εξάλλου ζούμε στην μεταμοντέρνα συνθήκη του χάους της εποχής μας, που όλα μπορούν να ανακατευτούν και να προκύψουν. Ωστόσο, όσον αφορά το παρελθόν, δεν θυμάμαι να υπάρχει κάτι σχετικό.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Χωρίς να θελω να εκτρεψω την κουβεντα μπορω να ρωτησω τον Σταματη για τον επτανησιακο Ριζοσπαστισμό.Που θα τον τοποθετουσες φιλοσοφικα ; Ήταν ενδιαφερουσα αποπειρα να συνδυαστει το εθνικο με το κοινωνικο στοιχείο σε ενα ας το πουμε πολιτικο προταγμα; Αφησε κατα την γνωμη σου κληρονομια( οχ σκεφτομαι Μαρινο αντυπα ).Ποια η γνωμη σου για προσωπικοτητες σαν τον Ροκκο Χοιδά ή τον Παναγιωτη Πανά;
Ο Σταμάτης Μαμούτος είπε...Είναι ενδιαφέρουσα ερώτηση. Κοίταξε πρόκειται για ένα ρεύμα με ανάμικτα ιδεολογικά γνωρίσματα που προέρχονται από επιμέρους ιδεολογικές παραδόσεις. Αναμφίβολα περιλαμβάνει πολύ Διαφωτισμό. Περιλαμβάνει όμως ταυτόχρονα και αρκετό λογοτεχνικό Ρομαντισμό και ανάμεσα στα κοινωνικά αιτήματα υιοθέτησε και το εθνικό. Οι περιπτώσεις, ασφαλώς, των εκφραστών του ήταν διαφορετικές. Δεν μπορώ να τοποθετηθώ με βεβαιότητα για καθέναν από αυτούς γιατί δεν έχω εστιάσει εξαντλητικά τη μελέτη μου σε αυτό το ρεύμα και τους εκφραστές του. Αλλά η αίσθηση που έχω, βάσει των όσων έχω διαβάσει, είναι ότι το εθνικό ενωτικό αίτημα είχε και ένα εκσυγχρονιστικό (όχι καθαρά εθνορομαντικό) περιεχόμενο.
Ο Πανάς από την άλλη, μολονότι υπήρξε ενδιαφέρον λογοτέχνης και διανοητής, την περίοδο που οι υπόλοιποι ρομαντικοί αγωνίζονταν να αποτινάξουν την φιλελεύθερη ερμηνεία που ήθελε την Μακεδονία να μην είναι ελληνική, αυτός εξακολουθούσε να υιοθετεί επακριβώς τη γραμμή του Κοραή και να κάνει λόγο για το μακεδονικό πολίτευμα της "βαρβαρότητας που υπέταξε τον ελληνικό κόσμο".
Στον αντίποδα ο Ζαμπέλιος υπήρξε σημείο αναφοράς του Ρομαντισμού και κατάφερε να μπολιάσει τον εθνικισμό με μια δημοκρατική πολιτειακή αντίληψη.
Πάντως έδωσες ωραία ιδέα για μελλοντική μελέτη και αρθρογραφία.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...ναι ο Σλέγκελ πήρε την κόρη του Μέντελσον, ο άλλος τη Ραχήλ Φαρνχάγκεν, και γι' αυτό έναν αιώνα μετά ο ναζιστής Adolf Bartels και ο αρχιναζίσταρος ο Alfred Baeumler λέγανε ότι ο πρώιμος ρομαντισμός της Ιένας "μόλυνε το γερμανικό πνεύμα με εβραϊκό αίμα".
Τους Τσιγγάνους πλην του Άρνιμ τους αγαπούσαν και οι Ρομαντικοί συνθέτες Σούμαν, Ντβόρζακ και Μπραμς, που είχαν γράψει Zigeunerlieder (τσιγγάνικα τραγούδια).
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Σωστά. Αν θυμόμαστε καλά αυτοί αποδέχονταν μόνο τις σχολές της Χαϊδελβέργης και του Βερολίνου. Όμως άλλοι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές της ίδιας εποχής έλεγαν ότι συνολικά ο Ρομαντισμός ήταν αποκλειστικό πρελούδιο του εθνικοσοσιαλισμού. Εξωφρενικά ακραία και αυτή η θέση αλλά από την απέναντι πλευρά. Οι τοποθετήσεις των κομματικών στελεχών ήταν πολλές και διαφορετικές. Ανάλογα την περίοδο και τα συμφέροντα του κόμματος, προβάλλονταν οι αντίστοιχες τάσεις.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Έτσι ακριβώς. Οι χιτλερικοί ήταν ότι να ναι σαν τον αρχηγό τους. Μόνο η συντηρητική επανάσταση και οι στρασερικοί παρήγαγαν ιδεολογική συνέπεια. Έλεγα κάποτε σε ένα βλάκα του χώρου ότι ο Χίτλερ ήταν προδότης και άρχισε να φωνάζει. Του εξήγησα ότι δεν εννοούσα ότι ήταν ήταν προδότης γενικά. Προδότης ως προς την ιδέα του εθνικιστικού σοσιαλισμού. Τα καλά και συμφέροντα ήταν η ιδεολογία της ηγετικής κλίκας.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Το να λες προδότη του Εθνικοσοσιαλισμού τον Χίτλερ που υπήρξε ο αξεπέραστος ιδρυτής του Εθνικοσοσιαλισμού, είναι το ίδιο αστείο με το να λες προδότη του Μαρξισμού τον ιδρυτή του Μαρξισμού, Κάρολο Μαρξ. Μείνετε στους iron maiden και στα Μίκι Μάο καλύτερα ρομαντικούληδες στρασσερομπολσεβίκοι.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...τον εθνικοσοσιαλισμό τον ίδρυσε ο Ντρέξλερ, γκαρσόνι. Υπήρχε NSDAP με πρόγραμμα 25 σημείων ΠΡΙΝ ο Χίτλερ γίνει μέλος του. Αντίθετα, δεν υπήρχε μαρξισμός πριν τον Μαρξ.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Άσχετο γκαρσόνι ο Χίτλερ ήταν -ούτε κάν ιδρυτής- αρχηγός ενός κόμματος. Την ιδεολογία που ασπάστηκε το κόμμα -και πολλά παρόμοια κόμματα στον υπόλοιπο κόσμο- την είχαν παρουσιάσει θεωρητικοί μεγάλοι άντρες ένα αιώνα πριν.
Ο Μαρξ παρουσίασε μια θεωρία- ιδεολογία. Ο ίδιος δεν δεχόταν καν τον όρο ιδεολογία. Δεν ήταν πολιτικός ηγέτης.
Τον Χίτλερ θα μπορούσατε να τον συγκρίνετε με τον Λένιν ή με τον Στάλιν. Αυτοί είχαν τον ίδιο ρόλο με εκείνον στο στρατόπεδο των κομμουνιστών. Όχι με τον Μαρξ. Με τον Μαρξ θα βάλεις σε αντιπαράθεση τον Χέρντερ, τον Φίχτε και αυτούς που γράφει το άρθρο.
Είστε τόσο βλάκες που ούτε αυτό δεν καταλαβαίνετε;
Ο/Η Ανώνυμος είπε...εμείς-εμείς οι μόνοι συνεπείς
κουφάλα εστιάτορα
να πας να γα@θείς
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Γκαρσόνια ηρεμήστε λίγο... δεν αναρτήθηκε το κομμουνιστικό μανιφέστο... μια πραγμάτευση ανέβηκε εντός του αντικειμένου της φλεφαλο. Για μένα αποδοτικότερο θα ήταν να ανέβαιναν άρθρα από τη δικιά μας οπτική γωνία και όχι κακόβουλα όπως το παραπάνω αλλά και το συγκεκριμένο δεν το λες άσχετο με τη θεματική του ρομαντισμού. Εχθρικό όμως είναι... για να ξηγιόμαστε.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ούτε κακόβουλο μπορείς να το πεις. Γιατί παραδέχεται βασικές αξίες του Ρομαντισμού πχ ότι ήταν αντίθετος στην αστική κοινωνία, ότι είχε σπουδαίους δημιουργούς.
Αντίπαλο ναι. Σε αυτό έχεις δίκιο. Για αυτό ακριβώς ανέβηκε το άρθρο. Για να ερμηνεύσουμε έναν σοβαρό αντίπαλο αναλυτή και να τρολάρουμε, μέσω των ίδιων των μαρξιστικών κειμένων, εκείνους που προσπαθούν πρακτορικα να μας συνδέσουν με τον μαρξισμό.
Επιπλέον έχει ερευνητικό ενδιαφέρον να δούμε πως έβλεπαν τον Ρομαντισμό οι αντίπαλοι, ιδίως εφόσον είναι σοβαροί γνώστες του περιεχομένου του και μέσα σε λίγες σελίδες παρουσιάζουν πολλές πραγματολογικές πληροφορίες. Δεν είναι καθόλου εύκολο αυτό που κάνει ο Γκαϊμάν, να δίνει σε τόσο μικρό κείμενο τόσες πληροφορίες.
Τώρα για τις δικές μας ιδεολογικά έρευνες, ιδίως αν εστιάσουμε στην μετά τον ΒΠΠ περίοδο, δεν υπάρχουν πολλές. Γιατί δεν υπάρχει ισχυρή εθνικιστική διανόηση πέρα από τη Γαλλία. Όλες σχεδόν οι σημαντικές έρευνες για τον Ρομαντισμό και για τον φασισμό μεταπολεμικά έχουν γίνει ή από τυπικούς αστούς ή από μαρξιστές ακαδημαϊκούς.
Για αυτό δεν θα κουραστούμε να επαναλάβουμε ότι ο σχηματισμός πυρήνων διανόησης (ακαδημαϊκών, δημοσιογραφικών κλπ) πρέπει να είναι πρώτος στόχος.
Ο/Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Αν πάλι εννοείς δικές μας προπολεμικές προσεγγίσεις, για αυτό ακριβώς επέστρεψε ο εκδοτικός οίκος μας. Το πρώτο βιβλίο κυκλοφόρησε. Διάβασε το εισαγωγικό του σημείωμα και θα διαπιστώσεις τι εννοούμε.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ιδού ο .... Ανοίγει συζήτηση για τον Νοβάλις και έχεις 2 σχόλια, ανοίγει για το πότε ξύθηκε ο τριτοξάδελφος του Χίτλερ και γίνεται σκοτωμός. Όμως άλλο ήθελα να σας ρωτήσω, επειδή έχω χάσει επεισόδια. Σε ποιον εκδοτικό οίκο αναφέρεστε; Στην Κρήτη μπορούμε να βρούμε βιβλία από τη δικιά μας οπτική γωνία σχετικά με την πολιτική και τη λογοτεχνία; Κατά προτίμηση όχι αστών ή μαρξιστών ερευνητών. Το βιβλίο του Φράνκο Φρέντα λέτε να αξίζει τον κόπο; Αν και διαφωνώ σε πολλά με τις απόψεις των Ελλήνων επιμελητών του....
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Στον εκδοτικό οίκο της λέσχης μας αναφερόμαστε. Εκδόσεις Κλέος. kleospublications.blogspit.gr. Το βιβλίο του Γουίλιαμ Μπάτλερ Γεητς, που φέρει τον τίτλο, "Κελτικό Λυκόφως" εννοούμε. Στο εισαγωγικό αναφέρεται εκτενές βιογραφικό και μια σύντομη διανοητική ιστορία για τη σχέση του με τον Ρομαντισμό και τον παραδοσιοκρατικό εθνικισμό. Δες την παρακάτω ανάρτηση. Ασφαλώς μπορεί να φτάσει στην Κρήτη και οπουδήποτε.
Το βιβλίο του Φρέντα εφόσον το έχει μεταφράσει ο Κώστας το στηρίζουμε. Δεν το έχουμε διαβάσει ακόμη για να γίνει παρουσίαση. Περιμένουμε να κατέβει Αθήνα για να μας το φέρει ο ίδιος.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Γιάννης Ραουζαίος για Ρομαντισμό και 1821, πολύ ενδιαφέρον:
https://www.youtube.com/watch?v=Y8QJU79QKeg
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Πολύ ενδιαφέρον και γεμάτο πληροφορίες το άρθρο, εξαιρετικές (και απαραίτητες) και οι σημειώσεις της ΦΛΕΦΑΛΟ. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για σοβαρές ιδεολογικές προσεγγίσεις και αναλύσεις. Δυστυχώς σε αυτό τον τομέα ο "χώρος" πάσχει, και στο επίπεδο της πολιτικής ιστορίας και σε αυτό της ιστορίας των ιδεών και της φιλοσοφίας. Ευγε λοιπόν στην ΦΛΕΦΑΛΟ
Παρεπιπτόντως, ο όρος "αντιδιαφωτιστικός παραδοσιοκρατικός ρομαντικός εθνικισμός" νομίζω είναι εξαιρετικός και δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Τα περιλαμβάνει όλα.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ευχαριστούμε ανώνυμε.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Τώρα που λες για τον Καραμπελιά θυμήθηκα ένα από τα τελευταία άρθρα του. Έφτασε να υποστηρίξει τον Μακρόν γιατί λέει αν νικήσει ο Μελανσόν ή η Λεπέν ο Ερντογάν θα επιτεθεί στην Ελλάδα !!!!
Ρε μεγάλε καλές και οι συμμαχίες. Όμως αν χάσω την Αθήνα και την εθνική μου ανεξαρτησία από τα κοράκια των Βρυξελλών για να διατηρήσω τις συμμαχίες είναι εξίσου κακό σα να χάνω εθνικό έδαφος από τον πο@#τη τον Ερντογάν.
Ας του δώσει ο Κούλης μια θέση στο ψηφοδέλτιο επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας να ησυχάσει ο άνθρωπος.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Για να αντιληφθεί κανείς, ποιες στρατηγικές επιλογές έχει κάνει η άρχουσα τάξη της χώρας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην εξωτερική πολιτική, αρκεί να δει, ποιους ξένους ηγέτες πλασάρουν τα ΜΜΕ ως "αντι-Τούρκους".
Στα '90s αρχικά μας πλάσαραν σαν αντι-Τούρκο το Μιλόσεβιτς λόγω Βοσνίας, ο κυρ-Παντελής το έχαφτε, μετά όταν ο ΓΑΠ και ο Άλεξ Ρόντος ρίξανε το Μιλόσεβιτς, ξεχάστηκε ο "αντιτουρκισμός" του Μιλό, ο κυρ-Παντελής πάλι το έχαψε ότι τώρα είναι κακός ο Σέρβος.
Από μέσα '00s μας πουλάνε ως αντι-τουρκική δύναμη το Ισραήλ, επειδή έχουν αποφασίσει να συμπορευτούν με Ισραήλ, ξεχάστηκαν οι Άραβες και Παλαιστίνιοι των '80s, δε θα μάθεις ποτέ κυρ-Παντελή ότι ο Νετανιάχου προμήθευσε το Αζερμπαϊτζάν με drone στον πόλεμο του Καραμπάχ, εσύ θα ξες μόνο: Ισραήλ=σύμμαχοι, Παλαιστίνιοι=ερντογανάκια.
Τώρα πουλάνε ως αντι-Τούρκο τον Μακρόν, για να εμπορεύεται η γαλλική οπλοβιομηχανία τα Rafale με εμάς (δε θα μάθεις ποτέ κυρ-Παντελή ότι ταυτόχρονα πουλάει αντιαεροπορικά -το αντίδοτο του Rafale- στον Ερντογάν, ούτε ποτέ θα σου περάσει από το μυαλό ότι οι κωδικοί είναι στο Λοριάν και σε περίπτωση πολέμου αν δεν σε αφήσει η Γαλλία να τα σηκώσεις, απλά δεν θα σηκώνονται). Σου λένε "αντι-Τούρκος" ο Μακρόν, όπως σου το είπαν για άλλους τόσους, και είσαι έτοιμος να βάλεις τη γαλλική σημαία στο μπαλκόνι σου.
Ο Καραμπελιάς απλά πλέον έχει αποδεχτεί ρόλο συστατικού ιδεολογικού στοιχείου της άρχουσας τάξης. Βασικά, πάντα αυτό ήθελε να γίνει, αλλά παλιά περίμενε να είναι Κομισάριος Παιδείας σε μαοϊκό σύστημα, ή τουλάχιστον Ιεροδιδάσκαλος στη χομείνική θεοκρατία ενός Χριστόδουλου. Τελικά βολεύτηκε στα γεράματα με το ρόλο του παπαγάλου σε fringe εκπομπές-πρακτορεία του Σημιτο-Σαμαρο-Μητσοτακισμού (τους διάφορους Τρίτους Δρόμους, τα διάφορα right2thebone κλπ).
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ποιος "χώρος" ρε σεις; Για 50-100 άτομα πανελλαδικά μιλάμε (τους βάζω όλους μέσα, παλικάρια και οννεδίτες, βαλτούς και ιδεολόγους, ψεκ και αντιψεκ, νατοικούς και αντινατοικούς, φετιχιστές και μη κτλ κτλ). Τόσοι είναι που ψιλοασχολούνται/ενημερώνονται, έστω και ιντερνετικά, και όλοι τους διακατέχονται από νοοτροπία αριστεριστή των 70ς του τύπου "εμείς εμείς οι μόνοι συνεπείς" και δώστου μεταξύ τους αγώνες για το ποιος θα πάρει το κουραδόκαστρο. Σε δουλειά να βρισκόμαστε δηλαδή.
Δεν υπάρχει σωτηρία, ούτε φυσικά πιθανότητα να καθαρίσει ο βούρκος και να επηρεάσει τις εξελίξεις. Είναι αστείο και να το λέμε. Ας πει ο καθένας τα επιχειρήματά του να κάνει την ψυχοθεραπεία του, και όλα τα άλλα άστα να πάνε στο καλό.
Ψεκ Ακρ
Ο/Η Ανώνυμος είπε...εμείς-εμείς οι μόνοι συνεπείς
κουφάλα εστιάτορα
να πας να γα@θείς
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Έχεις πλάκα. Μιλάς για θηλυκότητα, όταν χρησιμοποιείς στο σχόλιο σου εικονίδιο - φατσούλα. Χα χα!
Έχετε πλάκα. Υπεραναλύετε και βγάζετε από την μύγα ξύγκι,για να αποδείξετε τί γνώστες είστε, αλλά φτάνει μια φωτογραφία σας για να σας αποκαθηλώσει, ταμτάκοι !
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ενώ για τη δική σου περίπτωση αρκεί μισό ανώνυμο σχόλιο για να αποδειχτεί πόσο άσχετος και βλάκας είσαι. Για να μην προχωρήσω στη ινδική φάτσα του εστιάτορα, στον μαροκινό, στην οικογένεια Άνταμς των γκαρσονιών, στην οικογένεια Μιχαλολιάκου και στα τουρκαλμπάνια τους ουκρανόφιλους.
Και που σαι φιλαράκο, δεν υπεραναλύω τίποτα. Δεν είμαι μέλος της φλεφαλο. Αναγνώστης είμαι.
Ο Ρεμπούτζουλος είπε...Μπαίνει να σχολιάσει για να τρολάρει. Γελοιοποιείται ακόμα και σε αυτή την άθλια προσπάθεια λόγω παντελούς άγνοιας της ιδεολογίας που επικαλείται και της ιστορίας της. Στο τέλος ζητάει και τα ρέστα γιατί κάνουμε πολιτική ανάλυση.
Τέτοιο ξεπατωμένο θράσος δεν πρέπει να έχει άλλος άνθρωπος στον κόσμο. Κατά τα άλλα είναι Άριος και διακονεί τις ιδέες της αριστοκρατίας.
Γκαρσόνι σε λίγο θα διαμαρτυρηθείς γιατί δεν σεβόμαστε το δικαίωμα στο τρολάρισμα. Καρφώνεσαι ότι σκέφτεσαι φιλελεύθερα και ψηφίζεις Μητσοτάκη.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Τι άποψη εχετε για την ένωση Κασιδιαρη-Κωνστα;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Έχουμε την άποψη ότι πρέπει κάποτε να ασχοληθούμε με σοβαρά θέματα και πρόσωπα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Αποκαλείτε όλα τα πρόσωπα ασόβαρα εσείς όμως.. Και Νικολάκης και πατριάρχης και Πώποτας και αλογαταρηδες και κας και και και..ολοι απορριπτεοι..τόσο χαμηλού επιπέδου θεωρείτε τον ελληνικό εθνικισμό ώστε να μην έχει ούτε εναν άξιο εκπρόσωπο?
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Καταρχάς φίλε ανώνυμε μην ταυτίζεις τους σχολιαστές με τα μέλη της λέσχης. Δεν είναι όλα τα παιδιά που σχολιάζουν μέλη της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. ώστε να χρησιμοποιείς τον δεύτερο πληθυντικό με βεβαιότητα. Όπως σχολιάζεις εσύ σχολιάζουν και δεκάδες άλλοι αναγνώστες που δεν γνωρίζουμε προσωπικά.
Κατά τα άλλα στην ουσία του ερωτήματος που θέτεις, δυστυχώς ναι. Είναι τόσο χαμηλό το ηθικό και το πολιτικό επίπεδο των ανθρώπων του χώρου. Ενδεχομένως και ακόμη πιο χαμηλό από όσο πιστεύουμε. Αυτό το βαρέλι κυριολεκτικά δείχνει να μην έχει πάτο.
Το χειρότερο όμως είναι ότι οι περισσότεροι εξ όσων αυτο- προσδιορίζονται ως συναγωνιστές μας δεν έχουν καμία σχέση με τον εθνικισμό. Είναι απλά ακραίοι Δεξιοί ή ακόμα πιο απλά πιόνια σκοτεινών κύκλων. Δεν συμβαίνει βέβαια μόνο στην Ελλάδα αυτό. Είναι πανευρωπαϊκή πρακτική να απορροφά ο φιλελευθερισμός τα αντίπαλα ιδεολογικά ρεύματα, προκρίνοντας αλλοιωμένες εκδοχές τους που είναι ακίνδυνες για το σύστημα (πχ νεοεθνικισμος από την μεριά μας, μεταμοντέρνα αριστερά και antifa από την απέναντι- οι παραδοσιακές αντιφιλελεύθερες ιδεολογίες τίθενται στο περιθώριο και το ίδιο το σύστημα προβάλλει υποτιθέμενες νέες εκδοχές τους που είναι πολύ βολικές για τον εξουσιαστικό φιλελευθερισμό).
Για να αποκρουστεί αυτό το σχέδιο, δυστυχώς ή ευτυχώς, χρειαζόμαστε ισχυρή, αυστηρή και γενναία διανόηση και πολιτική πρακτική. Όσοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτή την ανάγκη αναγκαστικά θα κρίνονται ανεπαρκείς και θα γίνονται στόχος κριτικής. Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για υπεκφυγές.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...----"Αποκαλείτε όλα τα πρόσωπα ασόβαρα εσείς όμως.. Και Νικολάκης και πατριάρχης και Πώποτας και αλογαταρηδες και κας και και και..ολοι απορριπτεοι..τόσο χαμηλού επιπέδου θεωρείτε τον ελληνικό εθνικισμό ώστε να μην έχει ούτε εναν άξιο εκπρόσωπο?"----
Φίλε, δεν τό πιασες. Δεν είναι μόνο τα εμφανή χάλια όλων αυτών που αναφέρεις, αλλά κυρίως ότι δεν υπάρχει πλέον ελληνικός εθνικισμός ως υπαρκτό κίνημα. Παλαιότερα ναι, ίσως μπορούσαμε να διακρίνουμε -στο πολύ χαλαρό- έναν "χώρο", που οροθετούνταν απ' την εκτός ΝΔ ακροδεξιά μέχρι τους φετιχιστές και τους στρασσερικους, και ο οποίος γενικά είχε την κοινή γραμμή κατά της παγκοσμιοποίησης και της ΝΤΠ (σύμφωνα με την ορολογία της εποχής). Έστω με εσωτερικές διαφοροποιήσεις, άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο, άλλος με κιτς ύφος, άλλος με σοβαρό κτλ, πάνω κάτω όμως σε επίπεδο ρητορικής υπήρχε συνάφεια.
Μετά τα τελευταία απανωτά ξεβρακώματα δεν υφίσταται τέτοιο πράμα. Προσωπικά νοιώθω περισσότερο συναγωνιστή πχ έναν ψηφοφόρο του ΑΝΤΑΡΣΥΑ που διατηρεί τις παραδοσιακές αντιπαγκοσμιοποιητικές απόψεις της εργατίστικης αριστεράς, παρά τον κάθε νατοικό στρασσερικό ή βενιζελικό εθνικοεπανστάτη ή δραγουμικό που ξαφνικά την είδε αμερικάνσκι ρεπουμπλικάνος. Για να παραφράσουμε τη βαρώνη με το κουνουπίδι, "δεν υπάρχει χώρος, παρά μόνο συναγωνιστές και οι ομάδες τους".
Όποιος προσπαθεί να νεκραναστήσει αυτό το πτώμα ματαιοπονεί. Γι' αυτό ας γράφει ο καθένας τα δικά του να ξεδώσει και τέλος. Η χωρική παραδημοσιογραφία και τα σού 'πα μού 'πες δεν έχουν κανένα νόημα. Σε κάθε περίπτωση, αν αποδεχτούμε ότι υπάρχει ο θρυλούμενος "χώρος", τότε αυτομάτως δικαιώνουμε την κριτική της αντίφα που θέλει τους εθνικιστές τσιράκια του NATO και βαλτούς του deep state.
Επίσης, απ' ό,τι φαίνεται το κενό που άφησε η συγχωρεμένη η χρυσαυγή θα αναπληρωθεί οριστικά από χλιαρούς κεντροδεξιούς σαν τον Βελόπουλο, τον Τζήμερο και τον μεταλλαγμένο Κάσιντυ, οπότε δεν έχει νόημα ούτε με την κεντρική πολιτική σκηνή να ασχολούμαστε. Βέβαια, ας υπάρχει μια μαγιά διά παν ενδεχόμενο, ποτέ δεν ξέρεις τι θα δώσει το μέλλον.
Ψεκ Ακρ
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Αν και είναι σαφές ότι χοντρικά έχεις δίκιο και ξέρεις τι συμβαίνει, καλό είναι να γίνουν κάποιες επισημάνσεις. Στρασερικοί φιλονατοϊκοί και δραγουμικοί αμερικανοφιλοι δεν υπάρχουν. Αν εμφανίζονται κάποιοι ως τέτοιοι το πιο πιθανό είναι να υπάρχει σκοτεινό υπόβαθρο (άμεση παρακρατική διείσδυση ή μπέρδεμα των εμπλεκομένων χωρίς να το καταλάβουν από συγκεκαλυμμενους σκοτεινούς κύκλους).
Κατά τα άλλα θα μπορούσε κανείς να πει ότι υπάρχει ένας πολύ μικρός κανονικός χώρος και οι υπόλοιποι είναι απλά ακραίοι φιλελεύθεροι Δεξιοί, κάτι ξένο από εμάς. Το ίδιο είναι το συμπέρασμα, η προσέγγιση διαφέρει.
Στο σημείο που θα συγκεντρωθούν οι περισσότερες διαφωνίες είναι η προοπτική. Σίγουρα αυτό που πετυχαίνουν όσοι ασχολούνται ποιοτικά και ανιδιοτελως είναι πρωτίστως να κοιμούνται με τη συνείδηση τους ήσυχη (αυτό που εσύ περιγράφεις ως ψυχοθεραπεία). Αλλά νομίζουμε ότι καλό είναι να θυμόμαστε πως η σπορά, ακόμη και σε ένα άγονο έδαφος, μπορεί κάποτε να αποδόσει καρπούς. Συμπερασματικά όσο απογοητευμένος και αν είναι κάποιος ας μην είναι νομοτελειακά αρνητικός όσον αφορά την προοπτική. Η οποία χαραμάδα παραμένει ανοικτή (αυτό που αναφέρεις ως μαγιά), δικαιώνει την παρούσα δράση όχι μόνο ως ψυχική κάθαρση αλλά και ως κάτι που, έστω υπό πολύ δύσκολες συνθήκες, μπορεί κάποτε να αποκτήσει μια προοπτική.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ο Αμερικάνος οικονομολόγος Richard Wolff (της μαρξιστικής σχολής) ισχυρίζεται ότι η θεωρία της "μεγάλης αντικατάστασης" έχει νόημα, αλλά τα αίτια βρίσκονται στον καπιταλισμό:
https://www.youtube.com/watch?v=vzR8aoDQ8W8
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Δίκιο εχει. Αν οι εθνικιστές δεν παρουμε μπρος και αναπτύξουμε σοβαρή σοσιαλιστική πολιτική, έχουμε τελειώσει οριστικά σαν χώρος και σαν έθνος
Ο/Η Ανώνυμος είπε...----"Δίκιο εχει. Αν οι εθνικιστές δεν παρουμε μπρος και αναπτύξουμε σοβαρή σοσιαλιστική πολιτική, έχουμε τελειώσει οριστικά σαν χώρος και σαν έθνος"----
Φίλε ανώνυμε, νομίζω πάλι δεν έγινα κατανοητός. Δυστυχώς, το πρόβλημα είναι θεμελιακό και διαπερνά όλες τις τάσεις, ακόμα και τις πλέον "επαναστατικές" και "ακραίες". Σοσιαλιστές του εθνικισμού -τουλάχιστον στα χαρτιά- υπάρχουν, αλλά τι νόημα έχει να κοτσάρεις Μπομπάτσι πακέτο με 15 διαφορετικά υπερσοσιαλιστικά προγράμματα που θα έκαναν το ΜΛ ΚΚΕ να κοκκινίζει, όταν στην τρέχουσα πολιτική (και αυτό είναι που μετράει εν τέλει) στηρίζεις ίσα παλικαρίσα ΝΑΤΟ και ΝΔ. Μακάρι να ήταν θέμα καταστατικών διακηρύξεων, συμβόλων και ρητορικής. Δεν είναι τόσο απλό.
Σε κάθε περίπτωση το παλιό πρακτικό σχήμα: "υπερεπαναστάτες=καλοί, ακροδεξιοί=κακοί", με το οποίο κάναμε τη δουλειά μας τόσα χρόνια, έχει καταρρεύσει προ πολλού. Το είχε πει και κάποιος άλλος σε προηγούμενο νήμα, πλέον υπάρχουν ψέκ λαικιστές που σε πολλά θέματα διατυπώνουν λόγο πολύ πιο αντισυστημικό και υποψιασμένο από κάτι... σκληρούς με επαναστατικά παράσημα και σοσιαλιστικά διαπιστευτήρια.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Είναι σαφές ότι εκφράζεις απογοήτευση. Πολύ δικαιολογημένα και συμφωνούμε. Ωστόσο, προς το παρόν, δεν χρειάζεται να φωτογραφίζονται αυτοί που σε απογοήτευσαν σε σχόλια. Καλύτερο θα ήταν να υπήρχε δομημένη αρθρογραφία εναντίον των ανθρώπων της Δεξιάς που μοχλεύουν τον χώρο. Εμείς αυτό πράττουμε. Μια συζήτηση σε ανώνυμα σχόλια δεν είναι σίγουρο ότι θα καταστήσει σαφές τι εννοείς σε κάποιους που δεν έχουν πολύ καλή εικόνα των όσων συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό.
Επιπλέον η απογοήτευση για τα τελευταία επεισόδια της σαπουνόπερας που αποκαλούμε χώρο δεν θα έπρεπε να εκπλήσσουν. Όποιος έχει στο νου τι έχει συμβεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, από το 2011-2014 μέχρι σήμερα, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσεται από τις εξελίξεις.
Ο ΑντιΝατοικος είπε...Πολυ ωραια συζητηση και χιλια μπραβο στην φλεφαλο για την ποιοτητα της αλλα και για τα κειμενα της!
Εγω πιστευω οτι πολιτικα τουλαχιστον δεν μπορουμε να πορευτουμε με σχηματα αριστερας - δεξιας, ουτε με διαφορα καλουπια ε/σ, κλπ..... Ενα πολιτικο κινημα μπορει να φτιαχτει μονο πανω σε αποψεις που συμφωνουν σε τρεχοντα θεματα και οχι σε ιστορικο-φιλοσοφικες αποψεις περασμενων αιωνων ή και δεκαετιων... Το πως βλεπει ο καθενας τον Βενιζελο, ή τον Χιτλερ, ή τον Δραγουμη, ή τον οποιοδηποτε μαρξιστη ή μη φιλοσοφο και τις αποψεις των δεν αποτελει τρεχων πολιτικο θεμα αλλα μια ιστορικο-φιλοσοφικη προσεγγιση του καθενος. Αν μπορουμε να συμφωνησουμε σε 5 ή και 10 απλα τρεχοντα θεματα τοτε μπορουμε να εχουμε και ενα πολιτικο κινημα.
Συμφωνω με τον "ψεκασμενο ακροδεξιο", παρολο που ηταν πολυ ατυχης οι χαρακτηρισμοι του για "βενιζελικους" "στρασσερικους" "δραγουμικους".... δεν μπορουμε να προχωρησουμε με τετοιους ορους σε μια συζητηση αγσπητε "ΨεκΑκροδ".... Οσον αφορα τις "σκοπιμοτητες", θα ελεγα οτι εγω δεν διακρινω πολλες... για παραδειγμα στο blog [..], οσον αφορα το Ουκρανικο θεμα υπαρχει μια μορφωτικη ανεπαρκεια και οχι καποια σκοπιμοτητα.... βεβαια το αποτελεσμα ειναι το ιδιο
Νομιζω οτι πρεπει να παμε περα απο τα διαφορα ιδεολογηματα....
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Αντι-νατοϊκέ, ευχαριστούμε για τα καλά σου λόγια.
Τα ιστολόγια που αναφέρεις λογοκρίθηκαν γιατί δεν έχει νόημα να γινόμαστε δεικτικοί σε δημόσιες συζητήσεις (είναι διαφορετικό να αναδεικνύεται η λάθος στρατηγική ή το στήσιμο ορισμένων σε αναλυτική αρθρογραφία με οργανωμένο λόγο από το να γίνεται δημόσια συζήτηση για αυτούς, κάτω από άσχετου περιεχομένου άρθρο -θα ακολουθήσουν τα σχετικά άρθρα).
Στο θέμα του πολιτικού κινήματος χρειάζεται, φρονούμε, περαιτέρω συζήτηση. Καταρχάς η συμφωνία σε δέκα βασικά σημεία, την οποία προτείνεις, πρέπει να έχει ένα θεμέλιο. Τα σημεία στα οποία θα γίνει η δυνητική συμφωνία πρέπει να βασίζονται σε κάποιες ιδεολογικές αρχές. Δεν αρκεί μια απλή εμπειρική ανάλυση. Μπορεί η εμπειρική ανάλυση να είναι υπεραρκετή στις περιπτώσεις των ψηφοφόρων ή των πιο περιφεριακών μελών που θα στηρίξουν ένα κίνημα. Ωστόσο για τα στελέχη του πυρήνα χρειάζεται κάτι παραπάνω. Μια βαθύτερη ιδεολογική αντίληψη, μια κοινότητα ηθικών αξιώσεων.
Σε άλλες περιόδους μπορεί όντως να ήταν πρόβλημα η εμμονή σε μια άκαμπτη ιδεολογική καθαρότητα, που θα κρατούσε σε απόσταση μεγάλους αριθμούς υποστηρικτών. Στην παρούσα όμως συγκυρία, που η Νέα Δημοκρατία και παρακρατικοί θεσμοί χειραγωγούν και πληρώνουν τον μισό και πλέον εθνικιστικό χώρο, η καταφυγή στην απόλυτη ιδεολογική γνώση και καθαρότητα είναι η καλύτερη μέθοδος άμυνας απέναντι στις παρακρατικές στοχεύσεις.
Ίσως το ένα ιστολόγιο που αναφέρεις να πέφτει θύμα ελλιπούς γνώσης. Ωστόσο, τα υπόλοιπα γνωστά παραδείγματα, (βενιζελικοί χιτλερικοί, γκαρσόνια, εστιάτορες κλπ) δεν έχουν να κάνουν με αυτό που αναφέρεις. Υποκινούνται από σκοτεινούς κύκλους και συνειδητά ή ασυνείδητα βρίσκονται σε διατεταγμένη υπηρεσία. Συνεπώς ο πρώτος στόχος είναι η ιδεολογική καθαρότητα και γνώση. Ο δεύτερος στόχος η σταδιακή σάρωση των παρακρατικών σκουπιδιών. Και όπου φτάσουμε. Ας καθαρίσει τουλάχιστον ένα κομμάτι του χώρου ώστε να πάρουμε ανάσα και να θεμελιωθούν οι πρώτες δομές.
Μετά θα πρέπει να περάσει στο επόμενο στάδιο η οργάνωση. Εκεί θα χρειαστούν γραφεία, προϋπολογισμοί, ανάθεση ευθυνών και ανάληψη υποχρεώσεων από συγκεκριμένα πρόσωπα. Στοιχεία δηλαδή περισσότερα της απλής συμφωνίας σε κάποιες βασικές προγραμματικές αρχές. Αυτό που λες μπορεί να γίνει και τώρα αν συμφωνήσουν σε δέκα βασικά σημεία ήδη υπαρκτές οργανώσεις. Αλλά πρόκειται για κάτι που θα έχει συγκεκριμένη στόχευση πχ μια εκλογική μάχη, μια ενδυνάμωση της παρουσίας σε μια πόλη, κάτι πολύ απτό. Δεν έχει να κάνει τόσο με τα θεμέλια ενός κινήματος.
Ο/Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...
