Έφυγε από την ζωή ένας καλός φίλος της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ., ένας μαχητικός πιονέρος της μεταπολεμικής ελληνικής φανταστικής λογοτεχνίας. Ο Μάκης Πανώριος υπήρξε ακάματος εργάτης του πνεύματος, γνωστός ηθοποιός και συγγραφέας, που υπηρέτησε την ελληνική λογοτεχνία μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του. Τον γνώρισα όταν κυκλοφόρησε το τρίτο τεύχος της Φανταστικής Λογοτεχνίας.
Ήταν Δεκέμβριος του 2008. Η Αθήνα είχε μετατραπεί σε βομβαρδισμένο ερείπιο λόγω των όσων ακολούθησαν τον θάνατο του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Αστυνομικά μπλόκα, που είχαν εκτοπιστεί από τα Εξάρχεια, στήνονταν σε διάφορα σημεία του κέντρου δημιουργώντας την αίσθηση ότι βρισκόμασταν σε κάποιο γύρισμα της ταινίας Απόδραση από την Νέα Υόρκη. Το ισοπεδωμένο κέντρο είχε περικυκλωθεί από αστυνομικές δυνάμεις αλλά ο πυρήνας των Εξαρχείων, του Κολωνακίου μέχρι τον Άγιο Διονύση, καθώς και οι χώροι της νομικής, των προπυλαίων μέχρι και την πλατεία Κοραή είχαν περάσει στον άτυπο έλεγχο του αντιφασιστικού κινήματος. Οι αστυνομικές δυνάμεις δεν έμπαιναν στην εξεγερμένη ζώνη παρά μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες συνθήκες. Τα κτίρια της νομικής και του χημείου ήταν υπό κατάληψη και ομάδες περιφρούρησης των αντιφασιστών περιπολούσαν οργανωμένα ή περιφέρονταν απλά στους χώρους της δικής του ζώνης. Η όλη κατάσταση διήρκεσε περισσότερο από έναν μήνα.
Εκείνη την περίοδο πλησίαζα προς την ολοκλήρωση των σπουδών στο δεύτερο πανεπιστήμιο από το οποίο αποφοίτησα. Η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ είχε ιδρυθεί πριν λίγο καιρό στο πολιτικό τμήμα της νομικής Αθηνών και το περιοδικό μας δημιουργούσε τις πρώτες έντονες εντυπώσεις στην ελληνική κοινότητα των αναγνωστών και των συγγραφέων του φανταστικού. Ακόμη το internet δεν είχε καταπιεί τα έντυπα. Ακόμη οι αναγνώστες αναζητούσαν με ενδιαφέρον κάθε καινούργια έκδοση στα βιβλιοπωλεία του κέντρου. Ακόμη η λέσχη δεν είχε mail και οι αναγνώστες που αναζητούσαν με ενδιαφέρον προηγούμενα τεύχη του περιοδικού ή πληροφορίες για την λέσχη επικοινωνούσαν στο τηλέφωνό μου.
Η παρουσία μου ως επικεφαλής της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ., λόγω και του γεγονότος ότι ήμουν μεγαλύτερος σε ηλικία (ως απόφοιτος ήδη ενός ακαδημαϊκού τμήματος), είχε συσπειρώσει γύρω μου όλους του φοιτητές που είτε ήταν συνειδητοί εθνικιστές είτε απλώς τους άρεσε η λογοτεχνία του Ρομαντισμού, το heavy metal, το γήπεδο και γενικότερα η κουλτούρα της λέσχης. Τα κατευθυνόμενα αθύρματα της ΔΑΠ προσπαθούσαν να βρουν τρόπο για να με πείσουν να θέσω την λέσχη απέναντι στους εξεγερμένους αντιφασίστες και να βοηθήσω τους Δεξιούς φοιτητές στον καθημερινό κίνδυνο του ξυλοδαρμού που αντιμετώπιζαν. Αρκετά παιδιά της τότε λέσχης, αγανακτισμένα από το πλιάτσικο και τον αντεθνικό λόγο των αντιφασιστών, μου ζητούσαν κι εκείνα να αναλάβουμε δράση. Αλλά η απόφασή μου ήταν διαφορετική.
Κατάφερα να πείσω τα μέλη μας ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να γίνουμε μπροστινοί των πιο επικίνδυνων και καμουφλαρισμένων αντιπάλων μας, δηλαδή των φιλελευθέρων της Δεξιάς. Κατάφερα να δείξω στα παιδιά ότι οι πολιτικοί επιστήμονες που εμπνέονταν από τον Νοβάλις, τον Χέρντερ και τον Δραγούμη δεν είχαν σημαντικούς λόγους να υποβιβάσουν τον δημόσιο λόγο τους σε δικολαβίστικες υπερασπίσεις ενός ανόητου αστυφύλακα που όχι μόνο αφαίρεσε μια ζωή δίχως να υφίσταται ουσιαστικός λόγος αλλά δρώντας απερίσκεπτα έκανε αυτό ακριβώς που χρειαζόταν η πρεσβεία των ΗΠΑ για να προωθήσει τους γεωπολιτικούς της σχεδιασμούς στην περιοχή. Είχαμε εκείνη την εποχή έναν ζόρικο φοιτητικό πυρήνα ο οποίος μπορούσε να τα βγάλει πέρα σε συμπλοκές, χωρίς δυσκολία, εναντίον όλων των φοιτητικών παρατάξεων του πολιτικού τμήματος της νομικής Αθηνών. Αλλά προειδοποίησα τα παιδιά ότι μια λάθος κίνηση θα μας έφερνε αντιμέτωπους όχι με τα ασήμαντα κομματόσκυλα και τους αντιφασίστες της σχολής μας, μα με οργανωμένα πολιτικά μπλοκ που είχαν και τους αριθμούς με το μέρος τους αλλά και προσβάσεις στο ακαδημαϊκό στερέωμα οι οποίες θα μπορούσαν να θέσουν εμπόδια στην ομαλότητα των τριτοβάθμιων σπουδών μας. Εξάλλου την συγκεκριμένη περίοδο στην λέσχη έρχονταν και αναρχικοί φοιτητές που διάβαζαν τους ρομαντικούς διανοητές. Αυτά τα παιδιά αποτελούσαν την γέφυρά μας με το φοιτητικό μπλοκ των αντιφασιστών και μας εξασφάλιζαν μια συνεπή και μακρά ανακωχή μαζί τους. Έτσι, σε μια συγκυρία κατά την οποία οι ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας αδυνατούσαν να επέμβουν στην εξεγερμένη ζώνη του κέντρου των Αθηνών και οι μαζικές παρατάξεις των αστικών κομμάτων είχαν κρυφτεί στα σπίτια τους (με πρώτους όλων τους νεοδημοκράτες παρ’ όλες τις προσπάθειες ανθρώπων της Ντόρας Μπακογιάννη, που ήταν αντίθετες με την γραμμή Καραμανλή, να τους πείσουν να σταθούν και να συγκρουστούν με τους αντιφασίστες), τα μέλη της λέσχης μας κυκλοφορούσαν χωρίς ιδιαίτερη ανησυχία στους επίμαχους χώρους μεταφέροντας περιοδικά και προωθώντας τις ιδέες μας.
Υπήρχε τότε ένα comicshop στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη, δίπλα στο ταχυφαγείο της διασταύρωσης με την Ακαδημίας. Ένα ευρύχωρο κατάστημα που στον επάνω του όροφο φιλοξενούσε εκδηλώσεις και ομιλίες. Σήμερα το παλιό comicshop έχει γίνει κατάστημα πώλησης μουσικών οργάνων. Στο comicshop εργαζόταν ένα δικό μας κορίτσι (εντελώς δικό μας, μουσικά και ιδεολογικά). Είχε το περιοδικό μας υπό την εποπτεία της και το διένεμε στον μεγάλο πάγκο που υπήρχε μπροστά από το ταμείο. Μια από εκείνες τις μέρες με κάλεσε στο τηλέφωνο και μου πρότεινε να μεταφέρω όσα περισσότερα τεύχη της Φανταστικής Λογοτεχνίας μπορούσα στο κατάστημα γιατί θα ακολουθούσε μια εκδήλωση που αναμενόταν να μαζέψει αρκετό κόσμο. Πράγματι άκουσα την συμβουλή της. Πήγα τα τεύχη που ζήτησε και σε μια-δύο μέρες είχαν κιόλας εξαντληθεί. Τα περισσότερα διανεμήθηκαν κατά την διάρκεια της συγκεκριμένης εκδήλωσης.
Ήταν μια από τις τελευταίες χρονιές που θυμάμαι τέτοιες εκδηλώσεις να συγκεντρώνουν πολλούς ενδιαφερόμενους. Παλαιότερα μια ομιλία με θέμα την λογοτεχνία του φανταστικού έκανε τον χώρο που την φιλοξενούσε να θυμίζει το Ρόδον. Υπήρχε ακόμη κοινωνική ζωή, δράση και επαφή ανάμεσα στους ανθρώπους. Ιδίως ανάμεσα σε όσους υποστηρίζαμε νεολαιίστικα πολιτιστικά ρεύματα. Πράγμα που σταδιακά ξεθώριασε και αντικαταστάθηκε από την ηλεκτρονική επαφή των διαδικτυακών social media. Όμως εκείνη την ημέρα ανάμεσα στους μαλλιάδες, της «γκοθούδες» και τους υπόλοιπους σκληροπυρηνικούς της ελληνικής κοινότητας του φανταστικού που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση υπήρχε και ένας αιώνιος έφηβος, ο οποίος, σύμφωνα με τα λεγόμενα της φίλης που εργαζόταν στο κατάστημα, έσπευσε να προμηθευτεί αμέσως το περιοδικό μας μόλις το είδε στον πάγκο.
Λίγες μέρες αργότερα χτύπησε το τηλέφωνό μου. Όταν το σήκωσα άκουσα μια βαριά και γνωστή αντρική φωνή. «Καλημέρα σας. Ονομάζομαι Μάκης Πανώριος. Διάβασα το περιοδικό Φανταστική Λογοτεχνία και θέλω να σας συγχαρώ. Τι κομψό έντυπο είναι αυτό; Τι εξαιρετική δουλειά έχετε κάνει;», μου είπε η υποβλητικά βαθιά φωνή και εγώ προσπαθούσα να πιστέψω αν ήταν αλήθεια αυτό που συνέβαινε. Γνώριζα την χαρακτηριστική φωνή του Πανώριου. Τον θυμόμουν να μιλά για την λογοτεχνία του φανταστικού σε εκπομπές της κρατικής τηλεόρασης. Απλώς δυσκολευόμουν να πιστέψω ότι με είχε καλέσει ο ίδιος για να μου δώσει συγχαρητήρια. Ο πλέον γνωστός συγγραφέας της λογοτεχνίας του φανταστικού στην Ελλάδα καλούσε να συγχαρεί τον αρχισυντάκτη ενός φοιτητικού εντύπου. Ασυνήθιστη συμπεριφορά για τα ελλαδικά δεδομένα. Θέλησα, λοιπόν, να σιγουρευτώ και τον ρώτησα, «είστε ο γνωστός Μάκης Πανώριος, ο συγγραφέας;» Μάλλον κατάλαβε πως αισθανόμουν και απάντησε, «ναι αγόρι μου, ο ίδιος. Εσύ ποιος από τους συντάκτες είσαι;» Του συστήθηκα και μιλήσαμε τηλεφωνικά περίπου για ένα τέταρτο. Από τις πρώτες κουβέντες που ανταλλάξαμε κατάλαβα ότι ήταν ένας άνθρωπος του οποίου η οπτική επί των πραγμάτων είχε πολλά κοινά με την δική μου. «Τόσο εγώ όσο και τα υπόλοιπα παιδιά θα χαρούμε να σας γνωρίσουμε από κοντά», του είπα. «Μέσα στην εβδομάδα κιόλας», μου απάντησε.
Η πρώτη μας συνάντηση με τον Μάκη πραγματοποιήθηκε στο καφενείο «Ορφέας». Οι παλιοί θα το θυμούνται στην στοά, δίπλα από το Αρσάκειο, που ενώνει την Πανεπιστημίου με την Σταδίου. Κάποτε υπήρχε ένας χώρος συναυλιών κλασικής και έντεχνης μουσική εκεί δίπλα. Ο Ορφέας ήταν το πιο συνηθισμένο από τα στέκια του Πανώριου. Ο Μάκης ήταν ένας αεικίνητος άνθρωπος. Μέχρι τα ογδόντα έτη της ζωής του κατέβαινε καθημερινά στο κέντρο των Αθηνών από το Αιγάλεω, όπου έμενε. Τον συναντούσα συχνά. Τουλάχιστον μια φορά τον μήνα με καλούσε στο τηλέφωνο ενημερώνοντάς ότι με περίμενε στον Ορφέα μαζί με όποιο παιδί της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. είχε χρόνο για καφέ.
Η συμπεριφορά του Μάκη ήταν εκείνη ενός ανθρώπου άλλης εποχής. Θύμιζε gentleman περασμένων χρόνων. Τον χειμώνα φορούσε συνήθως την σταχτόμαυρη καμπαρντίνα η οποία δημιουργούσε αντίθεση με τα κάτασπρα μαλλιά του. Οι κοφτές του κινήσεις εξέφραζαν μια σχεδόν τελετουργική γλώσσα του σώματος, που παρέπεμπε σε εθιμοτυπική κινησιολογία παλαιών αριστοκρατικών κύκλων. Ο λόγος του ειλικρινής, ευγενικός, απότομα καίριος. Τον απολαμβάναμε να μας μιλά για την εποχή που ως ηθοποιός συνεργαζόταν με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον Κώστα Καζάκο και άλλα γνωστά ονόματα του ελληνικού κινηματογράφου. Για την παλιά Αθήνα με τις μονοκατοικίες και τους ανθισμένους κήπους πριν την γεμίσει τσιμέντα ο Καραμανλής και την μετατρέψει σε χαβούζα καυσαερίων η μεταπολίτευση.
Την περίοδο που τον γνώρισα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εστία το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ, Εναντίον του κόσμου εναντίον της ζωής, με θέμα την σκέψη και την λογοτεχνία του Χ.Φ.Λάβκραφτ. Ο Μάκης εργαζόταν ως εξωτερικός συνεργάτης σε γνωστές εφημερίδες, όπως η Καθημερινή και η Ελευθεροτυπία. Ήταν συντάκτης βιβλιοπαρουσιάσεων. Το βιβλίο του Ουελμπέκ ήταν το πρώτο στην ελληνική γλώσσα που αποκάλυπτε τις πολιτικές ιδέες του Λάβκραφτ. Μέχρι τότε το ελλαδικό εκδοτικό στερέωμα είχε φροντίσει να αποσιωπήσει αυτή την ..ενοχλητική πτυχή της σκέψης του σπουδαίου λογοτέχνη. Ο Μάκης, όντας συνεργάτης των εκδοτών που είχαν κυκλοφορήσει τα περισσότερα έργα του Λάβκραφτ στα ελληνικά, επιβεβαίωσε στις συζητήσεις μας την συγκεκριμένη τακτική τους. Όμως το 2008 ένας από τους πλέον γνωστούς παγκοσμίως συγγραφείς, ο Ουελμπέκ, είχε γράψει την αλήθεια και οι εκδόσεις Εστία ήταν αρκετά σοβαρές ώστε να μην διανοηθούν να τον λογοκρίνουν. Εμβρόντητη η ελληνική κοινότητα του φανταστικού μάθαινε αυτά που έλεγε η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. Ο Λάβκραφτ ήταν παραδοσιοκράτης, αντιφιλελεύθερος και είχε υποστηρίξει το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα της Γερμανίας. Αποστασιοποιήθηκε από τον Χίτλερ μόνο όταν διαπίστωσε ότι ο «Αυστριακός» δεν ήταν όσο παραδοσιοκράτης διατυμπάνιζε. Ο Λάβκραφτ οραματιζόταν έναν εθνικοσοσιαλισμό που θα ισοπέδωνε με στοιχειακή δύναμη πολιτιστικά και ιδεολογικά την φιλελεύθερη νεωτερικότητα αλλά ο Χίτλερ είχε βασιστεί στην τεχνοκρατία και είχε υιοθετήσει πολύ «μοντερνισμό». Ο Λάβκραφτ θεωρούσε τον Χίτλερ συμβιβασμένο(!!) και το ελληνικό λογοτεχνικό στερέωμα παραμιλούσε εξοργισμένο, ανάβοντας την πυρά της λήθης στην οποία θα ριχνόταν ο μάγος του λογοτεχνικού τρόμου.
Ο Μάκης είχε προσκληθεί από τις εκδόσεις Εστία να παρουσιάσει το βιβλίο του Ουελμπέκ στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ. Συζητούσαμε στον «Ορφέα» λίγες μέρες πριν. Ακόμη δεν του είχα δείξει ανοιχτά τις πολιτικές μου προτιμήσεις. Ήταν η πρώτη φορά που μου μιλούσε για την πολιτική από την αρχή της συζήτησης. Έδειχνε προβληματισμένος. Ο Κάφκα και ο Λάβκραφτ ήταν οι πιο αγαπημένοι του συγγραφείς. «Υπάρχει πρόβλημα με αυτό το βιβλίο», άρχισε να μου λέει. «Οι δημοσιογράφοι, οι εκδότες, τα έχουν βάλει με τον Λάβκραφτ λόγω των πολιτικών του ιδεών. Δεν καταλαβαίνω αυτή την συμπεριφορά. Μας έχει χαρίσει τόσα σπουδαία έργα. Τώρα πρέπει να τον πετροβολήσουμε επειδή δεν αρέσουν σε ορισμένους οι πολιτικές του θέσεις. Σκέφτομαι πως να προσεγγίσω το θέμα στην παρουσίαση του βιβλίου». Κατάλαβα ότι ήταν η ευκαιρία μου να πω αυτά που έπρεπε. «Εγώ σκέφτομαι το εξής», απάντησα, «είναι δυνατόν να έχει τόσο στρεβλή εικόνα της πραγματικότητας ένας λογοτέχνης που τον διαβάζουν τόσες γενιές αναγνωστών και να τον αντιμετωπίζουν σαν απείθαρχο σχολιαρόπαιδο οι δημοσιογράφοι της σημερινής κατάντιας; Αυτό δεν είναι κρίση της διανοητικής του αξίας. Αυτό είναι λογοκρισία». Ο Μάκης άρχισε να ξεθαρρεύει. «Και σε τελική ανάλυση υπηρετούμε την φανταστική λογοτεχνία. Ένα παρακλάδι του Ρομαντισμού. Πως μπορούμε να είμαστε αντιεθνικιστές και προοδευτικοί; Αυτά είναι τα παραδοσιακά γνωρίσματα της λογοτεχνίας μας. Σε όποιον δεν αρέσουν ας μην την διαβάσει», κατέληξα και ο Μάκης συμφώνησε ενθουσιασμένος.
Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε τελικά με μεγάλη επιτυχία. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη. Αλλά ο κόσμος που παραβρέθηκε δεν ήταν το «rock» κοινό των μικρότερων εκδηλώσεων της λογοτεχνίας του φανταστικού. Εκεί υπήρχαν γνωστοί δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, εκδότες. Ο Μάκης ήταν ενθουσιασμένος με την εικόνα των παιδιών της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. Μια εξάδα πιτσιρικάδες ανάμεσα στην ξινισμένη «επίσημη» λογιοσύνη. «Αυτά τα παιδιά είναι το μέλλον. Πόσο χαίρομαι που σας βλέπω», είπε στο τέλος της εκδήλωσης και έπειτα βγάλαμε την πρώτη συλλογική φωτογραφία.
Λίγο καιρό αργότερα γνώρισα και τον συγγραφέα Νίκο Βλαντή. Ήταν μια γνωριμία που έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την μετέπειτα πορεία της λέσχης. Ο Νίκος μας βοήθησε όσο κανείς άλλος. Ήταν φίλος με τον Μάκη. Το δίκτυο της λέσχης δυνάμωνε μέρα με την μέρα. Κι εγώ απολάμβανα την παρέα ανθρώπων που διάβαζα και θαύμαζα όταν ήμουν έφηβος. Συνέχισα να βλέπω τον Μάκη, να συζητάμε για τα αγαπημένα μας θέματα και για την μάλλον μάταιη προσπάθεια να αναστρέψουμε τον διανοητικό βόρβορο στον οποίο τελμάτωνε όλο και περισσότερο η ελληνική διανόηση και η κοινωνία.
Τα χρόνια περνούσαν, ο Μάκης άγγιζε τα ογδόντα κι εγώ έχανα την νεανική ορμή μου. Κάποια στιγμή συμβιβάστηκα με την ιδέα ότι το μόνο που μπορούσε να πετύχει η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. ήταν να ορθώσει το δικό της λάβαρο, να εκφράσει την δική της θέση, μέσα στο περιρρέον χάος. Ούτε πολλοί φοιτητές θα μας ακολουθούσαν, ούτε στην ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού θα διαμορφώναμε ένα σοβαρό ρεύμα. Μολονότι στο ενεργητικό μας είχαν προστεθεί γνωριμίες απ’ όλο, σχεδόν, το στερέωμα των παλαιών Ελλήνων λογοτεχνών του φανταστικού, οι οποίοι είχαν παρόμοιες ιδέες με εμάς.
Αν αντί για τις γνωστές χυδαίες υπάρξεις που ηγήθηκαν τόσες δεκαετίες στον «χώρο» υπήρχαν κάποιοι σοβαροί άνθρωποι με ικανοποιητικές γνώσεις για το πώς στήνεται η πολιτική σκακιέρα, οι παλιές γενιές των Ελλήνων λογοτεχνών του φανταστικού θα μπορούσαν να αποτελέσουν την θύρα για την είσοδο του «χώρου» στον κόσμο των τεχνών και των γραμμάτων. Επρόκειτο για ένα πεδίο που αν η δυναμική του γινόταν εκμεταλλεύσιμη και το ανθρώπινο δυναμικό του στρατευόταν με τον κατάλληλο τρόπο για την υπεράσπιση της ιδέας, η πολιτική ισχύς που θα απελευθέρωνε θα ήταν εξαιρετικά σημαντική. Αλλά ο μέσος Έλληνας έδωσε τα κλειδιά του «χώρου» μας στα γνωστά πολιτικά σκουπίδια. Τα αποτελέσματα αυτής της επιλογής ήταν αναμενόμενα.
Έχοντας αποδεχτεί ότι η κατάσταση της δυστοπικής ελληνικής πραγματικότητας ήταν δύσκολα ανατρέψιμη, μετά το 2013-14 οι συζητήσεις μου με τον Μάκη περιορίζονταν στα τεχνικά καθημερινά ζητήματα. Πότε θα κυκλοφορούσε νέο βιβλίο, ποιες οι συμπεριφορές του εκάστοτε εκδότη. Μόλις πέρασε τα ογδόντα ο Μάκης σταμάτησε να κατεβαίνει συχνά στο κέντρο των Αθηνών. Από το 2015 άκουγε την ραδιοφωνική μας εκπομπή, αν και τον δυσκόλευε η μουσική του heavy metal. Προσπαθούσαμε να βρούμε έναν τρόπο ώστε να έρθει στο studio του Rockmachine για ένα δίωρο αφιέρωμα στο έργο και την ζωή του. Όμως το studio βρισκόταν στην συνοικία του Παπάγου και ήταν μακριά από το Αιγάλεω. Ενώ δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις να φιλοξενήσει έναν ηλικιωμένο άνθρωπο (δεν είχαμε τουαλέτα, δεν είχαμε κατάλληλη θερμοκρασία κλπ). Μοιραία συνεχίσαμε να μιλάμε τηλεφωνικά. Καταλάβαινα την κούραση της ηλικίας που τον βάραινε. Προέκυψαν και κάποια δικά μου θέματα υγείας. Τα τελευταία χρόνια επικοινωνούσαμε πλέον στις γιορτές για να ανταλλάξουμε ευχές.
Ο Πανώριος ήταν ένας αληθινά δικός μας άνθρωπος από πολλές απόψεις. Όχι μόνο γιατί ήταν ένας ευγενέστατος άνθρωπος. Όχι μόνο γιατί υπερασπίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του συγγραφείς όπως ο Λάβκραφτ και ο Χάουαρντ από τα ανάγωγα στίφη των ανόητων που δηλητηρίασαν την ελληνική κοινότητα λογοτεχνών και φίλων του φανταστικού με political correct διεθνιστικές αθλιότητες κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Όχι μόνο γιατί μιλούσε συνεχώς με θαυμασμό για την Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. και το περιοδικό μας, την Φανταστική Λογοτεχνία, προκαλώντας αμηχανία στους ιδεολογικά καθωσπρέπει κύκλους. Αλλά και γιατί δεν δίστασε να εκφράσει και ο ίδιος παραδοσιοκρατικές ιδέες όταν το θεωρούσε αναγκαίο.
Όπως είχε γράψει ο Μάκης:
«Πρέπει να πω ότι η σημερινή σκοτεινιά του κόσμου είχε διαμηνύσει την έλευσή της πολύ πριν εμφανιστεί. Αρκετοί από το γένος των ανθρώπων είχαμε επισημάνει τα σημάδια της και την υποδείξαμε Ουδείς τα έλαβε υπόψη του.
Αντίθετα θεωρηθήκαμε κινδυνολόγοι, ανεδαφικοί, οπισθοδρομικοί, συντηρητικοί, που δεν μπορέσαμε να κατανοήσουμε τη σημασία της προόδου... Φυσικά όχι μόνο μας αγνόησαν, αλλά μας απομόνωσαν, μας φίμωσαν, στη χειρότερη περίπτωση μας εξαφάνισαν.
Αντισταθήκαμε βεβαίως, αποδεχόμενοι την εξορία μας μέσα στον έρημο εαυτό μας. Καταφύγαμε προκειμένου να διασώσουμε και αυτόν και τον κόσμο στη γραφή».
Με αυτή την υπενθύμιση στέλνουμε τους χαιρετισμούς μας στον ουρανό. Στον καλό φίλο που θα κρατάμε για πάντα στις καρδιές μας για όσο ακόμη διαρκέσει και το δικό μας σύντομο ταξίδι σε τούτον τον πεπερασμένο κόσμο, που μέρα με την μέρα διολισθαίνει σε δυστοπικά μονοπάτια και τείνει να ζωντανέψει τα σκοτεινά περιβάλλοντα των μυθιστορημάτων του Πανώριου.
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ, για πάντα στις καρδιές μας!!
Σχόλια:
Ο ορκωτός ελεγκτής είπε...Αιωνία του η μνήμη! Στις εκδόσεις των έργων του Λάβκραφτ από τον Αίολο, κάνει νύξεις ο Πανώριος στην κοσμοθεωρία του συγγραφέα.
Μάκης Πανώριος.
Από αυτόν γνωρίσαμε έναν ολόκληρο κόσμο φαντασίας στην Ελλάδα.
Πρωτεργάτης....
Αντιφασίστες ήταν και η Παπαρήγα και ο Καρατζαφέρης οι οποίοι καταδίκασαν το πλιάτσικο. Καλύτερα να λέγατε για αναρχικούς και αντιεξουσιαστές.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Εντάξει αλλά δεν είναι αυτό το κεντρικό ζήτημα του άρθρου. Ας μην επεκταθεί η συζήτηση σε θέματα όχι σχετικά με το περιεχόμενο της ανάρτησης.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...ουτε αντιφασίστες ήταν. την αθηνα την εκαψαν γκαρσόνια του εστιατοριου....
Δεν είχε ανοίξει ακόμη το 2008. Ο εστιάτορας ήταν σερβιτόρος στο σουβλατζίδικο του ΝΓΜ.
Γνώρισα και εγώ προσωπικά τον Μάκη Πανώριο, συζήτησα μαζί του και χάρηκα πολύ που την δεύτερη φορά που συναντηθήκαμε θυμόταν το όνομά μου. Είχα την τιμή μέσα από την συμμετοχή μου στην ΦΛΕΦΑΛΟ (“μεσήλικας φοιτητής” όπως λες), να συνδιαλεχθώ με ένα άτομο τέτοιας γνώσης και ορίζοντα και με τέτοιο κύρος στο χώρο, αλλά με τόση ταπεινότητα. Ακόμα και να σου περιγράψω την εμπειρία δεν θα την κατανοήσεις, γιατί αμφιβάλλω αν μπορείς να συλλάβεις την στιγμή.
‘Ενας πρωτεργάτης με την ακριβή σημασία του όρου. Ένας ακούραστος σκαπανέας. Ένας Δάσκαλος που με την παρουσία του έκανε την βορβορώδη “πνευματική” ζωή της χώρας λίγο πιο υποφερτή. Μάκης Πανώριος Παρών!
Υ.Γ. Είμαι σίγουρος ότι το αρχείο του θα είναι τεράστιας λογοτεχνικής και ιστορικής αξίας και θεωρώ ότι πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες ώστε να περιέλθει ολόκληρο σε φορέα που θα μπορέσει να το εκτιμήσει.λ και να το αναδείξεις, ενώ θα πρέπει να δούμε και αν υπάρχουν κάποια κείμενα που ίσως ήθελε να εκδοθούν, αλλά δεν πρόλαβε.
Υ.Γ.2 Σεβασμός για την αναφορά στο αγαπημένο comic shop μας και στην κοπέλα που εργαζόταν εκεί. Το μέρος αυτό ήταν σημαντικό στέκι των φοιτητικών μου χρόνων και η κοπέλα καλή φίλη , μια σταθερή παρουσία σε όλο το προπτυχιακό μου.
Kαλησπέρα σας. Καλό ταξίδι στον Μάκη Πανώριο αρχικά. Θα με ενδιέφερε να μάθω την άποψή σας, ως ατόμων που ασχολούνται με τη λογοτεχνία αλλά και ως εθνικιστών, για την κατάργηση του πολυτονικού το 1982, για όσους συνεχίζουν να γράφουν έτσι και για όσους ζητούν την επαναφορά του. Η κατάργησή του έπληξε τη λογοτεχνικότητα ειδικά και το έθνος συνολικά όπως ισχυρίζονται κάποιοι ή όχι;
Γεια σου ανώνυμε. Οι περισσότεροι από εμάς είτε δεν είχαμε γεννηθεί είτε ήμασταν μικροί όταν καταργήθηκε το πολυτονικό. Συνεπώς θα σου απαντήσουμε για κάτι που δεν επηρέασε τον τρόπο γραφής μας. Μεγαλώσαμε με μονοτονικό. Έχουμε γνώμη ως αναγνώστες, αρθρογράφοι και συγγραφείς. Όχι ως κάποιοι που διδάχτηκαν πολυτονικό.
Δεν νομίζουμε ότι επηρέασε την δημιουργικότητα. Κανείς φορμαλισμός δεν επηρεάζει την έμπνευση. Τώρα το ότι έχει μια μουσικότητα το πολυτονικό σύστημα, ότι ταίριαζε στην ποίηση, αυτά είναι εμφανή. Τα αντιλαμβάνονται άπαντες. Αλλά σε καμία περίπτωση αυτό δεν σχετίζεται με κάποιο μεγάλο πλήγμα στην ελληνική λογοτεχνία και πολύ περισσότερο στο έθνος. Ας μην είμαστε υπερβολικοί.
Εξάλλου όποιος θέλει μπορεί να το χρησιμοποιήσει και σήμερα το πολυτονικό. Πρώτος που το κάνει το μέλος της λέσχης και αδερφικός φίλος, Ευστράτιος Σαρρής. Διάβασε την ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε και θα διαπιστώσεις πόσο ωραία μπορεί να χρησιμοποιηθεί το πολυτονικό από έναν σημαντικό νέο ποιητή. Ειδάλλως διάβασε τα άρθρα του στο περιοδικό.
Κοντολογίς, χρησιμοποιούμε και τα δύο. Και δεν θεωρούμε το μονοτονικό υποδεέστερο.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Σας ευχαριστώ πολύ για την απάντηση. Θα ψάξω αυτό που μου προτείνετε.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Τίποτα, να είσαι καλά. Για οτιδήποτε χρειαστείς στην διάθεσή σου.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Νομίζω συγχέεται πολλές φορές το πολυτονικό με την γενικότερη παρακμή της γλώσσας (που ισχύει γενικότερα, όχι μόνο στην Ελλάδα)
Πέρα από τα γνωστά θέματα της ελληνικής παρακμής που επηρεάζουν και την γλώσσα δεν έχουμε εικόνα τι γίνεται με τις υπόλοιπες. Για την αγγλική μπορεί να ειπωθεί ότι υπάρχει μια φθορά λόγω της παγκόσμιας χρήσης της και επειδή είναι η γλώσσα του global life style, του internet κλπ. Για τις άλλες δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες αν βρίσκονται σε παρακμή κλπ. Το σίγουρο είναι ότι εφόσον η παγκοσμιοποίηση και η εμβάθυνση των γνωρισμάτων της φιλελεύθερης νεωτερικότητας προχωρούν (λογιστική αντίληψη των πραγμάτων, mediaκη κυριαρχία κα) η παρακμή απλώνεται παντού. Υπό αυτή την έννοια ίσως είναι και οι γλώσσες θύματα. Αλλά λεπτομερώς το θέμα δεν το έχουμε ψάξει.