διήγημα του Άρθουρ Κλαρκ
μετάφραση Flammentrupp
Απέχουμε τρεις χιλιάδες έτη φωτός από το Βατικανό. Κάποτε, πίστευα πως το διάστημα δεν μπορούσε να επηρεάσει την πίστη, καθώς επίσης πως οι ουρανοί κήρυτταν τη δόξα του έργου του Θεού. Τώρα έχω δει αυτό το έργο και η πίστη μου έχει οδυνηρά πληγωθεί. Κοιτάζω τον Εσταυρωμένο που κρέμεται στον τοίχο πάνω από τον υπολογιστή και για πρώτη φορά στην ζωή μου αναρωτιέμαι αν είναι κάτι περισσότερο από ένα κενό σύμβολο.
Δεν το έχω αναφέρει σε κανέναν ακόμα, μα η αλήθεια δεν αποκρύπτεται. Τα γεγονότα υπάρχουν για να τα δει ο οποιοσδήποτε, καταγεγραμμένα σε ατέλειωτα μίλια μαγνητικής ταινίας και σε χιλιάδες φωτογραφίες που μεταφέρουμε πίσω στη Γη. Οι άλλοι επιστήμονες μπορούν να τα ερμηνεύσουν τόσο εύκολα όσο εγώ, και δεν θα είμαι αυτός που θα τα παραβλέψει ή θα τα αλλοιώσει. Κάτι τέτοιες πράξεις έβγαλαν το κακό όνομα για το τάγμα μου τους παλιούς καιρούς.
Το πλήρωμα έχει ήδη αρκετή κατάθλιψη. Αναρωτιέμαι πως θα αντιμετωπίσουν αυτήν την απόλυτη ειρωνεία. Ελάχιστοι έχουν κάποια θρησκευτική πίστη, αλλά δεν θα έκαναν χρήση αυτού του υπέρτατου όπλου στον πόλεμο εναντίον μου. Αυτού του προσωπικού, ευγενικού, αλλά επί της ουσίας σοβαρού, πολέμου που διαρκούσε από τότε που ξεκινήσαμε από τη Γη. Το έβρισκαν ενδιαφέρον να έχουν έναν Ιησουίτη¹ ως επικεφαλής αστροφυσικό. Ο Δρ Τσάντλερ, για παράδειγμα, δεν μπορούσε να το ξεπεράσει (γιατί είναι οι γιατροί τόσο φανατικά άθεοι;). Μερικές φορές με συναντούσε στο παρατηρητήριο, όπου τα φώτα είναι πάντα χαμηλωμένα έτσι ώστε η λάμψη των άστρων να είναι ορατή σε όλη την αδιάπτωτη δόξα της. Με πλησίαζε κατηφής και κοιτούσε έξω από τον ημικυκλικό θόλο, εκεί που οι ουρανοί γυρνούσαν αργά γύρω μας, καθώς το διαστημόπλοιο στροβιλιζόταν με την εναπομένουσα από την αρχική περιδίνηση του, την οποία δεν είχαμε μπει στον κόπο να διορθώσουμε.
«Λοιπόν, πάτερ», έλεγε κάποια στιγμή, «έτσι κινείται από πάντα και για πάντα και ίσως Κάτι το δημιούργησε. Αλλά πως μπορείτε να πιστεύετε ότι αυτό το Κάτι δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για εμάς και τον μίζερο μικρό μας κόσμο –αυτό με ξεπερνά». Τότε ξεκινούσε ο διαπληκτισμός, ενώ τα άστρα και τα νεφελώματα συνέχιζαν να στροβιλίζονται γύρω μας διαγράφοντας σιωπηλά, ατέρμονα, τόξα πέρα από τον διάφανο πλαστικό θόλο παρατήρησης.
Ήταν, πιστεύω, η προφανής ασυμφωνία της θέσης μου που προκαλούσε τη μεγαλύτερη χλεύη του πληρώματος. Μάταια τους έδειχνα τις τρεις δημοσιευμένες εργασίες μου στο Astrophysical Journal και τις πέντε στο Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Τους υπενθύμιζα πως το τάγμα μου ήταν διάσημο για τα επιστημονικά έργα του. Μπορεί να είμαστε λίγοι τώρα, αλλά από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα η συνεισφορά μας στην αστρονομία και τη γεωφυσική είναι αντιστρόφως ανάλογη του αριθμού των μελών μας. Θα μπορούσε η αναφορά μου για το Νεφέλωμα του Φοίνικα να τελειώσει τα χίλια χρόνια ιστορίας μας; Φοβάμαι πως θα τελειώσει πολλά περισσότερα.
Δεν γνωρίζω ποιος έδωσε το όνομα στο νεφέλωμα, αλλά μου φαίνεται πολύ κακό. Αν περιλαμβάνει μια προφητεία, αυτή δεν μπορεί να επαληθευτεί για δισεκατομμύρια χρόνια. Ακόμη και η λέξη νεφέλωμα είναι παραπλανητική. Πρόκειται για πολύ μικρότερο αντικείμενο σε σχέση με εκείνα τα εκπληκτικά νέφη ομίχλης -το υλικό των αγέννητων άστρων- που είναι διάσπαρτα σε όλο το μήκος του Γαλαξία. Σε κοσμική κλίμακα, πράγματι, το Νεφέλωμα του Φοίνικα είναι μικροσκοπικό. Ένα αραιό κέλυφος αερίου που περιβάλλει ένα μοναδικό αστέρι.
Ή τα απομεινάρια ενός αστεριού …
Η γκραβούρα του Λογιόλα από τον Ρούμπενς² δείχνει να με περιγελά, καθώς κρέμεται πάνω από το φασματοφωτόμετρο. «Τι θα έκανες Εσύ, πάτερ, με τη γνώση που έχω στην κατοχή μου, και που είναι πέρα από τον μικρό κόσμο που αποτελούσε όλο το σύμπαν που γνώριζες; Θα είχε παραμείνει η πίστη σου δυνατή στην πρόκληση, εκεί που απέτυχε η δική μου;
Ατενίζεις μακριά, πάτερ, μα εγώ έχω ταξιδέψει τόσο μακριά που ούτε που θα το φανταζόσουν τότε που ίδρυες το τάγμα μας χίλια χρόνια πριν. Κανένα άλλο ερευνητικό σκάφος δεν έχει φτάσει μακρύτερα. Βρισκόμαστε στα απώτατα σύνορα του εξερευνημένου σύμπαντος. Βάλαμε στόχο να φτάσουμε στο Νεφέλωμα του Φοίνικα, επιτύχαμε και, τώρα επιστρέφουμε με το βάρος της γνώσης. Εύχομαι να μπορούσα να βγάλω αυτό το βάρος από τους ώμους μου, αλλά σου μιλώ μάταια μέσω των αιώνων και των ετών φωτός που απλώνονται ανάμεσά μας.
Στο βιβλίο που κρατάς οι λέξεις είναι ευανάγνωστες. AD MAJOREM DEI GLORIAM³, λέει το μήνυμα, αλλά πλέον δεν το πιστεύω. Εσύ θα το πίστευες, αν έβλεπες τι ανακάλυψα;»
Γνωρίζαμε, φυσικά, τι ήταν το Νεφέλωμα του Φοίνικα. Κάθε χρόνο, μόνο στον δικό μας γαλαξία, πάνω από εκατό άστρα εκρήγνυνται, ακτινοβολώντας για μερικές ώρες ή ημέρες χιλιάδες φορές πάνω από τη φυσιολογική τους λαμπρότητα πριν βυθιστούν στο θάνατο και το σκοτάδι. Αυτοί είναι οι καινοφανείς αστέρες, οι κοινότυπες καταστροφές του σύμπαντος. Έχω καταγράψει τα φασματογραφήματα και τις καμπύλες φωτός δεκάδων τέτοιων από τότε που ξεκίνησα να εργάζομαι στο Σεληνιακό Αστεροσκοπείο.
Αλλά τρεις με τέσσερις φορές κάθε χίλια χρόνια συμβαίνει κάτι που μπροστά του ακόμα κι ένας καινοφανής αστέρας ωχριά.
Όταν ένας αστέρας γίνεται υπερκαινοφανής, μπορεί για ελάχιστο χρονικό διάστημα να επισκιάσει όλους τους ήλιους του γαλαξία. Οι Κινέζοι αστρονόμοι το παρατήρησαν το 1054, μη γνωρίζοντας τι ακριβώς είδαν. Πέντε αιώνες μετά, το 1572, ένας υπερκαινοφανής στον αστερισμό της Κασσιόπης έλαμψε τόσο έντονα που ήταν ορατός κατά την ημέρα. Υπήρξαν τρεις ακόμη στα χίλια χρόνια που πέρασαν από τότε.
Η αποστολή μας ήταν να επισκεφτούμε τα απομεινάρια μιας τέτοιας καταστροφής, να ανακατασκευάσουμε τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή και, αν ήταν δυνατό, να μάθουμε την αιτία της. Εισήλθαμε αργά στα ομόκεντρα κελύφη αερίου που είχαν εκτιναχτεί έξι χιλιάδες χρόνια πριν, και συνέχιζαν να εκτείνονται. Ήταν εξαιρετικά καυτά, ακτινοβολούσαν ακόμη ένα άγριο ιώδες φως, μα ήταν πολύ αραιά για να μας κάνουν ζημιά. Όταν το άστρο ανατινάχτηκε, τα εξωτερικά του στρώματα εκτοξεύτηκαν με τέτοια ταχύτητα που διέφυγαν τελείως του βαρυτικού του πεδίου. Τώρα σχημάτιζαν ένα κούφιο κέλυφος τόσο μεγάλο που θα μπορούσε να περικλείει χίλια ηλιακά συστήματα, ενώ στο κέντρο του έκαιγε το μικροσκοπικό, φανταστικό αντικείμενο στο οποίο είχε μεταβληθεί το άστρο. Ένας Λευκός Νάνος, μικρότερος της Γης, που ζύγιζε ένα εκατομμύριο φορές όσο αυτή.
Τα φλογερά αέρια ήταν γύρω μας και διέλυαν τα σκότη του μεσοαστρικού διαστήματος. Πετούσαμε προς το κέντρο μιας κοσμικής βόμβας που είχε εκραγεί χιλιετίες πριν και της οποίας τα πυρακτωμένα θραύσματα ακόμα ταξίδευαν. Η τεράστια κλίμακα της έκρηξης, και το γεγονός πως τα συντρίμμια της ήδη κάλυπταν έναν χώρο πολλών δισεκατομμυρίων μιλίων, αποστερούσε από το σκηνικό κάθε ορατή κίνηση. Θα χρειάζονταν δεκαετίες για να μπορέσει ένα αβοήθητο μάτι να ανιχνεύσει κάποια κίνηση σε αυτά τα παραμορφωμένα κομμάτια και τις αέριες δίνες, παρόλα αυτά η αίσθηση της ταραχώδους εξάπλωσης ήταν σαρωτική.
Είχαμε προσδιορίσει τη διαδρομή μας ώρες πριν, και κατευθυνόμασταν αργά προς το αγριεμένο μικρό άστρο εμπρός μας. Κάποτε ήταν ήλιος σαν τον δικό μας, αλλά είχε κάψει μέσα σε λίγες ώρες την ενέργεια που το έκανε να λάμπει για εκατομμύρια χρόνια. Τώρα έμοιαζε με έναν γερο-τσιγκούνη που έκανε κομπόδεμα για να διορθώσει τις ασωτίες της νιότης του.
Κανείς δεν περίμενε στα σοβαρά να βρει πλανήτες. Αν υπήρχαν πριν την έκρηξη, θα είχαν εξαϋλωθεί και η ουσία τους θα είχε χαθεί στα ερείπια του άστρου. Αλλά κάναμε την αυτόματη έρευνα, όπως πάντα κάνουμε όταν πλησιάζουμε άγνωστο ήλιο, και βρήκαμε έναν μικρό κόσμο που στρεφόταν γύρω από το άστρο σε τεράστια απόσταση. Θα πρέπει να ήταν ο αντίστοιχος Πλούτωνας του εξαφανισμένου ηλιακού συστήματος, σε τροχιά στα σύνορα της νύχτας. Όντας πολύ μακριά από τον ήλιο για να έχει ζωή, η απόσταση τον είχε σώσει από τη μοίρα των χαμένων συντρόφων του.
Οι περαστικές φωτιές είχαν κάψει τους βράχους του και εξατμίσει το παγωμένο αέριο που τον κάλυπτε τις ημέρες πριν την καταστροφή. Προσγειωθήκαμε και βρήκαμε την Κρύπτη.
Οι κατασκευαστές της είχαν σιγουρέψει πως θα την βρίσκαμε. Ο μονολιθικός δείκτης που έστεκε πάνω από την είσοδο έμοιαζε τώρα με διαλυμένο κορμό, αλλά από τις πρώτες κιόλας μακρινές φωτογραφίες καταλάβαμε πως επρόκειτο για έργο νοημόνων όντων. Λίγο αργότερα ανιχνεύσαμε μια τεράστια ραδιενεργή διάταξη θαμμένη στον βράχο. Ακόμη κι αν ο πυλώνας πάνω από την Κρύπτη είχε καταστραφεί, αυτή θα είχε παραμείνει, ένας αμετακίνητος και αιώνιος φάρος που έστελνε σήμα στα άστρα. Το σκάφος μας έπεσε πάνω σε αυτό το γιγάντιο κέντρο σαν βέλος πάνω στο στόχο του.
Ο πυλώνας πρέπει να είχε ύψος ένα μίλι όταν κατασκευάστηκε, μα τώρα έμοιαζε με λαμπάδα που είχε λιώσει σε μια λίμνη από κερί. Μας πήρε μια εβδομάδα να τρυπήσουμε το βράχο, αφού δεν είχαμε τα κατάλληλα εργαλεία για κάτι τέτοιο. Ήμασταν αστρονόμοι, όχι αρχαιολόγοι, αλλά μπορούσαμε να αυτοσχεδιάσουμε. Ο αρχικός μας σκοπός είχε ξεχαστεί. Αυτό το μοναχικό μνημείο, που είχε εγερθεί με τόση προσπάθεια στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από τον καταδικασμένο ήλιο, μπορούσε να έχει μόνο ένα νόημα. Ένας πολιτισμός που ήξερε πως θα πεθάνει, έπαιξε το τελευταίο του στοίχημα για την αθανασία.
Θα χρειαστούν γενιές για να εξετάσουμε όλους τους θησαυρούς που τοποθετήθηκαν στην Κρύπτη. Είχαν πολύ χρόνο να προετοιμαστούν, καθώς ο ήλιος πρέπει να τους είχε προειδοποιήσει πολλά χρόνια πριν την τελική έκρηξη. Ό,τι ήθελαν να διαφυλάξουν, όλοι οι καρποί της διάνοιάς τους, ήρθαν σε αυτόν τον μακρινό κόσμο τις ημέρες πριν το τέλος, ελπίζοντας πως μια άλλη φυλή θα τους έβρισκε και δεν θα πέρναγαν για πάντα στη λήθη. Θα το κάναμε κι εμείς αυτό, ή θα ήμασταν τελείως χαμένοι στην ελεεινότητά μας για να συλλογιστούμε ένα μέλλον που δεν θα μπορούσαμε να δούμε ή να μοιραστούμε;
Να είχαν λίγο περισσότερο χρόνο!!! Μπορούσαν να ταξιδέψουν ανάμεσα στους πλανήτες του ηλιακού τους συστήματος, αλλά δεν είχαν μάθει να διασχίζουν τα διαστρικά χάσματα, και το κοντινότερο σύστημα σε αυτούς ήταν στα εκατό έτη φωτός. Όμως, ακόμα και αν κατείχαν το μυστικό του Κινητήρα Transfinite, μόνο λίγα εκατομμύρια θα μπορούσαν να έχουν σωθεί. Ίσως ήταν καλύτερα έτσι.
Ακόμη κι αν δεν ήταν τόσο ενοχλητικά ανθρώπινοι όσο δείχνουν τα γλυπτά τους, δεν θα μπορούσαμε να μην τους θαυμάζουμε και να μην θρηνούμε για τη μοίρα τους. Άφησαν χιλιάδες οπτικά αρχεία και τα μηχανήματα για την προβολή τους, μαζί με λεπτομερείς εικονογραφημένες οδηγίες από τις οποίες δεν θα είναι δύσκολο να μάθουμε τη γραπτή γλώσσα τους. Έχουμε εξετάσει πολλά τέτοια αρχεία, και φέραμε στη ζωή για πρώτη φορά μετά από έξι χιλιάδες χρόνια, τη ζεστασιά και την ομορφιά ενός πολιτισμού που με διάφορους τρόπους πρέπει να ήταν ανώτερος του δικού μας. Ίσως μας έδειξαν μόνο τον κολοφώνα τους, και δεν μπορούμε να τους κατηγορήσουμε γι αυτό. Αλλά οι λέξεις τους ήταν αξιαγάπητες και οι πόλεις τους χτισμένες με τέτοια χάρη όπως οι δικές μας. Τους παρακολουθήσαμε να εργάζονται και να διασκεδάζουν και ακούσαμε την μουσική ομιλία τους διαμέσου των αιώνων. Μια σκηνή είναι ακόμα στα μάτια μου. Μια ομάδα παιδιών σε μια παραλία με παράξενη γαλάζια άμμο, να παίζει με τα κύματα όπως τα παιδιά της Γης. Περίεργα δέντρα σαν μαστίγια βρίσκονται στην ακτή, ενώ κάποιο πολύ μεγάλο ζώο περπατά στις σκιές δίχως να τραβά την προσοχή.
Και βυθιζόμενος στη θάλασσα, ακόμη θερμός, φιλικός και ζωοδόχος, είναι ο ήλιος που σύντομα θα γίνει προδότης και θα σβήσει όλη αυτή την αθώα ευτυχία.
Ίσως αν δεν ήμασταν τόσο μακριά από την πατρίδα και τόσο ευάλωτοι στην μοναξιά, να μην είχαμε συγκινηθεί τόσο βαθιά. Πολλοί από εμάς είχαμε δει ερείπια αρχαίων πολιτισμών σε άλλους κόσμους, μα δεν μας είχαν επηρεάσει τόσο εμβριθώς. Αυτή η τραγωδία ήταν μοναδική. Είναι ένα πράγμα μια φυλή να αποτύχει και να πεθάνει, όπως πολλοί λαοί και πολιτισμοί στη Γη. Αλλά να καταστραφεί τόσο ολοκληρωτικά στην πλήρη ισχύ της δίχως επιζώντες, πως μπορεί αυτό να συμβιβαστεί με το έλεος του Θεού;
Οι συνάδελφοι μου μού έκαναν αυτή την ερώτηση, κι έδωσα όποια απάντηση μπορούσα. Πιθανόν να το έκανες καλύτερα, πάτερ Λογιόλα, αλλά δεν βρήκα τίποτα στο Exercitia Spiritualia⁴ για να με βοηθήσει. Δεν ήταν κακοί άνθρωποι. Δεν γνωρίζω τι θεούς προσκυνούσαν, αν όντως το έκαναν. Αλλά τους κοίταξα διαμέσου των αιώνων και είδα με τι ωραιότητα χρησιμοποίησαν την τελευταία τους δύναμη για να σώσουν αυτό που ήρθε ξανά στο φως του συρρικνωμένου ήλιου τους. Θα μπορούσαν να μας έχουν διδάξει πολλά. Γιατί καταστράφηκαν;
Γνωρίζω τις απαντήσεις που θα δώσουν οι συνάδελφοι μου μόλις επιστρέψουν στη Γη. Θα πουν πως το σύμπαν δεν έχει σκοπό και σχέδιο, και μιας και εκατό ήλιοι εκρήγνυνται κάθε έτος στον γαλαξία μας, αυτή τη στιγμή κάποια φυλή πεθαίνει στα βάθη του διαστήματος. Αν η φυλή ήταν καλή ή κακή κατά τη διάρκεια της ύπαρξης της, δεν θα έχει σημασία στο τέλος. Δεν υπάρχει θεία δικαιοσύνη, διότι δεν υπάρχει Θεός.
Ωστόσο, ό,τι έχουμε δει μέχρι στιγμής δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Οποιοσδήποτε υποστηρίζει κάτι τέτοιο, κινείται από το συναίσθημα και όχι από τη λογική. Ο Θεός δεν έχει ανάγκη να δικαιολογήσει τις πράξεις Του στον άνθρωπο. Αυτός που κατασκεύασε το σύμπαν μπορεί και να το καταστρέψει όταν το επιλέξει. Είναι αλαζονεία -επικίνδυνα κοντά στη βλασφημία- να λέμε τι μπορεί να κάνει και τι όχι.
Αυτό θα μπορούσα να το έχω δεχτεί, αν και πολύ δύσκολα μπορώ να δω ολόκληρους κόσμους να πετάγονται στις φλόγες. Μα έρχεται ένα σημείο όπου ακόμα και η βαθύτερη πίστη κλονίζεται, και τώρα, βλέποντας τους υπολογισμούς εμπρός μου, ξέρω πως έφτασα σε αυτό.
Δεν μπορούσαμε να γνωρίζουμε, πριν φτάσουμε στο νεφέλωμα, πόσο καιρό πριν η έκρηξη έλαβε χώρα. Τώρα, από τα αστρονομικά δεδομένα και τις καταγραφές στους βράχους του επιζώντα πλανήτη, κατάφερα να το υπολογίσω με ακρίβεια. Γνωρίζω σε ποιο έτος το φως αυτής της κολοσσιαίας πύρινης λαίλαπας έφτασε στη Γη. Γνωρίζω το πόσο περίφημα έλαμψε στους γήινους ουρανούς αυτό το πτώμα που τώρα το αφήνει πίσω του το επιταχυνόμενο σκάφος μας. Γνωρίζω πως λαμποκοπούσε σαν φάρος, χαμηλά στον ανατολικό ορίζοντα λίγο πριν την αυγή.
Δεν υπάρχει λογική αμφιβολία. Το αρχαίο μυστήριο επιτέλους λύθηκε. Όμως, ω! Θεέ, υπήρχαν τόσα πολλά άστρα που θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις. Ποια ήταν η ανάγκη να ρίξεις αυτούς τους ανθρώπους στη φωτιά, και το σύμβολο του θανάτου τους να λάμπει πάνω από τη Βηθλεέμ;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
¹ Ιησουίτης, μέλος του Καθολικού Τάγματος με τίτλο «Εταιρεία του Ιησού» που ιδρύθηκε το 1534 από τον Ισπανό Ιγνάτιο Λογιόλα.
² Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς ένας από τους σημαντικότερους Φλαμανδούς ζωγράφους που έκανε την πιο γνωστή προσωπογραφία του Ιγνάτιου Λογιόλα.
³ «Για την μεγαλύτερη δόξα του Θεού».
⁴ «Πνευματικές Ασκήσεις», βιβλίο του Ιγνάτιου Λογιόλα που χρησιμοποιούν τα μέλη του τάγματος ως βοήθημα.