της Ειρήνης Μαχαιρίδου
Περπατώντας μια μέρα βροχερή στο εγκαταλελειμμένο κέντρο της Αθήνας, προσπάθησα μάταια να συναντήσω, κρυμμένα κάτω από γερμένες ομπρέλες, βλέμματα ζεστά και σπινθηροβόλα. Αντ’ αυτού, βρέθηκα περικυκλωμένη από πρόσωπα ψυχρά, ξένα, απόμακρα και από επιλογή απομονωμένα. Άνθρωποι χαζοχαρούμενα ανέμελοι, επίπλαστα ευτυχισμένοι, με τυποποιημένες και ανούσιες ζωές. Και ξάφνου, κάτω από το γκρίζο από τα καυσαέρια βλέμμα της Παλλάδος Αθηνάς, αποκαλύφθηκε εμπρός μου σε όλο της το μεγαλείο, η τραγική εικόνα του σύγχρονου ανθρώπου των μεγαλουπόλεων. Μια σαρωτική νοσταλγία πλημμύρισε το νου μου και εικόνες μιας άλλης εποχής κατέκλυσαν την φαντασία μου. Και στο μυαλό μου ανέμιζε σαν σε λάβαρο γραμμένος ο τίτλος ενός βιβλίου προφητικού: «Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος».
Το 1932,ο Άλντους Χάξλεϋ επηρεασμένος από την σαρωτική επέλαση της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή, έγραψε τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του στον αντίποδα όλων αυτών των συγγραφέων που έβλεπαν με θετικό μάτι την εξέλιξη αυτή. Στην ίδια ομάδα, ανήκαν ο Χ.Τζ.Γουέλς με αντιπροσωπευτικότερο έργο του το «Ο κόσμος ελευθερώθηκε» (στο οποίο περιγράφει μια απροσδιόριστη εφεύρεση η οποία επιταχύνει τη ραδιενεργή διαδικασία, παράγοντας βόμβες) καθώς και η Μαίρη Σέλλεϋ με το «Φρανκενστάιν» (στο οποίο περιγράφεται η ιστορία του νεαρού φοιτητή ανατομίας και χειρουργικής, που ανακαλύπτει το μυστικό του να δίνει ζωή σε άψυχα πράγματα μέσω αλχημείας, αλλά και τους κινδύνους της γνώσης). Στα έργα αυτά, παρουσιάζονται εφιαλτικά σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας, εξαιτίας της αλόγιστης και ανήθικης χρήσης της τεχνολογίας καθώς και η απομάκρυνση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, φροντίζοντας συνάμα (ευτυχώς για εμάς) να αφεθεί και ένα μικρό «παράθυρο διαφυγής». Αυτό το «παράθυρο» μπορούν να το διακρίνουν και να το χρησιμοποιήσουν μόνον οι άνθρωποι εκείνοι που δεν έχουν αλλοτριωθεί από την Νέα Τάξη Πραγμάτων. Όπως αναφέρει και ο Αλαίν Ντε Μπενουά στο έργο του που φέρει τον τίτλο «Η Θρησκεία της Ευρώπης», « ο άνθρωπος δεν μπορεί να πράξει παρά μόνο με ό,τι έχει, αλλά μ’ αυτό που έχει, μπορεί να κάμει ό,τι θέλει». Αυτές λοιπόν οι αφυπνισμένες ψυχές, ευρισκόμενες διαρκώς σε κατάσταση επαγρύπνησης και επιφυλακής είναι και εκείνες που πρώτες συνειδητοποιούν την τραγική μοίρα που τους επιφυλάσσουν οι σκοτεινές τάσεις που επικρατούν εντός του νεωτερικού πλαισίου.
Ο τίτλος του έργου του Χάξλεϋ είναι παρμένος από το έργο του Σαίξπηρ «Τρικυμία», στο οποίο η ηρωίδα Μιράντα, σε μια εκστατική στιγμή, αναφωνεί «Πόσο πανέμορφη είναι η ανθρωπότητα! Ω, θαυμαστέ, καινούργιε κόσμε»! Είναι εμφανές ότι ο Χάξλεϋ χρησιμοποίησε τον στίχο με ειρωνική διάθεση, αντιπαραβάλλοντάς τον με την δυσοίωνη εικόνα του κόσμου που προέβλεψε ότι θα λάβει σάρκα και οστά στο εγγύς μέλλον. Σημειωτέον ότι, ο Σαίξπηρ στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο του Χάξλεϋ είναι απαγορευμένος, επειδή η ανάγνωση των έργων του διεγείρει τα πάθη και αναστατώνει την ψυχή. Ο συγγραφέας, καταγόμενος από οικογένεια διάσημων βιολόγων – ο θείος του πήρε βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1965 - και λογοτεχνών, εστιάζει το θέμα του στις βιολογικές-σωματικές και πνευματικές αλλαγές που απειλούν τον άνθρωπο, αρκετές δεκαετίες πριν εμφανιστούν οι όροι γενετική, κλωνοποίηση, μεταλλαγμένα προϊόντα στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω μου, δεν μπόρεσα να αποφύγω λοιπόν την σύγκριση με τον εφιαλτικό τύπο ανθρώπου που περιέγραψε ως άλλος προφήτης ο Χάξλεϋ.
Το Παγκόσμιο Κράτος που περιγράφει ο Χάξλεϋ, και αντιμετωπίστηκε θεωρητικά από τους στοχαστές του Ρομαντισμού κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα όταν εκείνοι του Διαφωτισμού το πρόκριναν, βρίσκεται επί των ημερών μας στο τελικό στάδιο της διαμόρφωσής του. Οι Μεγάλοι Διαχειριστές, διευθύνουν έναν τεράστιο πληθυσμό σχεδόν σκλαβωμένων και μάλλον «κατά φαντασίαν» ελεύθερων πολιτών, οι οποίοι έχουν μάθει από τα σπάργανα να αγαπούν την υποτέλειά τους και να θεωρούν αδιανόητη μια ζωή με αυτενεργή βούληση. Στην ελληνική εκδοχή αυτής της κοινωνίας, οι περισσότεροι συμπατριώτες μας έχουν απομακρυνθεί από την Ιστορία, την Τέχνη, τις Παραδόσεις και τον Πολιτισμό τους, υποκαθιστώντας την πνευματική καχεξία με ευτελή υλικά αγαθά, με πόθο για υπερβολική άνεση και προκλητική αναισθησία. Η γενιά του Πολυτεχνείου μεγάλωσε παιδιά στα οποία δίδαξε ότι στόχοι τους πρέπει να είναι η αργοσχολία, η επί πτωμάτων απόκτηση εύκολου χρήματος, η προσωπική προβολή, η αδιαφορία για τα κοινά και η απόκτηση «status». Πόση αντίθεση με την κοσμοθεωρία του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη, αποτύπωση της οποίας αποτελεί η φράση «ε κακομοίρη άνθρωπε, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία»!
Τα μνημεία του ένδοξου παρελθόντος γκρεμίζονται, ξεχνιούνται και βανδαλίζονται από (δήθεν) προοδευτικούς μπροστά σε αδιάφορα και ανάλγητα βλέμματα, όπως έχουμε δει να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας. Σχεδόν τίποτα δεν συνδέει τους νέο-Έλληνες με τους Ήρωες στους οποίους οφείλουν την σημερινή τους ύπαρξη. Το θεωρητικό κατασκεύασμα της υλιστικής, αστικοφιλελέυθερης πολυπολιτισμικότητας έχει απλώσει την μαύρη καταχνιά του στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές, όχι μόνο σε συμβολικές λογοτεχνικές δυστοπίες αλλά και σε αυτή καθαυτή την κοινωνική πραγματικότητα, για την αντιανθρώπινη και αφύσικη δομή του υπό παγκοσμιοποίηση νεωτερικού πλαισίου ζωής, οι σύγχρονες ελίτ εξουσίας έχουν υφάνει έναν ιστό από τον οποίο η Ευρωπαϊκή πραγματικότητα φαίνεται δύσκολο να δραπετεύσει. Και οι ελάχιστοι σκεπτόμενοι, έχουμε γίνει θεατές σε μια σύγχρονη τραγωδία, από την οποία όμως, κανένας από μηχανής Θεός δεν είναι διατεθειμένος να μας σώσει.
Στον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» έννοιες όπως μητέρα, πατέρας, γονείς και οικογένεια θεωρούνται κατάλοιπα ενός κακού παρελθόντος και η αναφορά τους επισύρει παραδειγματική τιμωρία. Σαν αν αντιστοίχηση ιστορικής ειρωνείας, αυτό τον καιρό στην χώρα μας, το Τμήμα Δικαιωμάτων του κυβερνώντος κόμματος, προτείνει την αντικατάσταση των όρων «Όνομα Πατρός/Μητρός» από τους όρους «Γονέας Α/Β». Προοδευτικοί πυρήνες ορέγονται το ξερίζωμα των ιχνών που έχει αφήσει ο παραδοσιακός τρόπος ζωής και παρουσιάζουν μια θεώρηση του ανθρώπινου βίου, στην οποία οι αριβίστες, οι ραδιούργοι και οι καιροσκόποι μπορούν να είναι οι ευνοημένοι της παρηκμασμένης κοινωνίας αρκεί να εμβαπτίζονται στην κολυμβήθρα της προόδου. Είναι εκείνοι οι οποίοι, όπως θα έλεγε και ο Ιωάννης Συκουτρής, έχουν συνειδητά επιλέξει τον «ατομιστικό-ευδαιμονιστικό τρόπο» ως καθοδηγητική αντίληψη ζωής. Με βλέμματα αδειανά, με μυαλό βασανισμένο από εφήμερα και ανούσια προσωπικά-εγωιστικά ζητήματα ο μέσος Έλληνας των ημερών μας πορεύεται ολοταχώς προς την μεταμοντέρνα του παρακμή, ορμώμενος από μια λαϊκή βάση στην οποία επικρατεί μια διάχυτη μεμψιμοιρία. Και σε αυτή την ολισθηρή διαδρομή, υπομένει αδιαμαρτύρητα οτιδήποτε του επιβληθεί, φτάνει να διατηρήσει έστω και λίγα ψίχουλα από την μέχρι προ ολίγων ετών επίπλαστη υλική ευδαιμονία, φτάνει να μείνει προσκολλημένος στην νεωτερική ιδεολογία του καταναλωτικού διεθνιστικού υλισμού.
Η εκπαίδευση στο έργο του Χάξλεϋ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εναγώνιας προσπάθειας των Παγκόσμιων Εκμεταλλευτών να παγιώσουν την σκοτεινή εξουσία τους. Ο Χάξλεϋ εισάγει εδώ τον όρο «υπνοπαιδεία» η οποία στην ουσία αντιστοιχεί με τις γνωστές έννοιες της πλύσης εγκεφάλου και της προπαγάνδας των ημερών μας. Το άτομο στον ύπνο του επαναλαμβάνει 40 με 50 φορές στοχευμένα ρητά –φράσεις με αποτέλεσμα το μυαλό του να κρίνει και να επιθυμεί με βάση αυτές τις υποδείξεις. Αντιπαραβάλλοντας αυτήν την τακτική με την σημερινή κοινωνία, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τους πνευματικά νεκροζώντανους συμπολίτες μας, οι οποίοι βασίζοντας την ενημέρωσή τους στους παπαγάλους των διεφθαρμένων ΜΜΕ, περιέρχονται οικειοθελώς σε μια κατάσταση μόνιμης ύπνωσης, όπου καθετί που εκστομίζει πολιτικός ή δημοσιογράφος αποτελεί θέσφατο. Ακόμα και τα βίαια γεγονότα που έχουν συγκλονίσει αρκετές φορές την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια, δεν είναι ικανά να τους ταρακουνήσουν και να τους αφυπνίσουν βίαια από τον μόνιμο λήθαργο. Στα σχολεία, απλώς γίνεται η προετοιμασία των άβουλων αυτών όντων. Από την σχολική ύλη, έχουν αφαιρεθεί όλα τα γεγονότα και οι ηρωικές στιγμές που μας κάνουν περήφανους ως Έλληνες και έχουν αντικατασταθεί από μαθήματα σχετικά με τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τον σχολικό εκφοβισμό κ.α. Αλλά το χειρότερο όλων είναι η διαχρονική εμμονή του «ελληνικού;» εκπαιδευτικού συστήματος, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, στον τυπολατρικό φορμαλισμό και στον άκαμπτο εργαλειακό ορθολογισμό. Απώτερος στόχος είναι η προπαρασκευή άβουλων, ενοχικών και καταπιεσμένων νέων, οι οποίοι παρά την τεράστια σε όγκο και πληροφορίες ύλη τους, αποφοιτούν με μηδενικές γνώσεις. «Ο πρώτος κίνδυνος αυτής της εκπαίδευσης είναι ότι στηρίζεται σε μια θεμελιώδη ψυχολογική πλάνη: φαντάζεται ότι η αποστήθιση εγχειριδίων αναπτύσσει την διάνοια. Το κράτος, που παράγει με αυτά τα εγχειρίδια όλα τα διπλώματα, δεν μπορεί παρά να χρησιμοποιήσει από αυτά ένα μικρό αριθμό, αφήνοντας τους άλλους χωρίς απασχόληση. Τα σχολεία πλάθουν σήμερα δυσαρεστημένους και αναρχικούς» έγραφε ο Λε Μπόν στην «Ψυχολογία των Μαζών» το 1895. Αυτή η κατάσταση δεν έχει αλλάξει ούτε στο ελάχιστο έκτοτε.
Δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στην τακτοποιημένη και αποστειρωμένη ζωή, την οποία διαβιούν οι άνθρωποι στο έργο του Χάξλεϋ, που ως μόνο τρόπο διασκέδασης διαθέτει τα Αισθησιακά Θεάματα. Το συναίσθημα και η πληρότητα που προκαλείται από τον έρωτα ενός άντρα και μιας γυναίκας, είναι άγνωστες έννοιες στο «θαυμαστό» αυτό κόσμο. Η σεξουαλική ελευθερία είναι όμως πραγματικότητα, όπως συμβαίνει και στις μέρες μας. Όλοι μπορούν να ανήκουν σε όλους χωρίς αυτό να θεωρείται ανήθικο ή ανέντιμο. Ο στίχος «αιώνια πίστη ακριβή με όρκους τυλιγμένη» συνεπαίρνει τον Τζον, τον αφυπνισμένο «Άγριο» του έργου αυτού. Αντίθετα η Λένινα, παράδειγμα κλασικού πνευματικά δυσκίνητου ατόμου, θεωρεί απαίσια την ιδέα να ζήσουν για πάντα μαζί, βιάζεται να σμίξει ερωτικά με τον Τζον και δεν καταλαβαίνει γιατί αυτός αρνείται. Για τον Τζον ο έρωτας είναι κάτι παραπάνω από συνουσία, είναι μια μαγεία που μας σπρώχνει στην φυσική και πνευματική δημιουργία. Η Λένινα θα μπορούσε να προσαρμοστεί στην σημερινή κοινωνία όπου όλα είναι βασισμένα στον επίπλαστο αστικό καθωσπρεπισμό, που για στήριγμα χρησιμοποιεί κάθε καμουφλαρισμένη (υπό τον μανδύα της κοινωνικά αποδεκτής) αντιπνευματική χυδαιότητα. Σήμερα, στην μεταμοντέρνα Νεωτερικότητα, ο μέσος άνθρωπος επιδίδεται σε ένα άνευ προηγουμένου κυνήγι πολλαπλών ερωτικών συντρόφων που σαφώς και αποτελεί προέκταση της επικράτησης του φιλελευθερισμού, με βάση άλλα «προσόντα» -και όχι αξιοκρατικά- επιδιώκεται η επαγγελματική ανέλιξη ενώ η εικόνα της «απελευθερωμένης» γυναίκας και του εργένη άντρα προβάλλονται ως πρότυπα σε όλα τα μέσα. Οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί να τηρήσουν όρκους γιατί απλά δεν πιστεύουν σε τίποτα.
Το υπερβολικό «φτιασίδωμα» και η ματαιοδοξία, ο υπερκαταναλωτισμός και η εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα και της δικής μας εποχής . Η απομάκρυνση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και την Μητέρα Γη, έχουν οδηγήσει στο μεγάλωμα παιδιών τα οποία «εκπαιδεύονται να μισούν τα λουλούδια και τα βιβλία», όπως αναφέρει ο Χάξλεϋ. «Πρόκειται για την αλαζονεία του αστού διανοούμενου, ο οποίος αποκομμένος από τις ρίζες του, χωρίς να καθοδηγείται πια από το ισχυρό ένστικτο, βλέπει αφ’ υψηλού και με περιφρόνηση την καθαρόαιμη σκέψη του παρελθόντος και την σοφία της αρχαίας αγροτικής κοινότητας», έγραφε ο Όσβαλντ Σπένγκλερ στην «Παρακμή της Δύσεως».
Και ανάμεσα σε όλους αυτούς, στην δυστοπία του Χάξλεϋ, έρχεται σαν αχτίδα στο ζοφερό σκοτάδι ο Τζον, ο απολίτιστος - που συμβολίζει κατά τραγική ειρωνεία τον πολιτισμό - και τον βαθύτερο εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Θεωρεί ότι η αυταπάρνηση, η αξιοπρέπεια, ο ηρωισμός, είναι αξίες που γεμίζουν ψυχικά τον άνθρωπο. Τον Θεό τον έχει ανάγκη ο άνθρωπος λέει, γιατί αισθάνεται μικρός απέναντι στην απόλυτη αιώνια αλήθεια (του Σύμπαντος). «Εγώ θέλω το Θεό, την ποίηση, το θανάσιμο κίνδυνο, την ελευθερία, την καλοσύνη, την αμαρτία, δεν θέλω την ευκολία».- «Θέλετε να είστε δυστυχισμένος; Με γηρατειά, με αγιάτρευτες ασθένειες, με ασχήμια, με ανέχεια, με πείνα, με αβεβαιότητα για το αύριο, με πόνο;» τον ρωτάει ο Μεγάλος Διαχειριστής. «Ναι» του απαντά ο Άγριος «παρά με αυτό το άδειο βλέμμα και την άδεια ζωή».
Και εμείς σήμερα, αυτή η χούφτα αφυπνισμένων ψυχών, θέλουμε να συγκριθούμε με τον Τζον. Ώς άλλοι Ήρωες του Συκουτρή, δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας «ανθούς», αλλά «είμαστε ο σπόρος, που θα ταφή και θα σαπίση, δια να αναφανή το άνθισμα και το κάρπισμα»! Όπως αναφέρει και ο Φρειδερίκος Νίτσε στο «Θέληση της Δυνάμεως», «η ηθική είχε την δύναμη να θέλγει αυτούς τους ανθρώπους της καλής προελεύσεως, δηλαδή τις ρωμαλέες και δραστήριες φύσεις»{..} «Υπάρχει παρακμή σε οτιδήποτε χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο. Αλλά μαζί με την ασθένεια, εμφανίζονται στοιχεία δυνάμεως καθαρής και δυνάμεως της ψυχής. Τα ίδια αίτια που προκαλούν το αδυνάτισμα του ανθρώπου, τον ωθούν μέχρι το μεγαλείο ισχυροτέρων και σπανιοτέρων ψυχών. Άπειρα όντα ανωτέρου είδους καταστρέφονται στην εποχή μας, αλλά όποιο ξεφύγει, είναι ισχυρό όπως ο διάολος»!
Άραγε, πόσοι «Άγριοι» υπάρχουν στην κοινωνία μας;