του Southman
«A wizard is never late, Frodo Baggins. Nor is he early. He arrives precisely when he means to». Η πολύ γνωστή φράση του Γκάνταλφ από τον «Άρχοντα των Δακτυλιδιών» είναι αυτή που ταιριάζει στο νέο βιβλίο των Εκδόσεων Κλέος, το οποίο κυκλοφόρησε στις αρχές Δεκεμβρίου. Ούτε άργησε, ούτε ήρθε νωρίτερα. Ήρθε ακριβώς την κατάλληλη στιγμή που επρόκειτο να έρθει, στην αρχή του μήνα των Χριστουγέννων, του πιο μαγικού μήνα, του μήνα που μιλάει στην παιδική ψυχή και ξυπνάει σε όλους τις αναμνήσεις μιας εποχής πιο όμορφης, πιο ξέγνοιαστης, πιο αληθινής.
Το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να παρομοιαστεί με έναν σάκο με δώρα, σαν αυτόν του Αγίου Βασίλη, γιατί δεν περιέχει ένα μόνο κείμενο με έναν θεματικό άξονα κι έναν τρόπο γραφής, αλλά πολλά διαφορετικά κείμενα με ένα κοινό χαρακτηριστικό: την εξερεύνηση της σημασίας των παιδικών παιχνιδιών μέσα στο ιδεολογικό οικοδόμημα του παραδοσιοκρατικού Ρομαντισμού. Αν και η επιστήμη της προσχολικής αγωγής εξάγει το συμπέρασμα ότι τα παιδικά παιχνίδια είναι πολύ σημαντικά για την νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών από μικρή ηλικία, ο Ρομαντισμός, που δεν είναι επιστήμη αλλά κοσμοθέαση, προχωράει ακόμα παραπέρα. Για τον Ρομαντικό άνθρωπο, το παιδικό παιχνίδι είναι μια άγκυρα, μια σύνδεση με τα παιδικά χρόνια, με τις καθαρές αξίες και την ακόμα πιο καθαρή ψυχή, που η φιλελεύθερη νεωτερικότητα έχει με κάθε τρόπο προσπαθήσει να συνθλίψει για να μετατρέψει τους ανθρώπους από άτομα σε καταναλωτές.
Το βιβλίο ξεκινάει με την εισαγωγή – δοκίμιο του Σταμάτη Μαμούτου, που θέτει το πλαίσιο και τονίζει την σημασία του παιδικού παιχνιδιού για το Ρομαντισμό. Ο Σταμάτης αναφέρεται στον Μπωντλαίρ και στα αντιδιαφωτιστικά χαρακτηριστικά του έργου του, στο πώς περιέγραψε τα συμπτώματα παρακμής της εποχής του που μοιάζουν απίστευτα με τα αντίστοιχα συμπτώματα της εποχής μας (θα μπορούσα να πω ότι ο Μπωντλαίρ, μέσα στην ποιητική διορατικότητά του στο κείμενο του που επιλέγει ο Σταμάτης, περιγράφει επακριβώς, σε μια φράση, το OnlyFans εν έτει 1859) και στην παιδικότητα την οποία ο μεγάλος Γάλλος αντιλαμβανόταν ως κινητήρια δύναμη της φαντασίας, (με την φαντασία, ασφαλώς, σύμφωνα με τους ρομαντικούς να είναι η κινητήριος δύναμη των πάντων, η ανώτερη τέχνη και μορφή σκέψης).
Ακολουθεί το δοκίμιο του Μπωντλαίρ «Η Ηθική του Παιχνιδιού», σε μετάφραση της Εύας Παναγιωτοπούλου, μέσα στο οποίο ξετυλίγεται όλη η ομορφιά και το συναίσθημα που το παιχνίδι δημιουργεί στο παιδί. Ο Γάλλος ποιητής και φιλόσοφος παρακινεί όχι μόνο τα παιδιά να παίζουν με τα παιχνίδια τους, -με τα μικρά, τα μεγάλα, τα περισσότερο ή λιγότερο φανταχτερά-, αλλά και τους μεγάλους να μην χάσουν ποτέ την σύνδεσή που είχαν με τα παιδικά τους παιχνίδια. Για τον Μπωντλαίρ, τα παιχνίδια είναι η πρώτη μύηση των παιδιών όχι μόνο στην φαντασία και την τέχνη, αλλά στην ίδια την πραγματικότητα, στην οποία μέσω της φαντασίας που ανέπτυξαν παίζοντας καλούνται να ανταπεξέλθουν. Οτιδήποτε μπορεί να γίνει παιχνίδι αν εξάπτει αρκετά τη φαντασία και το παιχνίδι δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι «πολυτέλεια», ούτε να φυλάσσεται και να «προστατεύεται» επειδή είναι καλό ή ακριβό. Αλλά ό,τι περισσότερο γράψω δεν θα μπορέσω να αποδώσω τις υψηλές σκέψεις του σπουδαίου ποιητή, οπότε σας καλώ να το μελετήσετε μόνοι σας και να στοχαστείτε πάνω σε αυτό.
Ακολουθούν έξι υπέροχα μικρά κείμενα του Sun Knight, μιας σημαντικής μορφής της ρομαντικής διανόησης για την Ελλάδα, που αφορούν παιχνίδια καθοριστικά για την παιδική του ηλικία. Έξι κείμενα γεμάτα συναίσθημα, απτά παραδείγματα του πώς το καλό παιχνίδι αποτελεί πηγή πραγματικής και άδολης χαράς και πλάθει χαρακτήρες που μένουν αναλλοίωτοι στο χρόνο. Πρέπει να ομολογήσω ότι το πρώτο κείμενο, στο οποίο ο Sun Knight περιγράφει την συλλογή από παιχνίδια που διατηρεί μέχρι σήμερα ως συλλέκτης και ερευνητής, μου δημιούργησε πολύ έντονα την ανάγκη να σκεφτώ τρόπους για να δημιουργήσω και εγώ κάτι αντίστοιχο, έναν «ιερό χώρο» με αντικείμενα που καθόρισαν την παιδική μου ηλικία. Ένα προσωπικό μουσείο αναμνήσεων.
Το βιβλίο συμπληρώνουν τέσσερα διηγήματα του Σταμάτη Μαμούτου με κοινό άξονα τα παιχνίδια και την καθαρή παιδική ματιά. Μια παιδική ματιά που με την αθωότητά της μπορεί να βλέπει κόσμους χαμένους για τους μεγάλους, αν αυτοί δεν έχουν κατορθώσει να διατηρήσουν την αιώνια παιδικότητα, αν δεν έχουν κρατήσει μέσα στην ψυχή τους το παιδί που υπήρξαν. Σε νοσταλγικό τόνο, ο Σταμάτης πλάθει τέσσερα μαγικά επεισόδια, που περιστρέφονται γύρω από παιδικά παιχνίδια και τις δικές του προσωπικές αναμνήσεις από αυτά, ενώνοντάς τα με τις φιλοσοφικές και αισθητικές αρχές του Ρομαντισμού.
Αν και τα διηγήματα του Σταμάτη είναι κατά βάση πρωτοπρόσωπη αφήγηση από την πλευρά ενός ενήλικου, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές είναι το παιδί που κρύβει μέσα του και κάποιοι άλλοι που δεν θα αποκαλύψω (δεν θα κάνω spoiler όπως αρέσκονται να λένε σήμερα οι οπαδοί της σύγχρονης, κενής περιεχομένου «Ποπ Κουλτούρας»), οι οποίοι μέσα από τα λόγια τους εκφράζουν αιώνιες αλήθειες τις οποίες η σύγχρονη κοινωνία «που έχει περάσει Διαφωτισμό» κατά το κοινώς λεγόμενο, θέλει να μας κάνει να ξεχάσουμε, ξεριζώνοντας το παιδί από την ψυχή μας. Προσωπικά θεωρώ αριστούργημα το δεύτερο διήγημα του Σταμάτη («Κένταυρος») και εντυπωσιακά διηγήματα φιλοσοφικής φαντασίας τα «Κάστρα και Πολιορκητές» (περιλαμβάνει μια πολύ δυνατή σκηνή με αφήγηση μεσαιωνικής μάχης) και «Τέσσερις ήρωες» (εδώ φαίνονται και οι αρχές της πολιτικής σκέψης του Σταμάτη). Τέλος, το υπέροχο διήγημα με το ποδοσφαιράκι θα μπορούσε εύκολα να γίνει επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Black Mirror.
Όλος ο τόμος συνέχεται από αυτό που ο Σταμάτης περιγράφει στην εισαγωγή του ως «δοκιμιακή ποίηση», μια μορφή γραφής που μόνο η Ρομαντική ψυχή μπορεί να υπηρετήσει στην ολότητά της και που συγχέει τα όρια μεταξύ λογοτεχνίας και δοκιμίου, δίνοντας λογοτεχνικά στοιχεία στο δοκίμιο και δοκιμιακά στοιχεία στη λογοτεχνία. Είναι μια μορφή γραφής που εδώ και αιώνες έχουν υπηρετήσει οι μεγάλοι συγγραφείς και διανοητές που τάχθηκαν με το μέρος του Ρομαντισμού, ηθελημένα, για να αποδώσουν την ποιητικότητα της ψυχής μαζί με την επιχειρηματολογία της διανόησης και να εξυψώσουν τα κείμενά τους, από απλά άρθρα ή ιστορίες, σε αιώνια μνημεία λόγου και σκέψης.
Το βιβλίο «Η Ηθική του Παιχνιδιού» αποτελεί μια πολύ σημαντική προσθήκη στην ελληνική βιβλιογραφία, πέρα από την λογοτεχνική του ποιότητα και για την ιδεολογική του αξία, γιατί περιστρέφεται γύρω από μια από τις βασικές αρχές του πολιτικού Ρομαντισμού, την Αιώνια Παιδικότητα. Η Αιώνια Παιδικότητα δεν μας καλεί να φερόμαστε σαν παιδιά, ούτε να εγκαταλείψουμε τις ευθύνες της καθημερινότητας (αντιθέτως, ο Ρομαντισμός προτάσσει την ευθύνη του προσώπου για την επιβίωση και ευημερία της κοινωνίας που ζει). Μας καλεί να μην ξεχάσουμε το παιδί που ήμασταν, να το κρατήσουμε στην ψυχή μας και να είμαστε πάντα σε επαφή μαζί του. Σε αντάλλαγμα αυτό το παιδί θα μας ανοίξει την πόρτα σε κόσμους που οι άλλοι, οι «μεγάλοι», δεν βλέπουν και θα μας κρατήσει «νέους», με καθαρή ματιά και όραμα, θα δώσει την ευκαιρία να κάνουμε πάντα «παρέα» με τους παιδικούς μας ήρωες σαν να ήταν μαζί μας και θα μας προστατέψει από την ασχήμια και την τοξικότητα της σύγχρονης εποχής. Αυτή η «σύγχρονη εποχή», η «νεωτερικότητα», μόνο το καθαρό, αγνό, συναισθηματικό εσωτερικό παιδί, φοβάται στην πραγματικότητα. Ας της δώσουμε λόγους για να το φοβάται!