μετάφραση Αντώνης Π.
Πριν δυο χρόνια πήραμε την απόφαση να ξεσκεπάσουμε τους αχυρανθρώπους που έχει τοποθετήσει το παρακράτος για να αλλοιώνουν το νόημα των ιδεών του εθνικισμού και να μοχλεύουν τον «χώρο» προς όφελος των συμφερόντων του Αντώνη Σαμαρά, του Κυριάκου Μητσοτάκη και, ασφαλώς, των ΗΠΑ και της Ε.Ε. Όπως γράψαμε σε προηγούμενο άρθρο, όταν τους βγάζουμε τoν "σκούφο του σεφ" και εκθέτουμε τα κωμικά επιχειρήματά τους στον δημόσιο διάλογο, φροντίζουμε να μην τους δίνουμε την χαριστική βολή. Επιδιώκουμε να εκφράζονται περισσότερο, να έχουν την ευκαιρία να δημοσιεύουν τις προβοκάτσιες τους, προκειμένου η γελοιοποίησή τους να γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη. Έτσι ώστε να μπορεί στο τέλος ακόμη και ο κάθε δύσπιστος να αντιληφθεί ποιοι είναι, τι πιστεύουν και ποια αποστολή εκτελούν.
Πριν λίγους μήνες έγινε αναδημοσίευση ενός άρθρου μας σε γνωστό ιστολόγιο. Φρόντισαν, λοιπόν, οι σερβιτόροι του φιλελευθερισμού να ξεδιπλώσουν στον χώρο σχολιασμού του εν λόγω άρθρου μια ακόμη «επιχείρηση σκύλευσης». Μια «επιχείρηση» παρόμοια με αυτές που θέλησαν να φέρουν σε πέρας πριν κάποια χρόνια, θέτοντας στο στόχαστρο τον Ίωνα Δραγούμη, τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον Ιούλιο Έβολα και άλλες ιστορικές προσωπικότητες της παραδοσιοκρατικής διανόησης. Αυτή την φορά στόχος ήταν ο γενάρχης της ιδεολογίας του εθνικισμού, ο διανοητής που δημιούργησε την εθνικιστική ιδεολογία, ο Γ.Γ. Χέρντερ (1744- 1803). Μπορείτε να διαβάσετε τα σχόλια εδώ.
Οι αντιφασίστες του "μεταμοντέρνου ναζισμού" παρουσίασαν τον Χέρντερ, λίγο έως πολύ, ως κάποιον που δεν αναγνώριζε την σημασία της εθνοφυλετικής καταγωγής στην διαμόρφωση της υπόστασης ενός έθνους. Κυρίως, όμως, προσπάθησαν να του χρεώσουν ένα γνώρισμα των δικών τους ιδεολογικών προπατόρων, των φιλελεύθερων Διαφωτιστών. Υποστήριξαν ότι ο Χέρντερ θεωρούσε μη Έλληνες τους αρχαίους Μακεδόνες.
Όταν διαβάσαμε εκείνα τα σχόλια, τόσο εμείς όσο και ανώνυμοι σχολιαστές, αποσαρθρώσαμε τα γραφόμενά τους, καταδεικνύοντας την σκοπιμότητά τους να συνδέσουν πρακτόρικα τον σύγχρονο εθνικιστικό λόγο με τις ιδέες του φιλελεύθερου Διαφωτισμού. Ωστόσο αφήσαμε αναπάντητο το σχόλιο που παρουσίαζε τον Χέρντερ ως διανοητή ο οποίος τάχα δεν αναγνώριζε την ελληνικότητα της Μακεδονίας και του Αλέξανδρου. Γράψαμε στην αρχή αυτής της εισαγωγής γιατί επιλέγουμε αυτή την τακτική.
Το άρθρο που ακολουθεί είναι το πρώτο κείμενο ιστορικής και πολιτικής σκέψης του Χέρντερ που μεταφράζεται στα ελληνικά. Δεν είναι ενδεικτικό της συνολικής πολιτικής του σκέψης. Αλλά αποκαλύπτει αν τελικά ο Χέρντερ θεωρούσε Έλληνες τους Μακεδόνες.
Πρώτη ερώτηση, της τρίτης ενότητας, του δοκιμίου του Χέρντερ που φέρει τον τίτλο Η επιρροή της κυβερνητικής πρακτικής στις επιστήμες και των επιστημών στην κυβερνητική πρακτική[1]
Όσο κι αν ο Όμηρος υμνεί τη μοναρχία, άλλο τόσο αποδεικνύεται επίσης ο ραψωδός και προάγγελος της ελευθερίας. Τίποτα στο έργο του δεν είναι καλυμμένο, ακατανόητο ή μεγεθυμένο, εκτός από ό,τι πρέπει να είναι έτσι: όλα έχουν το μέτρο, τη θέση, την αναγνωρισιμότητα και τον χαρακτήρα τους. Ακόμα και το θαυματουργό στον Όμηρο είναι ανθρώπινο, οι επαναλήψεις του γλυκές και παιδικές. Το όμορφο περίγραμμα, η χαριτωμένη ελληνική όψη στην περιγραφή των ηρώων του, η σοφία και η ανθρωπιά με την οποία μετριάζει ακόμη και τα ωμά πάθη και τις σκηνές - όλα αυτά χαρακτηρίζουν όχι τον υπηρέτη ή τον δούλο, αλλά τον αοιδό της φύσης, της ανθρωπιάς και της ελευθερίας. Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που σταδιακά απελευθερώθηκε από τους ασήμαντους τυράννους της και, με μια νέα κυβερνητική πρακτική, έφερε επίσης νέες επιστήμες και τέχνες.
Ο Λυκούργος ένωσε το λαό του γύρω από την αυστηρή αρχή της θυσίας και της αγάπης για την πατρίδα. Και οι επιστήμες έπρεπε να σεβαστούν αυτά τα όρια και αναλόγως διαμορφώθηκε ακόμη και η λακωνική γλώσσα. Ο πλούτος, τα θεατρικά έργα και οι πλούσιοι στίχοι εξαφανίστηκαν. Άχρηστοι ρήτορες, σοφιστές και πολυλογάδες εξορίστηκαν: δεν βρήκαν αέρα στη Σπάρτη. Η τέχνη του πολέμου ήταν η επιστήμη και η άσκηση των Λακεδαιμονίων, ο αυλός ήταν το όργανό τους και ο Τυρταίος ο ποιητής τους. Η Σπάρτη είναι το πιο ισχυρό παράδειγμα όχι μόνο για το πόσο ένα κράτος πρέπει να επιλέγει, να διαμορφώνει τις επιστήμες, αλλά και για το πώς μπορεί να τις ελέγξει, για το πόσο αντίθετη από την Αθήνα ήταν η Σπάρτη! Κι, όμως, μπορεί να ήταν ο Λυκούργος που συγκέντρωσε τις ραψωδίες του Ομήρου στην Ασία και τις έδωσε στους Έλληνες[2]. Στη Σπάρτη του δεν τις έδωσε, τουλάχιστον όχι ως πρότυπα.
Ο Σόλων ακολούθησε έναν τελείως διαφορετικό δρόμο, επιδιώκοντας να συνδυάσει τον πλούτο με την ελευθερία, τη χλιδή με τον πατριωτισμό, αφήνοντας τις διαβουλεύσεις στους ευγενείς και όλες τις αποφάσεις στον λαό και έτσι φτιάχνοντας τη δημοκρατία του, αυτή τη δημοκρατία που έμοιαζε, όπως λέει ο Αριστοφάνης, με έναν γέρο που ήταν σοφός εν οίκω και παιδικός εν δήμω, ή, όπως μπορούμε να πούμε, που θα μπορούσε να είναι σοφός για τον εαυτό του, αλλά έπρεπε να είναι αξιοπρεπής, όμορφος και εύγλωττος δημόσια. Αναπόφευκτα, με αυτό το σύνταγμα ο Σόλων ξεσήκωσε όλα όσα θα μπορούσε κανείς να ονομάσει λαϊκή επιστήμη: ρητορική, ποίηση, φιλοσοφία, τέχνες. Ρητορική, γιατί ο ρήτορας ήταν δημαγωγός, και το ίδιο το κράτος υποστήριζε τους ρήτορες. Συζητούνταν όλες οι δημόσιες εργασίες που έρχονταν στον κόσμο και με την εντύπωση της στιγμής έβγαινε η απόφαση. Τι πεδίο ήταν αυτό για ευγλωττία! Τι σχολείο! Τα δημόσια οικονομικά, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, όλες οι τύχες του κράτους συζητούνταν σοβαρά, όχι από συνήθεια ή για αστείο, για να ληφθεί μια άμεση απόφαση, που κανείς δεν θα την ξεχνούσε ή αγνοούσε. Ο ρήτορας μιλούσε στο λαό του, σε έναν κύκλο που γνώριζε -όχι σε ξένους και δεσπότες- στον αθηναϊκό λαό, τον πολύ μορφωμένο στην καλύτερη γλώσσα του κόσμου μέσα από την ποίηση, τα τραγούδια, τις τέχνες και το δράμα. Όχι σε Σκύθες και Λομβαρδούς. Μπορεί κανείς να συγκρίνει οποιοδήποτε άλλο κύκλο ρητόρων σε ευγλωττία και συγκρότηση λόγου με τον αθηναϊκό (εξαιρείται κάπως ο ρωμαϊκός); Και, συγκεκριμένα, να συγκρίνει μαζί του πράγματα που είναι πολύ διαφορετικού είδους: τις σημερινές ομιλίες και φιλοφρονήσεις ενώπιον τυράννων, τις φλυαρίες ενώπιον ενός λαού που δεν είναι λαός, για θέματα που δεν είναι υλικά, χωρίς νόημα ή σκοπό; Φέρτε μας μια Αθήνα, και ο Δημοσθένης και ο Περικλής θα έρθουν ξανά στη ζωή.
Ακριβώς το ίδιο συνέβη με το θέατρο των Ελλήνων: υπηρέτησε τη δημοκρατία, όπως και οι ομιλίες. Ο λαός έπρεπε να κολακευτεί για την ελευθερία, και έτσι η τραγωδία έγινε ο στραγγαλιστής του τυράννου, η φωνή της ελευθερίας. Έπρεπε να τρέφονται και να μορφώνονται από τους παλιούς ήρωες και τα κατορθώματα και τις τύχες τους, να νιώθουν τα ελληνικά αριστεία τους και τη δόξα της φυλής τους. Γι' αυτό αναβίωσαν τους προγονικούς τους μύθους με τόση μεγαλειότητα στη σκηνή. Η τραγωδία ξεκίνησε ως θρησκευτική γιορτή. Σύντομα κατέστη ανάγκη για την αδρανή κατάσταση που διψούσε για διασκέδαση. Το εμπόριο και η ευημερία ευδοκίμησαν στην Αθήνα και προορίζονταν να ευδοκιμήσουν εκεί σύμφωνα με το σχέδιο του ιδρυτή. Έτσι κάθε είδους διασκεδάσεις, Μούσες και Χάριτες κινήθηκαν για να διασκεδάσουν τους γεννημένους λάτρεις της μουσικής, του χορού, του τραγουδιού, της χαράς. Αν και ο Σόλων, που ήταν και ο ίδιος ποιητής, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για το πρώτο δράμα που είδε και προέβλεψε τις κακές συνέπειές του, ήταν το δικό του πολιτειακό πλαίσιο και η φύση των ανθρώπων που προετοίμασαν το έδαφος για αυτό. Ένα αθηναϊκό θέατρο δεν μπορεί να αναδυθεί ξανά αλλά κάτω από παρόμοιες συνθήκες.
Η φιλοσοφία των Ελλήνων άκμασε μέσα από την αλληλεπίδραση στους κύκλους της ελληνικής κοινωνίας και ήταν στενά συνδεδεμένη με τη ρητορική, τη σοφιστεία, την πολιτεία, την ποίηση και τη δημηγορία. Όπως είναι γνωστό, ιδιαίτερα ο Σωκράτης οδήγησε τη σοφία των ρητόρων, των ποιητών και των σοφιστών της εποχής του να κατέβει από το ύψος της. Η ειρωνική του ιδιοφυΐα και το διαλεκτικό του χιούμορ αφαίρεσαν από τη σκηνή την πανοπλία της[3], από τους ρήτορες τη φλυαρία τους και από τους σοφιστές την ψεύτικη πολιτική τους σοφία, για να διδάξουν στους ανθρώπους (στους κύκλους των νέων και στους οίκους όπου μίλησε) την αληθινή λαϊκή σοφία και τη σοφία της ζωής. Ασφαλώς ένας τέτοιος Σωκράτης μπορούσε να ανήκει μόνο στην Αθήνα, όπου ο κόσμος ήταν προετοιμασμένος για τέτοια πράγματα και δεκτικός σε τέτοιες συζητήσεις. Το να εγείρουμε ερωτήματα για τέτοια ζητήματα με σωκρατικό τρόπο στις δικές μας κοινωνίες θα σήμαινε προσβολή τους. Έτσι, σπάνια παίρνουμε τον τόνο τέτοιων συζητήσεων στα βιβλία μας, γιατί μας είναι τόσο ξένος στην καθημερινή ζωή. Τόσος σωκρατικός λόγος, σε τόσο λίγο χρόνο, ανάμεσα σε τόσο λίγα πρόσωπα, με τόσο ανάλαφρο και φυσικό τρόπο! Θα προτιμούσαμε να έχουμε αποδείξεις, αναιδείς κρίσεις, διακηρύξεις, εκεί πιστεύουμε ότι έχουμε πραγματικά κάτι! Φυσικά η ελληνική ελαφρότητα, και ειδικά η αθηναϊκή, σήμαινε επίσης ότι όλα μετατράπηκαν πολύ σύντομα σε κενή φλυαρία για συστήματα και λέξεις. Οι φιλόσοφοι έγιναν μικροπωλητές λέξεων, σοφιστές κενών συστημάτων, και είναι μια ιδιαιτερότητα της μοίρας και της ατυχούς λατρείας παντός ελληνικού και αρχαίου, το ότι έχουμε ανακαλύψει άπειρα περισσότερα λόγια τους απ' όσα πιθανώς είπαν οι ίδιοι. Μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας τους ήταν η υπόθεση του διαλόγου, η διαλεκτική, η ελληνική σοφία.
Εφόσον η ιστορία ενός λαού είναι αντανάκλαση της συγκρότησης των αισθήσεων και του τρόπου διακυβέρνησής του, η περιγραφή αυτής της ιστορίας πρέπει να είναι η ίδια. Σίγουρα το αθηναϊκό πολιτειακό υπόβαθρο θα μπορούσε επομένως να δώσει τους καλύτερους ιστορικούς. Ο Ξενοφών και ο Θουκυδίδης ήταν οι ίδιοι στρατιωτικοί διοικητές, άνδρες των δημοσίων υποθέσεων. Μόνο τέτοιοι άντρες μπορούν να γράφουν για τον πόλεμο και για τις επιχειρήσεις του κράτους. Στην Αθήνα όλα ήταν στενά συνδεδεμένα: η φιλοσοφία και η δημόσια υπηρεσία, η τέχνη της ρητορικής και της γραμματικής. Ήταν λοιπόν ένα ενιαίο πνεύμα -ο ένας και ο αυτός ελληνισμός- που προσέδιδε μια τέτοια ελαφριά, ασημένια διαύγεια και χρυσή αξιοπρέπεια στο ύφος τους, στους λόγους τους, στους προβληματισμούς τους και που μπόρεσε να ενώσει τα πιο ποικίλα ταλέντα με τη μεγαλύτερη απλότητα. Σε μεταγενέστερους χρόνους, επίσης, ήταν άνθρωποι του κράτους και του πολέμου - με λίγα λόγια, άντρες των δημοσίων υποθέσεων- που αποκατέστησαν την ιστορία και ανανέωσαν εδώ κι εκεί το «ξενοφωνικό» πνεύμα της ματιάς στο κράτος και στην ιστορία. Ευτυχισμένη η δημοκρατία για τις επιστήμες της, όπου ο μαθητής του Σωκράτη ήταν ταυτόχρονα στρατιωτικός διοικητής και πολιτικός!
Χωρίς να θέλω να ασχοληθώ συγκεκριμένα με τα άλλα κράτη της Ελλάδας, δεν μπορώ να παρακάμψω τη συνολική επίδραση που είχε ο αριθμός και η ποικιλομορφία των ανταγωνιστικών ελληνικών πόλεων-κρατών στις επιστήμες. Τόσες πολλές πόλεις και πολιτείες κοντά η μία στην άλλη, συνδεδεμένες μεταξύ τους μέσω της γλώσσας, της τιμής του ελληνικού ονόματος και εν μέρει των φατριών τους, αναπόφευκτα έπρεπε να συναγωνιστούν μεταξύ τους, λίγο πολύ, σε αυτό που θεωρούνταν η δόξα της φυλής τους. Και αφού, εκτός από την τέχνη του πολέμου και τη στρατιωτική δύναμη, αυτή η δόξα ήταν η ελευθερία της πατρίδας, η αγάπη για τις επιστήμες και τις καλές τέχνες που δοξάστηκε έτσι, κανένα κράτος δεν παρέμεινε εντελώς αδιάφορο για τις Μούσες. Η μια πόλη συναγωνιζόταν την άλλη με αγάλματα και κτίρια, θεατρικά έργα και ποιητές. Εφόσον οι κοινοί αγώνες της Ελλάδας συγκέντρωσαν ό,τι ήταν ανθηρό και ευγενές, έτσι οι πολιτείες αγωνίστηκαν εκεί σε πολύ περισσότερα από τα αγωνίσματα των ίδιων των αγώνων. Εκεί ήταν που ο Ηρόδοτος διάβασε τις Ιστορίες του και απέκτησε ακολούθους[4]. Εκεί οι καλλιτέχνες παρουσίασαν τα έργα τους προς θαυμασμό όλης της Ελλάδας. Οι αγώνες παρουσίαζαν αφορμή για τραγούδι και τέχνες. Το ωραιότερο λυρικό στεφάνι που φορούσε Έλληνας είχε φτιαχτεί, ομοίως, από το χέρι όλης της Ελλάδας. Τόσες πόλεις, τόσοι πολλοί λαοί, τόσοι πολλοί νικητές και οι αιώνια ένδοξες γενεαλογίες τους, τόσοι θεοί και ήρωες συνυφασμένοι με αυτές τις γενεαλογίες είναι τα φύλλα και τα άνθη σε αυτό το στεφάνι. Ποιος θα μας φέρει πίσω μια Ολυμπία με τους αγώνες και τις νίκες της, μια ενωμένη Ελλάδα με τα συμφέροντά της, τη δόξα της, τη γλώσσα της; Ακόμη και η φτωχή Θήβα κατάφερε να βγάλει έναν Πίνδαρο.
Είναι φανερό από όλα αυτά ότι οι επιστήμες και οι τέχνες της Ελλάδας, που δεν έχουν ξεπεραστεί από καμία άλλη εποχή και στις οποίες οι Έλληνες έχουν τώρα ξεπεράσει για δύο χιλιάδες χρόνια όλες τις άλλες εποχές και λαούς, ήταν κόρες της νομοθεσίας τους, του πολιτικού τους συντάγματος, ιδιαίτερα της ελευθερίας, της εργασίας για το κοινό καλό, της καθολικής προσπάθειας και του κοινού ζήλου. Δεν αγνοώ τον εθνικό χαρακτήρα, τη γλώσσα, το κλίμα, την τοποθεσία, τα τυχαία γεγονότα της ιστορίας και πολλά άλλα. Όλα αυτά απαιτήθηκαν για τη θέσπιση του ελληνικού πολιτειακού status, ενώθηκαν με αυτό και στάθηκαν πιστά στο πλευρό του.
Αλλά η ιστορία δείχνει ότι μόλις χάθηκε η ελευθερία -κι ενώ η γλώσσα, το κλίμα, η ιδιοφυΐα των ανθρώπων, οι ικανότητες και ο χαρακτήρας παρέμειναν!- το πνεύμα των επιστημών χάθηκε. Η ποίησή τους χάθηκε, το θέατρο έγινε ένα κενό χόμπι για τους ηττημένους, αδρανείς ανθρώπους. Ο Δημοσθένης ήταν η τελευταία τους φωνή ελευθερίας. Ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος ήταν οι τελευταίοι τους φιλόσοφοι. Ο πρώτος εξορίστηκε και μετά το θάνατο του δεύτερου ψηφίστηκε νόμος ότι κανείς δεν θα διδάσκει πλέον δημόσια φιλοσοφία, και κατά συνέπεια όλη η φιλοσοφία εξορίστηκε για κάποιο διάστημα. Οι δάσκαλοι των επιστημών έγιναν σύντομα γραμματικοί, σοφιστές, συγγραφείς και όσες επιστήμες μετανάστευσαν τώρα στην Ασία, στην Αίγυπτο, έφτασαν εκεί σαν μεταφυτευμένα λουλούδια σε ξένη γη, που τους έλειπε η πατρίδα τους.
Υπό τους Ρωμαίους οι επιστήμες επέστρεψαν στην Αθήνα, αλλά όχι ζωντανές. Πουλήθηκαν σαν σπόροι για την καλλιέργεια και τη χρήση των οποίων ο πωλητής κρατά τις οδηγίες. Οι πιο καλοπροαίρετοι Ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν μπορούσαν να ξαναδημιουργήσουν την Ελλάδα στην Ελλάδα: η ελευθερία που έδωσαν στην Αθήνα ήταν μια σκιά, και η επιστήμη και η ρητορική που αναπτύχθηκε από αυτήν, μια σκιά μιας σκιάς, όχι περισσότερο από τον απόηχο των καλύτερων εποχών. Το Άγιο Όρος έχει πολλούς μοναχούς σήμερα, αλλά όχι ρήτορες, ποιητές και φιλοσόφους Όλα τα ωραιότερα ερείπια όλων των επαρχιών δεν γεννούν πλέον κανέναν καλλιτέχνη στο πνεύμα των αρχαίων. Γιατί όχι πλέον; Ο αέρας, το κλίμα, η παιδεία, ο χαρακτήρας των Ελλήνων παραμένει ο ίδιος, αλλά τους λείπει το πολιτειακό υπόβαθρο, η διακυβέρνηση, χωρίς την οποία δεν μπορούν ποτέ να είναι αυτό που ήταν. Το πνεύμα που ζωογονεί τα ταλέντα και τα άκρα τους έχει φύγει, τα ταλέντα και τα μέλη είναι νεκρά.
Πώς λοιπόν το πνεύμα εμψύχωσε αυτά τα ταλέντα και τα μέλη; Πώς ακριβώς επηρέασε η ελληνική μορφή διακυβέρνησης τα ταλέντα, τις επιστήμες, τις τέχνες; Το μόνο που μπορώ να πω είναι: από μόνο του, από το ίδιο το γεγονός ότι υπήρχε μια τέτοια μορφή διακυβέρνησης, ένα τέτοιο πολιτειακό υπόβαθρο σε μια τέτοια εποχή. Κοιτάξτε αυτό το φυτό: πώς μεγαλώνει; Από πού το άνθος του, η άνθησή του; Στέκεται στο δικό του χώμα, στη φυσική του θέση. Ο αέρας, ο καιρός, η εποχή είναι όλα αρκετά ευνοϊκά για αυτό. Ό,τι προορίζεται να γίνει βρίσκεται μέσα του και τελικά θα αναδυθεί από την εσωτερική ενέργεια. Το έδαφος και ο αέρας του παρέχουν τροφή και υγρά, ο ήλιος του δίνει ζεστασιά, ο άνεμος κίνηση. Τώρα θα γίνει αυτό που πρέπει να είναι. Το άροτρο δεν κάνει τη γη πλούσια, το μυρωδάτο νερό δεν κάνει το λουλούδι να ανθίσει. Αυτό που υποτίθεται ότι αναπτύσσεται πρέπει να αναπτύσσεται φυσικά, και το ίδιο συμβαίνει με το καλύτερο λουλούδι του κόσμου, την επιστήμη, την ελευθερία της ψυχής. Αυτό που έκανε η Αθήνα ήταν να θρέψει τους ποιητές, τους ρήτορες, τους φιλοσόφους της, να πυροδοτήσει την ηλεκτρική τους φωτιά με τα κινήματα και τους θεσμούς της. Η ακαδημία της ονομαζόταν δόξα, ελληνικό όνομα, πατρίδα, ελευθερία. Έτσι τραγούδησε ο ποιητής, μίλησε ο ρήτορας, έγραψε ο ιστορικός και ο σοφός. Ήταν Έλληνες, ήταν πολίτες, περιφρονούσαν τους σατράπες, περιφρονούσαν τους βαρβάρους και πάντα πίστευαν ότι προωθούν τα καλύτερα του κράτους μέσω της επιστήμης και της άσκησής του. Δεν ήταν ο Δημοσθένης μεγαλύτερος από τον Φίλιππο για κάποιο διάστημα; Δεν ήταν ο Περικλής, στον κύκλο του, κάτι παραπάνω από ένας βασιλιάς των σκλάβων; Τα στεφάνια, τα αγάλματα που έλαβαν οι ποιητές -τι μεγαλύτερο από αυτά τα στεφάνια; Ο Αλέξανδρος έλαβε άλλη ανταμοιβή για τις πράξεις του εκτός από το να τον επαινούν οι Αθηναίοι;
Υπήρχαν εκείνοι που αγάπησαν αληθινά και υπηρέτησαν την πατρίδα τους, πέρα από την κοινή δόξα και τη λαϊκή κρίση: ο Θησέας, ο Θαλής, ο Λυκούργος, ο Σόλων, ο Σωκράτης και ο Αριστείδης, ο Φωκίωνας και ο Πλάτωνας, και τόσοι άλλοι ένδοξοι άνθρωποι, σπουδαίοι ο καθένας στην τέχνη του, στην εργασία του, στην επιστήμη του. Ακολουθώντας στενά το ένα πάνω στο άλλο, ή πλάι-πλάι, καλούσαν ο ένας τον άλλον σε δράση με το αντίστοιχο παράδειγμά τους, ανταγωνιζόμενοι και ξεπερνώντας ο ένας τον άλλον. Μέσω του λόγου και της πράξης, του τραγουδιού και της επιστήμης, κουβαλούσαν εναλλάξ το σκήπτρο της ελευθερίας της Ελλάδας, μοναδικά λαμπρό στον θρίαμβό του και πέρα από τον μεγάλο βασιλιά, μέχρι τις τάξεις των αθανάτων. Τι θα μπορούσαν να προσφέρουν τέτοιες ψυχές! Τι θα μπορούσαν να γίνουν! Χρειάζονταν φωνές ενθάρρυνσης όταν τα πάντα τους φώναζαν, όταν ολόκληρο το πολιτειακό υπόβαθρο της πατρίδας τους ήταν το μέσο της επιστήμης, της τέχνης τους; Τι αμοιβή χρειάζονταν όταν δόξα, εκτίμηση, αθανασία, τιμή ήταν η πιο όμορφη αμοιβή; Και τέλος, πού αλλού, όταν επρόκειτο για πληρωμή, μια από τις ωδές του Πίνδαρου, ένα από τα γλυπτά του Φειδία ή ένας από τους λόγους του Δημοσθένη άξιζε πολύ περισσότερο από σήμερα; Αλλά δεν θέλω να κάνω σύγκριση, γιατί η διαφορά των εποχών δεν επιτρέπει σύγκριση. Η Αθήνα πτώχευσε από το θέατρο, και το κοινό ταμείο της Ελλάδας σχεδόν μαζί του.
Αυτό μας φέρνει σε έναν άλλο τύπο δημοκρατίας, αυτή των Ρωμαίων. «Η Ρώμη γαλουχήθηκε από τη λύκαινα στην υπερηφάνεια ενός πολεμιστή» -και είναι γνωστό ότι υπήρχε ελάχιστος χώρος για τις επιστήμες κατά τους πέντε πρώτους αιώνες της. Αυτό που εισήγαγε ο Νουμάς, αυτό που διασκευάστηκε από τους γειτονικούς Ετρούσκους, απαιτούνταν επειγόντως από τις αυστηρές θρησκευτικές τους πρακτικές και το πολεμικό τους πνεύμα: το ίδιο ισχύει για τους διάφορους νόμους, τις ελευθερίες, τα ημερολόγια και τα τραγούδια για τις πράξεις των προγόνων τους. Η Ρώμη έπρεπε να θεωρηθεί μια πολεμική φυλή, μια πόλη πολέμου που δεν ήθελε, όπως η Σπάρτη, απλώς να προστατεύσει τον εαυτό της, να υπερασπιστεί το χώμα της, αλλά να κάνει κατακτήσεις, να καταδιώξει τον εχθρό. Η αρχή της Ρώμης δεν ήταν να έχει μη νικημένους εχθρούς, αλλά μάλλον να τους καταδιώκει ακόμη και μετά την ήττα τους και σε καιρό ειρήνης και να οπλίζεται για να κυβερνά τον κόσμο. Η εισαγωγή των επιστημών στους Ρωμαίους ακολούθησε το ίδιο μοτίβο. Έφτασαν νικημένες, σαν να λέγαμε, και αναζήτησαν καταφύγιο και ασφάλεια στους κόλπους της μητέρας όλων των νικητών. Οι πρώτοι ποιητές της Ρώμης ήταν ξένοι, απελευθερωμένοι σκλάβοι, υπηρέτες που έδιναν πίσω στους γενναιόδωρους απελευθερωτές τις θεατρικές τους παραγωγές, τις ωμές ψυχαγωγίες ή τη μισθοφορική εργασία τους. Η Σύγκλητος συζήτησε αν έπρεπε να επιτραπεί καθόλου στους Έλληνες ρήτορες και φιλοσόφους να εισέλθουν στη Ρώμη, και ο Κάτων, ο οποίος δεν ήταν βάρβαρος, κατέληξε αμέσως στο «Όχι!». Τόσο καιρό τα είχε καταφέρει τόσο καλά η Ρώμη χωρίς τις επιστήμες της Ελλάδας! Πράγματι, είναι μέρος της ιστορίας ότι η Ρώμη έγινε Ρώμη, κατακτητής του κόσμου, χωρίς αυτές τις επιστήμες. Πολέμησε και πολεμήθηκε, μη έχοντας έτσι χρόνο να γράψει, να φιλοσοφήσει, να μελετήσει.
Ακόμη και όταν η Ρώμη ανέλαβε τις επιστήμες, ήταν στην πραγματικότητα μόνο αυτές που έτρεφαν και υποστήριζαν τη συγκρότηση του κράτους και του πολέμου που έπεσαν σε εύφορο έδαφος. Οι ποιητές του θεάτρου πληρώνονταν με χρήματα, σαν υπηρέτες, και για πολλούς λόγους που είχαν να κάνουν με το κράτος και τον χαρακτήρα των Ρωμαίων, το δράμα τους δεν έγινε ποτέ το κορυφαίο στον κόσμο. Το να είσαι σπουδαίος ηθοποιός δεν ήταν μέρος του μεγαλείου του Ρωμαίου, ούτε ήταν, για πολύ καιρό, καν να νιώσει το πνεύμα του έργου. Ξέρουμε πόσο πονούσε, ακόμη και στην εποχή του Καίσαρα, εκείνος ο ευγενής που ο Καίσαρας ανάγκασε να ανέβει στη σκηνή, και πώς δεν μπορούσε να ξεπεράσει τη ντροπή του[5]. Η ιστορία, από την άλλη πλευρά, η τέχνη της ρητορικής, η πρακτική φιλοσοφία, η ανδρική και ιδιαίτερα διδακτική ποίηση, η τέχνη του πολέμου, η επιστήμη του δικαίου -αυτοί ήταν κλάδοι για τη γνώση των οποίων, σε εύθετο χρόνο, ούτε ο ευγενέστερος Ρωμαίος δεν ντρεπόταν. Πράγματι, ακριβώς επειδή τόσο διάσημοι και δραστήριοι άντρες τις μελέτησαν, αυτές οι επιστήμες απέκτησαν αξιοπρέπεια, στιβαρότητα, μεγαλείο -πραγματικά το πιο αθώο μεγαλείο των Ρωμαίων.
Ποτέ δεν αποδοκίμασα το λαό του Σκιπίωνα για την καταστροφή του άτυχου αντιπάλου της Ρώμης, της πόλης και της δημοκρατίας της Καρχηδόνας. Ωστόσο, θα έπρεπε να σκεφτώ ότι το όνομά τους λάμπει πιο όμορφα στις προσωπικές τους αρετές και στο ότι οι ευγενείς άνδρες του Σκιπίωνα ήταν επίσης οι πρώτοι που συνδύασαν τις αιματηρές δάφνες τους με τα κλαδιά ελιάς των Μουσών. Στο ότι ο Σκιπίωνας, ο Αφρικανός, είχε τον πατέρα της ρωμαϊκής ποίησης στο πλευρό του και θεωρούσε τον Λουκίλιο άξιο της φιλίας του, τον Τερέντιο άξιο της συνεργασίας του. Στο ότι ο Φάβιος και ο Πόπλιος Σκιπίων δεν ντρέπονταν για τον υπέροχο Πολύβιο και ότι με το παράδειγμά τους ξύπνησαν ανάμεσα σε άλλους ευγενείς νέους -τον Λαίλιο, τον Φούριο, τον Σκαιβόλα- αγάπη για τη ρωμαϊκή επιστήμη. Ποτέ ξανά τόσοι πολλοί σπουδαίοι άνδρες, μέσα σε τόσα λίγα χρόνια, δεν θα γνώριζαν ο ένας τον άλλον καθώς ακολουθούσαν και ωθούσαν ο ένας τον άλλον στην κορυφή του κόσμου, οι περισσότεροι εξ αυτών σπουδαίοι και αληθινοί Ρωμαίοι με περισσότερους από έναν τρόπους, στα λόγια και τις πράξεις, στην τέχνη του πολέμου και στις συζητήσεις για την ειρήνη, στην ενεργό αγάπη τους για τις επιστήμες και τις γνώσεις τους. Ο Κάτων και ο Σκαιβόλας, ο Λαίλιος και ο Σκιπίωνας, η Κορνηλία και οι Γράκχοι, ο Κράσσος και ο Αντώνιος, ο Ορτένσιος και ο Κικέρων, ο Αττικός και ο Νέπως, ο Σαλλούστος και ο Βάρρων, ο Σύλλας και ο Καίσαρας, ο Χίρτιος και ο Βρούτος -ο καθένας με τον τρόπο του έδωσε στη ρωμαϊκή γλώσσα το μεγαλείο, τον πλούτο και το σθένος, ώστε ο λόγος τους να γίνει και πράξη, η σκέψη τους δύναμη και ευπρέπεια. Οι κατακτητές του κόσμου, οι δικαστές της μοίρας όλων των εθνών, στεφάνωσαν τον εαυτό τους με ένα όμορφο στεφάνι, το στεφάνι της επιστήμης και της πρακτικής σοφίας.
Είναι προφανές από αυτό ότι ήταν το ρωμαϊκό πολίτευμα που κατέστησε πραγματικά δυνατή μια τόσο σύντομη αλλά φωτεινή και αξιόλογη περίοδο για τις επιστήμες. Δηλαδή, ήταν εν μέρει η ανάγκη του κράτους σε αυτό το υψηλό επίπεδο των δημοσίων υποθέσεων και εν μέρει το ευχάριστο παράδειγμα των ευγενέστερων ανδρών και των οικογενειών τους. Πόσο ζωτικής σημασίας ήταν τα ζητήματα στα οποία αναφέρθηκε ο Ρωμαίος ρήτορας! Να μιλάς υπέρ του μεγάλου Πομπηίου εναντίον ενός Καίσαρα, του Σύλλα, του Αντώνιου -τι έργο! Το να σκέφτεσαι για τις ανάγκες του πολέμου και για τα σχέδια για ειρήνη που ζητούσαν οι βασιλιάδες, από τα οποία εξαρτιόταν η ευημερία ή η καταστροφή μιας αυτοκρατορίας, της μισής ηπείρου -τι έργο! Να μιλάς, να γράφεις, να σχηματίζεις απόψεις ή να καταγράφεις ιστορία κάτω από την πίεση των γεγονότων και μέσα στη σύγκρουση των ανθρώπινων δυνάμεων -τι ύψη, τι καιροί! Να είσαι σύντροφος του Σκιπίωνα ή ιστορικός του εαυτού σου σαν άλλος Σύλλας, Καίσαρας, Λούκουλλος, Βρούτος; Να είσαι ο ιστορικός μιας Ρώμης που είχε τέτοιους ανθρώπους τους οποίους, ακόμα ζωντανούς, θα μπορούσε κανείς να κοιτάξει στα μάτια -θα έπρεπε να σκεφτώ ότι εκεί το πνεύμα των πράξεων έπρεπε να γίνει μέρος του πνεύματος των λόγων. Και ότι η μεγαλοπρέπεια και η δύναμη, η συντομία και η σοβαρότητα του ρωμαϊκού πολιτεύματος, θα έπρεπε επίσης να ενημερώσει τον τρόπο των συγγραφέων του. «Όπως είναι κάποιος, έτσι θα ενεργήσει. Όπως ενεργεί κάποιος, έτσι θα γράψει».
Η ευκολία των νικών του Καίσαρα είναι επίσης αναγνωρίσιμη στον τρόπο γραφής του. Το πνεύμα του Λούκουλλου και του Σύλλα θα ήταν ομοίως αναγνωρίσιμο αν είχαμε ακόμα τα απομνημονεύματά τους. Αλλά φευ, πόσα έργα των Ελλήνων και των Ρωμαίων μας έχει στερήσει η τύχη! Χάθηκαν δημιουργήματα με τα οποία θα γεμίζαμε όλες τις νέες βιβλιοθήκες με χαρτί: τα περισσότερα έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Πίνδαρου, του Μενάνδρου. τόσο μεγάλο μέρος της γραφής του Πολύβιου, του Διόδωρου, του Έννιου, του Κάτωνα. Τα δοκίμια του Λαιλίου και του Σκιπίωνα, του Ορτένσιου και του Αττικού, του Σύλλα και του Λούκουλλου, του Βάρρωνα και του Καίσαρα -καθώς και τόσα πολλά από τα γραπτά άλλων ευγενών Ρωμαίων που σίγουρα θα μαρτυρούσαν τις ψυχές τους! Ακόμη και όταν ο Βάρρων, ο Κικέρων και ο Καίσαρας έγραψαν για τη γλώσσα και τη γραμματική, τα γραπτά αυτά δεν θα μπορούσαν να έχουν γράψουν άλλοι από τον Βάρρωνα, τον Κικέρωνα και τον Καίσαρα. Τέτοιοι άνθρωποι εμφανίζονται μόνο μία φορά στον κόσμο. Το να είσαι απλώς φίλος τους, σύντροφός τους, πόσο μάλλον ανταγωνιστής ή αντίπαλός τους -η ίδια η ιδέα αποκλείει σχεδόν κάθε σύγκριση. Ο Σκιπίων και ένας Γερμανός πρίγκιπας! Ο Καίσαρας και ο δήμαρχος κάποιας κηλίδας στον χάρτη! Αυτοί οι Ρωμαίοι ήταν οι ίδιοι ιστορικοί, ρήτορες, λάτρεις των επιστημών. Δεν μπορούσαν και δεν ήθελαν να κριθούν διαφορετικά από οποιονδήποτε άλλον έμπαινε στην αρένα μαζί τους. Αντιπαραθέστε τους άνδρες των πιο πρόσφατων εποχών: τόσο συχνά ανίκανοι πάτρωνες που επαινούν ό,τι δεν καταλαβαίνουν και ανταμείβουν με τις δεκάρες τους αυτόν που θα έφερνε σε δύσκολη θέση τον σοφό.
Εν πάση περιπτώσει, σχεδόν τίποτα στην ιστορία δεν είναι ίσο με τα αίτια ή τα αποτελέσματα της σύντομης περιόδου άνθησης στις ρωμαϊκές επιστήμες. Ως κατακτητές του κόσμου οι Ρωμαίοι στολίστηκαν με τα λάφυρα της επιστήμης. Δραστήριοι και ενθουσιώδεις, ανέβηκαν σύντομα στα μεγαλύτερα ύψη, γιατί στάθηκαν στην κορυφή των αιώνων, όπως θα λέγαμε. Το ίδιο γρήγορα, ωστόσο, το πνεύμα της επιστήμης αποσύρθηκε επίσης από αυτούς. Τους έμεινε μόνο ένα στολίδι, μόνο ένας μανδύας για τους θριάμβους τους. Όπου η επιστήμη ήταν μέρος της ελευθερίας και της συγκρότησης του κράτους. Εκεί καταποντίστηκε μαζί με το χαμό τους.
Όποτε εμφανίζονταν αλλού μιμήσεις του μεγαλείου των Ρωμαίων (απλές σκιές της συγκρότησης και του τρόπου δράσης τους), μπορούσαν επίσης να βρεθούν ξανά ίχνη του ρωμαϊκού τρόπου σκέψης και γραφής. Τα κοινοβούλια της Γαλλίας και της Αγγλίας δεν ταιριάζουν με το Ρωμαϊκό Φόρουμ. Ωστόσο, και στα δύο, έχουν εμφανιστεί υπέροχες επιδείξεις των τεχνών της ρητορικής και της πολιτικής τέχνης στη συζήτηση σχετικά με τους νόμους και τα γεγονότα. Η καλύτερη ιστορία ήταν ανά πάσα στιγμή αυτή που γράφτηκε από τους ίδιους τους ήρωες και πολιτικούς. Μόνο μέσα από τα απομνημονεύματα τέτοιων ανδρών αναβίωσε ξανά η αληθινή ιστορία για πιο πρόσφατους χρόνους. Οι Comines, Sully, Clarendon, Retz, Thuanus, Turenne, Montecuccoli και ούτω καθεξής είναι μάρτυρες. Μετά την αποκατάσταση των επιστημών, το πνεύμα της αληθινής ιστορίας ξύπνησε ξανά από τον στοχασμό της ρωμαϊκής ιστορίας, όπως δείχνουν οι στοχασμοί του Μακιαβέλι για τον Λίβιο, καθώς και τόσα άλλα για τον Σαλλούστπ, τον Καίσαρα και τον Τάκιτο. Τίποτα στον κόσμο, ωστόσο, δεν απομακρύνεται περισσότερο από το πνεύμα της ρωμαϊκής επιστήμης όσο η σύγχρονη γλώσσα των σχολείων μας και οι κουραστικές λατινικές φράσεις της. Ένας θαμπός γραμματικός, ένας αποκηρυγμένος που περιφρονούν οι ίδιοι οι μαθητές, πόσο μάλλον οι κυβερνήσεις -πώς να συγκριθεί με τον Κικέρωνα, τον Βάρρωνα, τον Καίσαρα; Πού βρίσκεται το ρωμαϊκό πνεύμα στην υποτιθέμενη ρωμαϊκή γλώσσα;
Χαίρομαι που δεν είναι η θέση μου να ασχοληθώ εκτενώς ή πρωτίστως με τις εποχές της φθοράς των επιστημών. Πώς συνέβαλαν σε αυτή τη φθορά οι κυβερνήσεις; Η μεγαλύτερη συνεισφορά τους ήταν ότι κατέστρεψαν την ελευθερία και τον κοινό πλούτο των μεμονωμένων δημοκρατιών και θέλησαν να στήσουν ένα οικοδόμημα που κατέρρευσε πάνω στα ίδια του τα θεμέλια. Τι ώθησε τον Έλληνα Αλέξανδρο προς την Ασία; Τι έψαχνε, τι μπορούσε να βρει εκεί; Πόνους, κόπους, υπερβολή, θάνατο, διάλυση των δυνάμεών του και της αυτοκρατορίας του. Φυσικά η Πρόνοια φέρνει κάτι καλό ακόμα κι όταν οι άνθρωποι δεν το προβλέπουν: οι στρατιές του Αλέξανδρου, που έχυσαν ελληνικό αίμα ως τον Ινδό, διέδωσαν επίσης την ελληνική γλώσσα και επιστήμη και εδώ και εκεί ίδρυσαν ελληνικές πόλεις και αποικίες. Οι αυτοκρατορίες των διαδόχων του δημιούργησαν νέες έδρες των επιστημών στη Συρία, στην Ασία, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο: το Μουσείο, η Βιβλιοθήκη, Επτά Ποιητές[6], οι γραμματικοί και οι φιλόσοφοι της Αλεξάνδρειας είναι παγκοσμίως διάσημοι και δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι συνέβαλαν στη διατήρηση και επέκταση των επιστημών σε μεταγενέστερους χρόνους. Εν τω μεταξύ, είναι επίσης αλήθεια ότι αυτή η όψιμη άνθιση υπό τους Έλληνες βασιλιάδες δεν ήταν παρά μια όμορφη φθινοπωρινή μέρα: τα άνθη της είχαν πολύ χρώμα αλλά λίγο άρωμα, η άνοιξη και το καλοκαίρι είχαν περάσει. Είναι συνήθως η μοίρα τέτοιων μοναρχιών να συγκεντρώσουν θαυμάσια ό,τι απομένει όταν τελειώσει η συγκομιδή, επιδιώκοντας να αντικαταστήσουν με πληθώρα βιβλίων, βιβλιοθήκες και ευρυμάθεια, αυτό που λείπει από την επιστήμη σε αξία και δύναμη. Όμως όλα έχουν τον χρόνο τους. Οι γραμματικοί στην Αλεξάνδρεια, επίσης, και η βιβλιοθήκη εκεί θα ήταν ένας θησαυρός που οφείλονταν εξ ολοκλήρου στη μοναρχία, μόνο αν είχαν επιζήσει ως την εποχή της τυπογραφίας και δεν είχαν καταστραφεί από μια σκληρότερη μοναρχία[7].
Όσο για τη ρωμαϊκή μοναρχία, είναι ίσως πολύ λυπηρό το γεγονός ότι ο Καίσαρας, ο πραγματικός ιδρυτής της, δεν μπόρεσε επίσης να τη δομήσει, να βάλει τη Σύγκλητο και τις στρατιωτικές δυνάμεις σε αμοιβαία τάξη μεταξύ τους και να γίνει πραγματικά ο Καίσαρας, ο πρώτος μονάρχης. Οι τριάντα δύο μαχαιριές με τις οποίες πέθανε εξέθεσαν το ρωμαϊκό κράτος σε άπειρα περισσότερα τραύματα. Όπως ο αδύναμος Αύγουστος δεν ήξερε να είναι τίποτα άλλο παρά ιδιώτης, και ως εκ τούτου τα άφησε όλα σε κατάσταση αναστολής, έτσι και η επιρροή του στις επιστήμες, φυσικά, δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από αυτή ενός ιδιώτη. Έδωσε στους ποιητές τη φιλία του και την πρόσβαση στο σπίτι του, ήταν ο ίδιος ποιητής, όπως και οι Μαικήνες και ο Αγρίππας του. Αλλά αυτό δεν θα μπορούσε να είναι παρά ένα ευχάριστο απόγευμα για τις επιστήμες -μερικές ευχάριστες ώρες ακολουθούμενες από ένα βράδυ φθόνου και μια θυελλώδη νύχτα! Όταν ο Τιβέριος σκότωσε τον άντρα που τον ξεπέρασε. Όταν ο Γάιος Καλιγούλας θέλησε να εξαφανίσει τον Όμηρο, τον Βιργίλιο, τον Λίβιο και κάθε νομική μάθηση. Όταν ο Νέρων τραγουδούσε τους κακούς του στίχους σε όλους τους δρόμους και διάβαζε σε όλα τα σχολεία. Όταν ακόμη και ο Αδριανός, ένας καλύτερος άνθρωπος, ήταν αρκετά μικροπρεπής για να μειώσει τον Κικέρωνα, τον Όμηρο και τον Βιργίλιο επειδή ήθελε να είναι πρώτος από κάθε άποψη -τότε, πράγματι, η ρωμαϊκή εξουσία είχε κακή επιρροή στις επιστήμες και τις τέχνες.
Και παρόλο που ακόμη και τότε η ρωμαϊκή εξουσία δεν μπόρεσε να τα χαλάσει όλα, αφού η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν τόσο μεγάλη και τα καλά παραδείγματα και οι αληθινές ψυχές των Ρωμαίων ήταν ακόμα κοντά, και ειδικά επειδή υπήρχαν επίσης καλοί ηγεμόνες που έκαναν τον κόσμο να φαίνεται σε πιο έντονο φως. Ωστόσο, οι ρωμαϊκές επιστήμες δεν ήταν πια αυτό που ήταν την εποχή της δημοκρατίας: τώρα ήταν χωρίς αποτέλεσμα στο κράτος. Η τέχνη της ρητορικής παρέμεινε σιωπηλή ή απλώς δημηγορούσε. Η ιστορία πίκρανε, έλεγε ψέματα και παρήγαγε κολακείες ή σκοτεινούς μύθους. Η ποίηση παρήγαγε επιγράμματα ή σάτιρες. Η γλώσσα χειροτέρευε με κάθε νέο αιώνα. Ο Γάιος Καλιγούλας είχε καθιερώσει διαγωνισμούς ευγλωττίας, ο Νέρων διαγωνισμούς ποίησης, τους οποίους ανανέωσε ο Δομιτιανός, αλλά αυτό από μόνο του δεν μπορούσε να αλλάξει τη φύση του προβλήματος, ούτε αυτή του κράτους. Ακόμη και οι καλύτερες προσπάθειες που κατέβαλαν ο Βεσπασιανός, ο Τίτος, ο Τραϊανός, ο Αδριανός, ο Αντώνιος, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Σεβήρος και άλλοι για την ενθάρρυνση της επιστήμης -οι σχολές, οι βιβλιοθήκες και οι δημόσιες ανταμοιβές που θεσπίστηκαν με εντολή τους- δεν μπόρεσαν, όσο καλές κι αν ήταν, να περιορίσουν τη βαρβαρότητα που προχωρούσε βίαια και να διατηρήσουν τουλάχιστον τη μνήμη του καλού παραδείγματος, μνήμη που θα επανέφερε τον κόσμο στον οποίο αυτό το παράδειγμα ήταν ενεργά και ζωντανά. Μόνο ό,τι είναι απαραίτητο -ό,τι είναι χρήσιμο και αποτελεσματικό τώρα- μόνο αυτό ζει. Και με εξαίρεση μερικά εξαιρετικά άτομα, αυτό δεν ίσχυε εκείνη την εποχή σε κανένα άλλο παρά μόνο για τις χειροτεχνίες και τις επιστήμες των προς το ζην: γραμματική, νομική μάθηση, αστρολογία, σοφιστεία, ιατρική. Οι ανώτερες επιστήμες είχαν εξαφανιστεί μαζί με τον ρωμαϊκό αέρα.
Ακόμη λιγότερο θέλω να ασχοληθώ με τα όσα συνέβαλαν στην παρακμή των επιστημών όχι από τους άρχοντες αλλά μάλλον από τις κυβερνήσεις καθαυτές και γενικά: δηλαδή, η αστάθεια, η κυριαρχία του στρατού, η αδυναμία της αυτοκρατορίας να υπερασπιστεί την επικράτειά της ενάντια στους επελαύνοντες βαρβάρους και, τέλος, η παραχώρηση σε όλο τον κόσμο του δικαιώματος της ιθαγένειας, με το οποίο υποβιβάστηκε ακόμη και η ρωμαϊκή γλώσσα, όπως και πολλά άλλα. Πώς θα μπορούσε μια αυτοκρατορία που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της να προστατεύσει τις επιστήμες, τα τρυφερά βλαστάρια της άνθισής της, από τη φθορά; Ένα σώμα διεφθαρμένο σε όλα του τα μέλη -πώς θα μπορούσε να είναι υγιές στο κεφάλι του και στα ζωτικά του υγρά; Προσθέστε μια νέα, ήδη πολύ διεφθαρμένη θρησκεία που εισήγαγε στους νόμους και στον τρόπο γραφής, στις διατάξεις και στην τέχνη της ρητορικής ένα ανατολίτικο στοιχείο που ελάχιστα ταίριαζε στο ρωμαϊκό κράτος. Η αδυναμία του αυτοκράτορα ενθάρρυνε την ανάπτυξη των αιρέσεων, των άθλιων σοφιστειών και των λεκτικών ακροβασιών που δεν εξυπηρετούσαν κανένα σκοπό παρά μόνο την απόλυτη διαφθορά. Εν ολίγοις, πού αλλού θα μπορούσε να καταλήξει η δυσαρμονία μιας τόσο αδύναμης, ασταθούς και αντιφατικής κυβέρνησης παρά μόνο στη βαρβαρότητα και τον θάνατο κάθε εύλογης, χρήσιμης λογοτεχνίας; Εδώ, λοιπόν, δεν ήταν πια η Ελλάδα, ούτε η Ρώμη. Η Ευρώπη ήταν ένα σκοτεινό συνονθύλευμα περιφερόμενων βαρβάρων.
[1] Ήταν ένα από τα βραβευμένα δοκίμια του Χέρντερ από την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου, το έτος 1779. Το δοκίμιο εκδόθηκε σε βιβλίο το 1780.
[2] Στους Βίους Παράλληλους του Πλουτάρχου αναφέρεται ότι ο Λυκούργος ανακάλυψε στην Ιονία τα ομηρικά έπη και τα αναδιαμόρφωσε ώστε να παράγουν ηθικά και πολιτικά μαθήματα.
[3] Πλάτων, Λάχης.
[4] Εννοεί τον Θουκυδίδη.
[5] Ο Λαβέριος Δέκιμος ήταν (105 – 43 π.Χ.) Ρωμαίος κωμωδιογράφος που εισήγαγε τον μίμο ως λογοτεχνικό είδος, προκαλώντας την οργή του Καίσαρα με την πολιτική κριτική που ασκούσε μέσω των έργων του. Σύμφωνα με βιογραφική μαρτυρία του Μακρόβιου, ο Καίσαρας, επιθυμώντας να τον ταπεινώσει, τον υποχρέωσε σε ηλικία 60 ετών (44 π.Χ.) να εμφανιστεί στη σκηνή για να υποδυθεί τους μίμους του και να αναμετρηθεί με τον κυριότερο αντίπαλό του, τον Πουβλίλιο Σύρο. Στην προαναφερθείσα πηγή αναφέρεται ότι, όταν στη διάρκεια της αναμέτρησης ο Λαβέριος εκστόμισε μια φράση που στρεφόταν εναντίον του Καίσαρα, τα μάτια όλων στο θέατρο στράφηκαν προς το μέρος του Ρωμαίου πολιτικού. Στον πρόλογο του έργου του, το μοναδικό διασωθέν απόσπασμα, ο Λαβέριος διαμαρτύρεται για την προσβολή που δέχτηκε από τον Καίσαρα.
[6] Φιλητάς ο Κώος, Θεόκριτος, Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, Ερμησιανός του Κολοφών, Ζηνόδοτος ο Εφέσιος, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Ευφορίων ο Χαλκιδεύς.
[7] ο Χέρντερ πιστεύει στον -διαδεδομένο εκείνη την εποχή- μύθο της καταστροφής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας από τους Άραβες, κάτι που όμως είναι ιστορικά αναπόδεικτο.
Σχόλια:
άλαλα τα χείλη των γκαροσνιών
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Ευγενής και καλλιεργημένη συγκρότηση ο Χέρντερ.
Είναι αξιοθαύμαστο να μαθαίνεις ότι εκείνοι οι (κυρίως αναγεννησιακοί αλλά και παλαιότεροι και νεότεροι) Ευρωπαίοι γαλουχήθηκαν και καλλιεργήθηκαν στην αρχαιογνωσία, όπως ο Χέρντερ, ο Ρενάν, ο Έρασμος, ο Ντε Μέστρ κ.ά. Εν αντιθέσει με το "προοδευμένο" σήμερα.
"ο Χέρντερ πιστεύει στον -διαδεδομένο εκείνη την εποχή- μύθο της καταστροφής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας από τους Άραβες, κάτι που όμως είναι ιστορικά αναπόδεικτο."
Αυτή η βιβλιοθήκη αποτελεί ένα ιστορικό μυστήριο ιδίως σε σχέση με το Σεραπείο και το Μουσείο.
Παρομοίως, σε ένα βαθμό είναι μυθευματικό πως η ελληνιστική εποχή και η ύστερη αρχαιότητα ήταν εποχές γενικής παρακμής.
Στην Ελλάδα, το τέλος της κλασσικής εποχής και ο μαρασμός προήλθαν από τον πελοποννησιακό πόλεμο και τις συνέπειές του.
Αργότερα, αν οι Ρωμαίοι δεν εφήρμοζαν την τακτική του "διαίρει και βασίλευε", δεν θα είχαν δυνηθεί να κατακτήσουν τον περιελλαδικό χώρο.
Για την ρωμαϊκή περίοδο έχει εκφρασθεί η άποψη πως παράγων μαρασμού του φρονήματος και μεταλλαγής του ψυχισμού υπήρξε ο λοιμός που έπληξε την αυτοκρατορία το 166. Άλλοι παράγοντες (ή συνέπειες) υπήρξαν η πολιτική του "άρτου και θεάματος" ορισμένων αυτοκρατόρων, ένας υστερο-επικούρειος "ορθολογισμός" που έθιγε μύθους και ιερά, κι η απόδοση υπηκοότητας σε αλλότριους πληθυσμούς ή υποπολιτισμένες περιοχές.
Επίσης, νομίζω πως αδικεί τον Οκταβιανό όταν τον χαρακτηρίζει ιδιώτη και αδιάφορο.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Το πιο σημαντικό στοιχείο της σκέψης του Χέρντερ είναι ένα. Ότι επινόησε την ιδεολογία του εθνικισμού.
Του εθνικισμού όχι ως αίσθησης του ανήκειν. Ως τέτοιος υπήρχε ο εθνικισμός ανέκαθεν. Αλλά ως ιδεολογία που προτείνει συγκεκριμένο τρόπο της οργάνωσης του δημοσίου βίου, διάφορο και αντίθετο με τους υπόλοιπους της νεωτερικότητας.
Αυτά θα τα δούμε στα επόμενα κείμενα του Χέρντερ που θα παρουσιάσουμε. Προς το παρόν με αυτό το κείμενο ξεκαθαρίζουμε τι πίστευε για την αρχαία Ελλάδα και τους Έλληνες Μακεδόνες, μιας και οι αντιφασίστες τσατσοι της Δεξιάς θέλησαν να τον προβοκάρουν.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Ιδρυτής του εθνικισμού δεν είναι ο Ρενέ Γκενόν όπως έχει αναφερθεί σε εκπομπη των γκαρσονιων για τις διαφορές εθνικισμού και εθνικοσοσιαλισμού;
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Δεν γνωρίζουμε αν ειπώθηκε κάτι τέτοιο. Ούτε το νομίζουμε. Προφανώς είναι κωμικό να το πιστέψει κανείς.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Η κοπέλα που το επαναλάμβανε με στόμφο είχε προφανώς μπερδέψει το όνομά του (σπουδαίου κατ'εμέ παραδοσιοκράτη) με αυτό του Ερνστ Ρενάν, όπως προέκυπτε από τα συμφραζόμενα. Το ότι δεν βρέθηκε κανείς σε ολόκληρη την εκπομπή να διορθώσει το τερατώδες λάθος που επαναλαμβανόταν δείχνει και το επίπεδό τους.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Aν ειπώθηκε σε εκπομπή γκαρσονιών ίσως να έχει ενδιαφέρον η υπόθεση που κάνεις. Ο Ρενάν μπορεί να χωρέσει στο κυπατζήδικο "ιδεολόγημα" του ρατσιστικού πατριωτικού φιλελευθερισμού. Αυτοί που τον σέρβιραν ως "ιδρυτή" (εδώ γελάμε) του εθνικισμού μπορεί να είχαν αυτή την πονηρή γέφυρα στο νου τους. Αν και συνήθως τα γκαρσόνια αντιμετωπίζουν με αντιπαλότητα τον όρο "εθνικισμός". Τέλος πάντων. Ποιος ξέρει τι να συμβαίνει. Άγνωσται αι Βουλαί του εστιάτορα και των συνδαιτυμόνων του.
ΥΓ. Προφανώς ο Γκενόν ήταν τεράστιο κεφάλαιο στην ευρωπαϊκή διανόηση.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Ναι η πρόθεση ήταν να παρουσιαστεί ο εθνικισμός ως κάτι το αρνητικό, άμεσα σχετιζόμενο (ή και ταυτόσημο) με τον αστικό εθνικισμό του Ρενάν. Για να μας παρουσιάσουν μετά την υπεροχή του ε/σ που έλκει την καταγωγή του από την αρχαία Σπάρτη. Καταλαβαίνουμε τι μεσάνυχτα έχουν σε ιδεολογικά ζητήματα ή θέματα που άπτονται της ιστορίας των ιδεών και της πολιτικής επιστήμης.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Μπράβο στην ΦΛΕΦΑΛΟ που ξεκίνησε σειρά μεταφράσεων. Περιμένουμε περισσότερα κείμενα του Χερντερ.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Αλλοι παριστάνουν τα think tank του χώρου αλλά άλλοι είναι στην πραγματικότητα. Μπράβο συναγωνιστές
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Πάντοτε για αυτό φημιζόταν η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. στο χώρο. Η διαφορά είναι ότι τα τελευταία χρόνια αποφάσισαν να ανεβάσουν το volume. Κάποιοι τους λέγαμε να το κάνουν πολύ πριν. Τα αποτελέσματα είναι ορατά σε όλους. Κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Το μονο που λειπει απο τα παιδιά για να απογειωθουν ειναι χρήματα, αλλά αντί αυτά να τα προωθήσουμε σε αξιόλογα παιδιά τα ρίχνουμε για να κάνουμε "κίνημα" αναβοντας φωτιτσες με τον Πλεύρη...
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
"Το μονο που λειπει απο τα παιδιά για να απογειωθουν ειναι χρήματα, αλλά αντί αυτά να τα προωθήσουμε σε αξιόλογα παιδιά τα ρίχνουμε για να κάνουμε "κίνημα" αναβοντας φωτιτσες με τον Πλεύρη..."
Μεγάλη αλήθεια.
Προτείνω να απευθυνθείτε σε πατριώτες Έλληνες επιχειρηματίες, όπως ακριβώς ο ιδεολογικοί σας πρόγονοι προσέγγισαν τους Κρουπ και Όπελ. Έχει βολιδοσκοπήσει κανείς σας τον Mr Jumbo ή το αφεντικό των Μικέλ; Μπορεί να βγει κάτι καλό. Στον Σκλαβενίτη μην πάτε είναι κομμούνι.
Πέμπτη, 17 Φεβρουαρίου, 2022
Αντιφασιστική σαγιονάρα, από τους καπιταλιστές παίρνει λεφτά το διεθνιστικό αδερφάτο σας. Εμείς εργαζόμαστε στην ίδια κοινωνική βαθμίδα με τους μετανάστες.
Κατά τα άλλα, το παρακάτω σχόλιο του Α.Π. είναι καλό και ως απάντηση στα όσα γράφεις.
ΥΓ. Α, και ο Σκλαβενίτης είναι νεοδημοκράτης. Κανένα επιχειρηματία δεν έχει αφήσει εκτός νυμφώνος η Δεξιά. Εκτός, βέβαια, από εκείνους που χρηματοδοτούν την Αριστερά και την antifa.
Παρασκευή, 18 Φεβρουαρίου, 2022
On a side note, σήμερα συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Γκέοργκ Βέερτ (Georg Weerth) του "πρώτου ποιητή της γερμανικής εργατικής τάξης". Υπήρξε κληρονόμος της μεγάλης γερμανικής παράδοσης των πληβειακών ποιημάτων και τραγουδιών, μιας παράδοσης που ξεκινά με τα τραγούδια για τους εξεγερμένους χωρικούς του 16ου αιώνα (Florian Geyer και Thomas Müntzer) ενάντια στους ευγενείς, και, αναγεννημένη από το γερμανικό ρομαντισμό (Des Knabes Wunderhorn, τραγούδια στρατιωτών στους πολέμους της απελευθέρωσης 1813-15, πληβειακές συνθέσεις του Γκέοργκ Μπύχνερ) φτάνει ως το "Weberlied" (τραγούδι των υφαντών της Σιλεσίας) του Χάινριχ Χάινε και, με τον Βέερτ, συναντά το νεαρό γερμανικό προλεταριάτο, η ποιητική και μουσική παράδοση του οποίου είναι ως σήμερα μια από τις πιο πλούσιες στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα.
Εδώ είναι το ποίημα "The Song of the Apprentices" (δυστυχώς πέρα από το γερμανικό πρωτότυπο υπάρχει μόνο αγγλική μετάφραση) το οποίο ύμνησε ο Ένγκελς:
At the time when the cherries blossomed,
In Frankfurt we did stay.
At the time when the cherries blossomed,
In that city we did stay.
Up spake mine host, the landlord:
“Your coats are frayed and worn.”
“Look here, you lousy landlord,
That’s none of your concern.
“Now give us of your wine,
And give us of your beer,
And with the beer and wine,
Bring us a roast in here.”
The cock crows in the cock-stop,
Out comes a goodly flow,
And in our mouths it tastes
Like urinatio.
And then he brought a hare
In parsley leaves bedight,
And at this poor dead hare
We all of us took fright.
And when we were in bed,
Our nightly prayers reciting,
Early and late in bed
The bed-bugs kept on biting.
It happened once in Frankfurt,
That town so fine and fair,
That knows who did once dwell
And who did suffer there.
Παρασκευή, 18 Φεβρουαρίου, 2022
Κατά μία έννοια βέβαια όντως ο εθνικισμός από μόνος του είναι κάτι αρνητικό. Όχι από τη ρατσιστική σκοπια που το βλέπουν τα γκαρσόνια άλλα από τη δική μας την σοσιαλιστική. Εθνικισμός από μόνος είναι αρκετά "ευρύς" σαν όρος διότι εθνικιστές δηλώνουν και οι ακροδεξιοί και ο Κασιδιάρης και ο Καρράς και ο Πανούσης. Εμείς όμως είμαστε σοσιαλιστές και πρέπει αυτό να το τονιζουμε και να διαχωρίζουμε την θέση μας από τους αστούς που προανέφερα. Όπως έχει ειπωθεί και γραφτεί ο εθνικισμός χωρίς τον σοσιαλισμό είναι ένα κουτσό άλογο. Μήπως λοιπόν προτιμότερο να δηλώνουμε, χωρίς αναστολές και φοβίες, εθνικοσοσιαλιστές;
Σάββατο, 19 Φεβρουαρίου, 2022
Αν δεν είσαι κάποιο από τα αντιφασιστικά γκαρσόνια που πιστεύει ότι με την μέθοδο του "λαου-λαου" θα βγάλει λαβράκι, και όντως γράφεις ειλικρινά, η απάντηση έχει δοθεί προ πολλού. Ο ρομαντικός αντιδιαφωτιστικος εθνικισμός είναι η πολιτική θεωρία από την οποία ξεπηδούν τα συντηρητικά και τα ριζοσπαστικά ιδεολογικά της ρεύματα. Ο εθνικοσοσιαλισμός είναι μια από τις ριζοσπαστικές ιδεολογικές εκφράσεις του εθνικισμού.
Ο εθνικοσοσιαλισμός είναι για τον ρομαντικό εθνικισμό ότι πχ. ο λενινισμός ή ο μαοισμος για την ευρύτερη μαρξιστική θεωρία.
Αυτά τα περί "αστικού εθνικισμού" είναι χυδαίες βλακείες που διακινούν από την μια τα Δεξιά γκαρσόνια του "χιτλερισμού" και από την άλλη τα Δεξιά γκαρσόνια του νεοεθνικισμού, τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται ως υποτιθέμενοι αντίπαλοι. Εντάξει, την έλεγαν αυτή την ανοησία και κάποιοι μεγάλοι σε ηλικία του χώρου που δεν έχουν ιδέα από ιστορία των πολιτικών ιδεών. Δεν χρειάζεται να λαμβάνουμε στα σοβαρά κανένα από τους προαναφερθέντες.
Ο εθνικισμός είναι από τις καταβολές του αντιφιλελεύθερος και αντιαστικος, ακόμη και στις συντηρητικές του ιδεολογικές εκδοχές. Αναφερόμαστε πάντοτε στον εθνικισμό ως ιδεολογία που προκρίνει έναν ιδιαίτερο τρόπο οργάνωσης και διαμόρφωσης του δημοσίου βίου. Το επαναλάβουμε.
Σάββατο, 19 Φεβρουαρίου, 2022
Όχι δεν είμαι γκαρσονι ούτε αντιφασίστας. Απλώς θέτω μερικούς προβληματισμούς και συνεχίζω: εθνικιστής δεν μπορεί να θεωρηθεί και ο Βενιζέλος εφόσον μεγάλωσε κατά χιλιάδες χιλιόμετρα την Ελλάδα και απελευθέρωσε ελληνικούς πληθυσμούς; Εθνικιστής δεν μπορεί να θεωρηθεί και ο Κωλλετης εφόσον ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε σε αλυτρωτα εδάφη και θεμελίωσε την Μεγάλη Ιδέα; Τι σχέση έχουν όμως οι παραπάνω τυπικά φιλελεύθεροι και υποταγμένοι στη Δύση με τις δικές μας ιδέες; Ο Παπαδόπουλος εθνικιστής δεν ήταν αφού εφάρμοσε όπως θα λέγαμε σήμερα τις κλασσικές "ακροδεξιές" πολιτικές; Και τώρα θα πείτε ότι ο αντιδιαφωτιστικος ρομαντικός εθνικισμός προτάσσει συγεκριμένες μορφές οργάνωσης του δημοσίου βίου με τις οποίες δεν είχαν σχέση οι αναφερόμενοι. Ναι σωστό, όντως ο οργανικός εθνικισμός που γεννήθηκε στη Γερμανία ήταν πιο "σοσιαλιστικός". Όμως υπάρχει και ένας άλλος εθνικισμός αυτός της Γαλλικής Επανάστασης, ο φιλελεύθερος αστικός συνταγματικός πατριωτισμός. Αυτός τον οποίον ακολουθούν ο Κρανιδιώτης, ο Τζημερος και ο Μπογδάνος. Δεν πρέπει να διαχωρίσουμε την θέση μας με όλους αυτούς; Δεν πρέπει να διαχωρίσουμε την θέση μας με τους εθνικιστές του γλυκού νερού τύπου Πανούση - Καρρά; Γιατί εν τέλει έχουμε και ένα άλλο πρόβλημα στον χώρο, ο καθένας ορίζει τον εθνικισμό όπως αυτός θέλει.
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Πολύ χαιρόμαστε που δεν είσαι ένας από αυτούς. Αλλά πρέπει να αποτινάξεις και τις επιρροές που έχει προκαλέσει η προπαγάνδα τους.
Αν είσαι νέος αναγνώστης μας είναι κατανοητό το ερώτημα σου. Αν είσαι παλιός, όχι. Το έχουμε εξηγήσει πολλές φορές. Ο εθνικισμός δεν είναι πατριωτική επίκληση ούτε πρακτικό αποτέλεσμα (πχ ο Βενιζέλος διπλασίασε τα σύνορα αλλά δεν ήταν εθνικιστής). Δεν είναι ο κάθε "πατριωτισμός" απόρροια του εθνικισμού. Είναι άλλο ο πατριωτισμός, που αποτελεί συναίσθημα, από τον εθνικισμό που αποτελεί ιδεολογία. Ο εθνικισμός είναι μια ιδεολογία που γεννήθηκε από την σκέψη της Ρομαντικής κοσμοθέασης, η οποία ιδεολογία προκρίνει συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης του δημοσίου βίου (πόσες φορές πρέπει να το επαναλάβουμε;). Η εθνικιστική οργάνωση του δημοσίου βίου είναι οργανιστικα κοινοτική. Προϋποθέτει ότι το έθνος δεν είναι άθροισμα ατόμων, όπως υποστηρίζει ο φιλελευθερισμός, αλλά ενιαίο συλλογικό σώμα. Εφόσον με αυτή την θέση απορρίπτει τον ατομικισμό του φιλελευθερισμού, ο εθνικισμός προϋποθέτει εκ των πραγμάτων (και πριν σχηματιστεί η εθνικοσοσιαλιστική εκδοχή της εθνικιστικής ιδεολογίας) την απόρριψη της φιλελεύθερης οικονομίας που είναι σχεδιασμένη πάνω στον ατομικιστικό ωφελιμισμό. Όσα εδάφη και αν κατακτήσει ένας ηγέτης που υιοθετεί τον φιλελευθερισμό, τον ατομικισμό και την ελεύθερη οικονομία δεν είναι εθνικιστής. Μπορεί να είναι πατριώτης ή οτιδήποτε άλλο. Εθνικιστής δεν είναι. Όπως δεν είναι εθνικιστές όλοι αυτοί οι νεοδεξιοι που αναφέρεις.
Η παραπάνω διάκριση ανάμεσα στον οργανιστικό ρομαντικό εθνικισμό και στον φιλελεύθερο ατομικιστικό πατριωτισμό που περιέγραψα σύντομα, υπήρχε από τα τέλη του 18ου αιώνα. Από την απαρχή της εθνικιστικής θεωρίας. Δεν χρειάστηκε να έρθει ο 20ς αιώνας και ο εθνικοσοσιαλισμός για να πραγματοποιηθεί. Διάβασε τι έγραφαν οι ρομαντικοί εθνικιστές Άνταμ Μύλλερ και Φίχτε το 1810 και θα διαπιστώσεις ότι ο εθνικοσοσιαλισμός είναι απλώς μια εφαρμογή των όσων είπαν τέτοιοι ρομαντικοί διανοητές εκατό χρόνια πριν γεννηθεί ο Χίτλερ.
Αν θες προτείνουμε βιβλιογραφία.
Ξέχασε όμως ότι έχεις ακούσει από τους ηλικιωμένους του χώρου, από Πατριάρχες του κώλου, από την Χρυσή Αυγή και τους διωγμένους ή αποχωρήσαντές της. Οι άνθρωποι είναι συνολικά άσχετοι με την ιστορία των ιδεών. Δεν υπάρχει αυτή η υποτιθέμενη διάκριση εθνικισμού και εθνικοσοσιαλισμού. Ο ρομαντικός εθνικισμός είναι ότι και ο Μαρξ για τον κομμουνισμό. Αυτός σχημάτισε την κεντρική θεωρία και μετά προέκυψαν τα διάφορα ιδεολογικά του ρεύματα (λενινισμός, τροτσκισμός κλπ). Όσο ανόητο και άτοπο είναι να πει ένας κομμουνιστής ότι είναι ριζοσπάστης λενινιστής αλλά δεν είναι μαρξιστής, γιατί διαφωνεί με την επίσης μαρξιστική, αλλά ρεφορμιστική, εκδοχή των Κάουτσκι-Πλεχανωφ, άλλο τόσο ηλίθιο είναι να λέει κανείς ότι είναι εθνικοσοσιαλιστής αλλά δεν είναι εθνικιστής.
Αυτά τα λένε οι βλάκες. Δεν είναι για εμάς.
Προφανώς δεν είναι εθνικιστές οι κυρ Αλέκοι, ο γέρο Πλεύρης και όλοι αυτοί που καταδεικνύεις. Ακροδεξιοί είναι. Χρησιμοποιούν μια ζητωπατριωτικη φρασεολογία και ταυτόχρονα υιοθετούν την ατομικιστική πολιτική ανθρωπολογία και την ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς. Ούτε είναι ούτε γνωρίζουν τι είναι εθνικισμός.
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Καλημέρα σας!
Τι έχετε να πείτε σε όσους ισχυρίζονται ότι η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν αστική;
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Ότι δεν γνωρίζουν ιστορία
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Ο παραπάνω ανώνυμος έχει ένα δίκιο. Δείτε το καθεστώς Ρήγκαν για παράδειγμα: Ζητοπατριωτική ρητορική, λατρεία για τους βετεράνους, χαιρετισμός της σημαίας σε σχολεία, USA #1 κτλ. Πέρα από την εύκολη αντιμετώπιση του τύπου "αυτός δεν είναι πραγματικός εθνικισμός" ή "αυτά είναι επικοινωνία", κατά τη γνώμη μου υπήρχε κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου μια πραγματική (αστική) εθνοκεντρική στροφή.
Δλδ ο Ρήγκαν (και ο Πινοσέτ και ο Παπαδόπουλος κοκ) δεν έκανε απλά ένα φθηνιάρικο εκλογικίστικο marketing, αλλά το σύστημα είχε πράγματι ανάγκη έναν κάποιον "εθνικισμό", ώστε να δημιουργήσει ένα συμπαγές εθνικό σώμα, προκειμένου να ταυτιστούν οι λαικές μάζες με τις δυτικές πλουτοκρατικές ελίτ στον αγώνα ενάντια στην ΕΣΣΔ.
Τώρα βέβαια στο τέλος της Ιστορίας τέτοια ανάγκη δεν υπάρχει, εξού και η απόλυτα διεθνιστική πολιτική της πλουτοκρατίας. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν στηρίζουν εθνικιστές ή "εθνικιστές" στον εξωδυτικό κόσμο για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους βλ Ουκρανία.
Το απλοικό σχήμα: καπιταλισμός = διεθνισμός, ενώ είναι μακροπρόθεσμα μάλλον σωστό, δεν λέει όλη την αλήθεια και δεν εξηγεί πάντα την συμπεριφορά και τους τακτικισμούς των ελίτ.
C
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Το συμπέρασμα της τελευταίας σου παραγράφου είναι σωστό. Ωστόσο οι όροι έχουν συγκεκριμένο νόημα στην ιστορία των πολιτικών ιδεών. Και σε αυτό το πλαίσιο ο ρομαντικός εθνικισμός γίνεται νοητός ως ιδιαίτερη ιδεολογία που προκρίνει έναν συγκεκριμένα δικό της τρόπο οργάνωσης του δημοσίου βίου, ερμηνείας της ιστορίας κλπ. Αυτές οι προκρίσεις δεν έχουν καμία σχέση με το νεοδεξιο πλαίσιο του Ρήγκαν και των υπολοίπων που αναφέρεις. Δεν είναι μια επίκληση στον αόριστο πατριωτισμό και στον αντικομμουνισμό ο εθνικισμός. Δεν είναι μια υποκριτική τελετουργική υπόκλιση στην σημαία, ούτε η λατρεία για τους βετεράνους που αναφέρεις. Αυτά δεν είναι "ιδεολογία". Είναι γνωρίσματα συμπεριφορών που μπορούμε να ανιχνεύσουμε σε διαφορετικά ιδεολογικά πεδία. Και στην κομμουνιστική ΕΣΣΔ καλλιεργήθηκε η λατρεία για τους ήρωες του ΒΠΠ και έγιναν τελετουργικά της σημαίας. Ακόμη και σήμερα συμβαίνουν σε περιορισμένο βαθμό στην Ελλάδα των Σαμαράδων, του Καμμένου και των Μητσοτάκηδων. Τι σημαίνει αυτό; Ότι όλα αυτά τα συστήματα είναι "εθνικιστικά". Ας είμαστε σοβαροί. Ας αγνοήσουμε τους κυπατζηδες με τον ναζιστικό ή τον νεοεθνικιστικο φερετζέ και ας διαβάσουμε σοβαρά ιστορία των ιδεών.
Διαβάστε τον Ρομαντισμό. Διαβάστε την ιστορία των ιδεών του αντιδιαφωτιστικου, ρομαντικού εθνικισμού και θα διαπιστώσετε με σαφήνεια τι εννοούμε.
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Σωστός ο moderator. Δεν καταδικάζουμε τον φιλελεύθερο καπιταλισμό έτσι γενικά και αόριστα στο όνομα ενός "εθνοκεντρισμού". Ο εθνικισμός γίνεται αντιληπτός μέσα από το πρίσμα του Ρομαντισμού και ΜΌΝΟΝ. Ότι δεν αφορά τον ρομαντικό εθνικισμό του Αντιδιαφωτισμού δεν αφορά και την ιδεολογία μας.
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Αποψη για εθνικισμό και ισλάμ?
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Έτσι όπως το θέτεις περιμένεις αναλυτική και σοβαρή απάντηση;
Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου, 2022
Βασικά, το περί "αστικής επανάστασης αλά 1789" του 1821 που είπε ο Κορδάτος, το αντέκρουσε ο σταλινικός Γιάννης Ζέβγος ήδη από το 1933, και από τότε δεν είναι θέση του επίσημου ΚΚΕ, είναι όμως μέχρι και σήμερα θέση όλων των τροτσκιστών.
Έχει ενδιαφέρον η πολεμική (το 1933-34) Ζέβγου-Κορδάτου, γιατί αντανακλά ευρύτερες εναλλαγές και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα της εποχής. Τότε, και στην ίδια στην ΕΣΣΔ ο Στάλιν έκανε την "εθνική" στροφή, με την απόρριψη του "κοινωνιολογίστικου" ιστορικού σχήματος του Ποκρόφσκι (που έβλεπε μόνο ταξικά στρώματα) και την αντικατάστασή του με την πολύ πιο εθνοκεντρική (και Ρωσοκεντρική) ιστοριογραφία, εκπροσωπούμενη από τον (παραδοσιοκράτη σύμφωνα με τον Kerry Bolton) Αντρέι Ζντάνοφ και τον ιστορικό Ευγένιο Τάρλε (Yevgeny Viktorovich Tarle).
Ως τότε, πχ, έβλεπαν τη Μάχη του Μποροντίνο (1812) ως νίκη της αντιδραστικής τσαρικής φεουδαρχίας ενάντια στη ναπολεόντεια πρόοδο. Από το 1934 και μετά τη βλέπουν ως εθνική νίκη του ρωσικού λαού.
Κάτι παρόμοιο συνέβη και στην Ελλάδα. Η αφήγηση του Κορδάτου, που τοποθέτησε την ελληνική επανάσταση στις αστικές τύπου 1789, προσομοίαζε αυτή του Ποκρόφσκι. Η αφήγηση του Ζέβγου (δηλαδή του Ζαχαριάδη) είναι ότι η επανάσταση ήταν Εθνικοαπελευθερωτική, και ο ταξικός χαρακτήρας της ήταν πολυκεντρικός και ετερογενής, με το ρόλο των αστών να είναι κυρίως αντιδραστικός.
Από το Ζέβγο (που αντανακλά και την εθνικομπολσεβίκικη στροφή του Στάλιν) ξεκινά η εθνολαϊκή πρόσληψη της ιστορίας του '21 από την αριστερά, φιλική προς καπεταναίους και εχθρική προς Μαυροκορδάτους, πρόσληψη που ενδυναμώθηκε από την εμπειρία της ΕΑΜικής αντίστασης και της ξενοδουλίας των αστών. Τέτοιες εθνολαϊκές αριστερές αφηγήσεις για το 1821 είναι των Βαλέτα, Στρίγκου, Βουρνά, Φωτιάδη, Καραμπελιά, Ρούσου.
Στους τροτσκιστές αντίθετα είναι ως σήμερα πολύ πιο διαδεδομένη η "φιλο-αστική" άποψη του Κορδάτου, και όχι τυχαία, γιατί το ίδιο το "κοινωνιολογίστικο" ιστοριογραφικό ρεύμα μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα μεσουράνησε την εποχή του Τρότσκι και συντρίφτηκε σε αυτή του Στάλιν.
Δευτέρα, 21 Φεβρουαρίου, 2022
Ερώτηση ιδεολογική:
Υπάρχει διαφορά μεταξύ σοσιαλισμού και κομμουνισμού αν κρατήσουμε υπόψιν ότι ο σοσιαλισμός είναι το προτελευταίο στάδιο της αταξικής κοινωνιας; υπάρχει αντι μαρξιστικός σοσιαλισμός ή η χρήση της λεξης βάζει κάποιον αυτόματα στην κομμουνιστική πλευρα;
Δευτέρα, 21 Φεβρουαρίου, 2022
Δεν είναι τόσο αυστηρά προσδιορισμένη η χρήση των όρων που αναφέρεις. Για παράδειγμα ο εθνικιστικός σοσιαλισμός είναι μη μαρξιστικός. Ο σοσιαλισμός της συντηρητικής επανάστασης κλπ.
Επιπλέον πολλοί ρεφορμιστές μαρξιστές του 20ου αιώνα, μέχρι και την δεκαετία του '70, σοσιαλιστές αυτοπροσδιορίζονταν. Όχι σοσιαλδημοκράτες.
Θα τον συναντήσουμε σε αναφορές διαφόρων ιδεολογιών τον συγκεκριμένο όρο.
Χοντρικά στο πεδίο των μαρξιστικών προσεγγίσεων ο όρος σοσιαλισμός υιοθετείται και από τους κομμουνιστές. Αλλά υιοθετείται και από τους ρεφορμιστές σοσιαλιστές προκειμένου να τους διακρίνει από τους κομμουνιστές στο ζήτημα του αυταρχικού κράτους και της αποδοχής ή όχι της μη κρατικής ιδιοκτησίας-περιουσιας.
Στον εθνικιστικό χώρο ο όρος γίνεται νοητός με διαφορετικό τρόπο στο θέμα του διεθνισμού και της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Στο οικονομικό-παραγωγικο μοντέλο είναι πιο κοντά στον ρεφορμιστικο σοσιαλισμό στο θέμα της ιδιοκτησίας (ακόμη και ο εθνικομπολσεβικισμός) αλλά μπολιασμενος με ιδέες του συντηρητισμού όσον αφορά το συναισθηματικό υπόβαθρο και το αισθητικό κομμάτι της περιουσίας.
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Ανώνυμε, οι όροι σοσιαλισμός/κομμουνισμός είναι σίγουρα προγενέστεροι του μαρξισμού και αρχικά σχετίζονταν με αγροτικά κολεκτιβιστικά εγχειρήματα και θεωρίες στην Αγγλία των αρχών του 19ου αιώνα. Πριν τον Μαρξ υπήρξαν δεκάδες σοσιαλιστές διανοούμενοι, πολλοί εκ των οποίων ρομαντικοί και εμπνεόμενοι από μια ηρωική προβιομηχανική εποχή.
Μάλιστα στον 20ο αιώνα οι όροι αυτοί έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς, κάτι σαν την "δημοκρατία" σήμερα. Πχ στις Γερμανικές εκλογές του 1933 τα τέσσερα πρώτα κόμματα είχαν τον όρο "σοσιαλισμός/σοσιαλδημοκρατία" ή "κομμουνισμός" στον τίτλο τους.
Τώρα ο τριτοθεσίτικος/εθνικιστικός/συντηρητικός σοσιαλισμός, σε αντίθεση με τον μαρξιστικό, δεν είναι μια έτοιμη συνταγή που εφαρμόζει καλούπι παντού και πάντα, ούτε υποτάσσεται στην οικονομική επιστήμη, ούτε καν ορίζεται επιστημονικά. Ουσιαστικά στοχεύει στη διαμόρφωση των υλικών συνθηκών για να επιβιώσει και να ευημερήσει το έθνος.
Πχ στο μεσοπόλεμο αυτού του είδους ο σοσιαλισμός απαιτούσε εθνικοποιήσεις στη βαριά βιομηχανία.
Σήμερα πιθανόν να αρκεί η κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος με παράλληλο έλεγχο του εμπορικού ισοζυγίου μέσω υψηλών δασμών στα εισαγόμενα κτλ. (Ασκήσεις επί χάρτου κάνουμε τώρα δεν δογματίζουμε.)
Το βασικό είναι ότι οι οικονομικές πολιτικές πρέπει να στοχεύουν στην δημιουργία ευνοικών συνθηκών για την ανάπτυξη του έθνους και αν αυτό σημαίνει "παραβίαση της ελευθερίας της αγοράς" ή "των ατομικών δικαιωμάτων" τότε από εθνικιστικής σκοπιάς επιβάλλεται κάποιου είδους παρεμβατισμός.
Κατά την γνώμη μου δεδομένου ότι αυτοί οι όροι έχουν βρωμιστεί για τα καλά καλύτερα θα ήταν να χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως "κοινωνική δικαιοσύνη" κτλ και όχι "σοσιαλισμός". Αλλά εντάξει δεν επιμένω. Πχ στις ΗΠΑ "σοσιαλιστές" είναι τα φεμινιστικά κολεγιόπεδα και οι χιπστεράδες των Ακτών.
C
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
ΑΠ ήσουν πρώην αριστερός; Το λέω γιατί είναι ενδιαφέρον ότι αρκετοί παραδοσιακοί μαρξιστογενείς προσεγγίζουν δειλά δειλά τον χώρο, μετά την φιλελευθεροποίηση και "απο-εργατοποίηση" της διεθνιστικής αριστεράς. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά το λαικιστικό φαινόμενο Τραμπ και Μπρέξιτ και την πλήρη σύμπλευση των αριστερών ηγετών με τους καθεστωτικούς λίμπεραλς, υπάρχει τέτοιο ρεύμα.
Επίσης, όταν λες για τροτσκιστές εννοείς τους παλιούς αρχειομαρξιστές; Γιατί σήμερα δεν νομίζω να υπάρχει τροτσκιστικό κίνημα στην Ελλάδα, εκτός από κάποιες περιθωριακές οργανώσεις των 5 ατόμων που μιμούνται τις αντίστοιχες αμερικανικές και αγγλικές.
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
ναι ανώνυμε κάποτε ήμουνα κομμουνιστής. Τώρα είμαι κοντά στον εθνικομπολσεβικισμό.
τροτσκιστές σήμερα στην Ελλάδα είναι οι του ΣΕΚ (κόπια του SWP του Tony Cliff), ΟΚΔΕ και κομμάτι της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Αυτούς εννοώ αναφερόμενος σε τροτσκιστές που επικαλούνται την αφήγηση του Κορδάτου. Οι αρχειομαρξιστές μέσα στη δεκαετία του 1940 είτε εξοντώθηκαν από την ΟΠΛΑ είτε έγιναν δεξιοί συστημικοί (ο Μήτσος Γιωτόπουλος, κουμανταδόρος του Αρχείου και πατέρας του Γιωτόπουλου της 17Ν, έφτασε ως και να δώσει συγχαρητήρια στον Εθνικό Στρατό μετά το Γράμμο).
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Εγώ πάλι θεωρώ οτι πρεπει να ξεπλυνουμε οπωσδήποτε την λεξη σοσιαλισμός και να την διατρανωνουμε παντού κατηγορώντας τους αριστερούς οτι τον αλλοίωσαν
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Είμαστε σοσιαλιστές και δεν το κρύβουμε, ούτε επιζητουμε την άμβλυνση του καπιταλισμού αλλά την ανατροπή του. Δεν αρκουμαστε απλά σε μια σειρά από παρεμβατικα μέτρα αλλά στην ολική αναδιαμόρφωση της οικονομίας και της κοινωνίας. Σοσιαλισμός δεν είναι απλά μια οικονομική μεταρρύθμιση αλλά και μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Αυτά που γράφεις εσύ είναι το κλασσικό προπαγανδιστικό αφήγημα των ακροδεξιών "εθνικολαϊκών" κομμάτων.
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Καλησπέρα στην ΦΛΕΦΑΛΟ. Σχετικά με την συζήτηση που άνοιξε για φιλελεύθερο, εμπνευσμένο από τις αρχές του διαφωτισμού "εθνικισμό" συμφωνώ σε κάποιον βαθμό με αυτά που αναφέρατε (ότι είναι περισσότερο ακαδημαική αναλυτική κατηγορία χωρίς εφαρμογή στην σημερινή πραγματικότητα) , ύπαρχει όμως και μια άλλη διάσταση.
Υπήρξε ιστορικά ένας "εθνικισμός" ο οποίος ήταν εμπνευσμένος και αλληλοσυνδεδεμένος με φιλελεύθερες πολιτικές θέσεις και διαφωτιστικές αντιλήψεις και ο οποίος δεν "βαφτίστηκε" έτσι από τους ακαδημαικούς αλλά έγινε εξ αρχής αντιληπτός με αυτό τον τρόπο. Πιο κραυγαλέο παράδειγμα είναι η περίπτωση του ιταλικού εθνικισμού που οδήγησε και στην ιταλική ενοποιήση. Επομένως είναι λογικό ο όρος αυτός να δημιουργεί σύγχηση.
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...
Ναι. Είναι αναμενόμενο και σύνηθες να γίνονται τέτοιες συγχύσεις σε αυτές τις συζητήσεις/αναλύσεις. Πρώτοι που υποπίπτουν σε αυτές είναι οι ίδιοι οι ακαδημαϊκοί.
Πάντως, σε σχέση με αυτά που έγραψε το παιδί στα παραπάνω σχόλια, είναι εύκολο να αποσαφηνιστεί το πλαίσιο. Γιατί τα παραδείγματα της Ιταλίας και της Γαλλικής Επανάστασης πέρα από το ότι χωρούν συζήτηση (πχ. η περίπτωση της Ιταλίας) δεν σχετίζονται με το φαινόμενο των νεοεθνικιστων άμεσα. Δεν είναι σε καμία περίπτωση άμεσοι κληρονόμοι τους οι νεοεθνικιστές. Και λόγω ιστορικής απόστασης παίρνει διαστάσεις ακροβασίας μια τέτοια "ιδεολογική" συσχέτιση. Και λόγω περιεχομένου διαλύεται η οποία συγκριτική υπόθεση. Αλλά και λόγω πολιτικής σκοπιμότητας χάνεται το νόημα μιας τέτοιας αντιστοίχισης (οι κλασικοί υποστηρικτές του συνταγματικού πολιτειακού-κοινωνικού πλαισίου ήταν εκφραστές μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας, ασχέτως αν δεν την συμπαθούμε ενώ οι νεοεθνικιστές είναι ένα συνονθύλευμα από καριεριστες και τυχοδιώκτες που για κάποιο διάστημα φλέρταραν με -ή υποστήριξαν- τον εθνικισμό και στη συνέχεια προχώρησαν σε μια συρραφή κάποιων ιδεών του στον κορμό του φιλελευθερισμού, προκειμένου αυτοί να επιδιώξουν μια πολιτική καριέρα και το σύστημα να τους χρησιμοποιήσει ως αναχώματα στον εθνικισμό).
Για να το θέσω χοντρικά ο όρος "πολιτκός εθνικισμός" αφορά την αντίληψη που έχουν οι φιλελεύθεροι για το τι είναι έθνος. Δεν περιγράφει μια ιδεολογία. Αντίθετα ο νεοεθνικισμος είναι μια ιδεολογία, μια πρόταση οργάνωσης του δημοσίου βίου, που, επειδή είναι σχηματισμένη από τυχοδιώκτες και ανθρώπους του συστήματος εξουσίας, περιλαμβάνει χοντροκομμένες απόπειρες να ενωθούν αντίθετες ιδέες. Και, μάλιστα, οι απόπειρες αυτές δεν είναι καν αυθεντικές, στο πλαίσιο μιας κάποιας ανόητης αλλά ειλικρινούς μεταμοντέρνας "έξαψης". Είναι στημένες εξολοκλήρου από πράκτορες που έχουν στο στόχαστρο την εθνικιστική ιδεολογία και υιοθετούνται από ανθρώπους που τις λανσάρουν ως βιογραφικό για μελλοντική εύρεση εργασίας στον χώρο της πολιτικής. Για αυτό και το αποτέλεσμα είναι τόσο φτηνό.
Συνεπώς το να πούμε ότι κάποιοι νεοεθνικιστές αποδέχονται τον τρόπο που ερμηνεύουν την έννοια έθνος οι φιλελεύθεροι διαφωτιστές, ναι. Θα ήταν σωστό. Αλλά τον όρο εθνικισμός ας τον βγάλουμε από μια τέτοια συζήτηση. Ιδίως εφόσον ακόμη και σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία όσων φέρνει στο νου την λέξη εθνικισμός ως ιδεολογία την συνδέει με το περιεχόμενο που της έδωσε ο Ρομαντισμός. Υπάρχει δηλαδή η καθαυτό, η γνήσια εκδοχή του όρου. Είναι η δική μας. Δεν χρειάζεται να αποστασιοποιηθούμε από αυτόν. Απλώς να τον αποσαφηνίζουμε όταν παραστεί ανάγκη.
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Καλά, συμφωνώ απολύτως μαζί σας στις παρατηρήσεις σας για τους "νεοεθνικιστές". Η γνώμη που ήθελα να εκφράσω ήταν πως ο "πολιτικός εθνικισμός" που αναφέρετε ως ακαδημαϊκό όρο είχε σε περασμένες εποχές αντίκρισμα στην πραγματικότητα, δεν ήταν δηλαδή μια απλή ακαδημαϊκή και αναλυτική αφαίρεση.
Προφανώς βέβαια αυτός ο "εθνικισμός" είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον εθνικισμό όπως τον εννοούμε εμείς αλλά είναι σημαντικό να γίνεται αυτή η διάκριση. Αλλιώς φτάνουμε σε αστείες ιδεολογικά τοποθετήσεις πολύ συχνές στον "χώρο" όπου δήθεν ριζοσπάστες εθνικιστές και ε/σ στηρίζουν φιλελεύθερες και διαφωτιστικές τάσεις με το πρόσχημα της δήθεν εθνικιστικής εναντίωσης σε πολυεθνικές, παραδοσιακές μορφές πολιτικής οργάνωσης. Ο εθνικισμός ο δικός μας είναι αντιδιαφωτιστικός και αντιφιλελεύθερος.
Συγχαρητήρια για το έργο σας
Τρίτη, 22 Φεβρουαρίου, 2022
Σωστά. Το ερώτημα όμως είναι μήπως με το να ανακυκλώνουμε εμείς αυτή την χρήση του όρου μπερδεύουμε όσους δεν γνωρίζουν ιστορία πολιτικών ιδεών; Όταν πρέπει να γίνουν οι αποσαφηνίσεις ισχύει στο ακέραιο αυτό που γράφεις. Όταν όμως αυτοπροσδιοριζομαστε ή αναλύουμε άλλα θέματα, μήπως είναι καλύτερα να επιλέγουμε την πρακτική απομόνωσης των φιλελευθέρων με τον εθνικιστικό μανδύα, λέγοντας ότι απλά αυτοί δεν είναι εθνικιστές και είναι Δεξιοί; Δεν ξέρουμε κι εμείς να πούμε με σιγουριά τι είναι το καλύτερο. Υποθέσεις κάνουμε. Το σίγουρο είναι ότι όπως συσκότισαν τόσα χρόνια την αλήθεια περί του τι είναι ο εθνικισμός έτσι ακριβώς θα δοκιμάσουν να προκαλέσουν συγχύσεις αν ποτέ προσελκύσει πάνδημο ενδιαφέρον.
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Ανώνυμε, που λες ότι πρέπει να ξεπλύνουμε τον σοσιαλισμό και να τον αποσπάσουμε από την αριστερά.
Κάτι τέτοιο θα μας μπλέξει σε μια ατέρμονη αντιδικία με την ανύπαρκτη πλέον αριστερά για μία λέξη που σήμερα δεν εμπνέει τις μάζες, ούτε είναι δημοφιλής όπως ήταν στο μεσοπόλεμο. Συν τοις άλλοις ο "σοσιαλισμός" έχει το στίγμα του ήττας στον ψυχρό πόλεμο και είναι ταυτισμένος με την αριστερά σε σημείο που να μην υπάρχει επιστροφή. Κάτι σαν τον όρο "σοσιαλδημοκρατία", που ενώ χρησιμοποιούνταν και από τους μπολσεβίκους (βλ σοσιαλδημοκρατικό κόμμα ρωσίας), εν τέλει κατέληξε σήμερα να σημαίνει κάτι τελείως διαφορετικό.
Νομίζω ο τίτλος "εθνικισμός", αν οριστεί σωστά, φτάνει. Άντε βάλε και τον "αντικαπιταλισμό" ως εναντίωση στην φιλελέυθερη δεξιά. Δεν χρειάζονται περαιτέρω σάλτσες και μάλιστα με αντιδημοφιλείς έννοιες που είναι αδύνατον να καθαριστούν.
C
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Μήπως όμως έτσι εμπλεκόμαστε σε μια συνθήκη πολιτικής επικοινωνίας, χάνοντας την ουσία της συζήτησης;
Τι περισσότερο απλό από το να υιοθετήσουμε και τους δύο όρους που προτείνεις αλλά και τον σοσιαλισμό σε όσες περιπτώσεις είναι αναγκαίο ώστε να εξηγήσουμε τι πιστεύουμε (αλλά και για να ανοίξουμε επιπλέον δρόμους στην εσωτερική αναζήτηση που όλοι πραγματοποιούμε, ταυτόχρονα με τον εξωτερικό πολιτικό αγώνα);
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Ανώνυμε, θέλω να μην καταχρώμαι το χώρο στα σχόλια και δε μ' αφήνεις.
Πρώτα απ' όλα είσαι σίγουρος ότι το δίπολο καπιταλισμός-σοσιαλισμός, έτσι όπως μας σερβιρίστηκε στον ψυχρό πόλεμο, δεν είναι φτιαχτό; Μήπως αυτή η διαμάχη είναι ένα ακόμα προιόν του υλισμού και της θεοποίησης της οικονομίας στον σύγχρονο κόσμο; Κάτι σαν τον άξονα Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά ένα πράμα. Άσχετα με αυτό, θα πρέπει να προσδιοριστεί τι είναι αυτός ο σοσιαλισμός (έτσι σκέτος χωρίς κάποιον επιθετικό προσδιορισμό);
Απ' ότι κατάλαβα από τη φρασεολογία σου εννοείς κάτι σε στυλ κρατικοποιημένες βιομηχανίες αλά προβληματικές, πακέτο με σοβιέτ/εργατικά συμβούλια. Αυτό αντιλαμβάνομαι με το "Δεν αρκουμαστε απλά σε μια σειρά από παρεμβατικα μέτρα αλλά στην ολική αναδιαμόρφωση της οικονομίας και της κοινωνίας. Σοσιαλισμός δεν είναι απλά μια οικονομική μεταρρύθμιση αλλά και μορφή κοινωνικής οργάνωσης."
Λυπάμαι αλλά τέτοιες κουβέντες δεν λένε πλέον ούτε οι πορωμένοι παλαιομαρξιστές, αυτοί οι πέντε-δέκα που υπάρχουν παγκοσμίως τέλος πάντων.
Ας πάμε πίσω στα βασικά. Αρχή των πάντων το Έθνος, ως οργανικό όλο. Η οικονομία, το κράτος, οι θεσμοί, οι νόμοι και τα διάφορα σούπερ συστήματα που έχουν λύσεις για όλα έπονται. Αν είναι προς το συμφέρον του Έθνους μια σοσιαλίζουσα πολιτική καλώς. Εν πάση περιπτώσει, συμφωνώ με τον mod ότι είναι κυρίως ζήτημα πολιτικής επικοινωνίας.
C
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
ο άλλος μας λέει να μη μιλάμε για σοσιαλισμό γιατί είναι, λέει, "αντιδημοφιλής". Πέραν του γεγονότος ότι αυτό δείχνει πως αντιλαμβάνεται τη θεωρία απλά ως φτηνό εργαλείο, και λίγο-πολύ προτείνει να αλλάζουμε τα προτάγματά μας ανάλογα με ό,τι κάνει κλικ στις μάζες τη δεδομένη χρονική στιγμή (κάτι που δείχνει νοοτροπία Συριζαίου, γιατί κατεξοχήν αυτοί και ο πνευματικός τους πατέρας ο Αντρέας έπαιζαν με τις λέξεις ανάλογα του τι ορέγονταν βραχυπρόθεσμα οι μάζες), δείχνει όμως να είναι -ακόμα και με τα δικά του κριτήρια- έχει μείνει πίσω, καθώς λέει ότι ο σοσιαλισμός σήμερα είναι "αντιδημοφιλής". Σήμερα, που ως και στην Αμερική, σημαντικό κομμάτι της νεολαίας έχει αρχίσει να ψάχνεται και να μελετά ενεργά το σοσιαλισμό. Δεν κρίνω εδώ το τι καταλαβαίνουν από αυτή τη μελέτη ή πού θα τους οδηγήσει αυτό το ψάξιμο (το πιο πιθανό είναι πουθενά, όσο δεν έχουν επαναστατική ηγεσία). Αλλά και μόνο το γεγονός ότι στην Αμερική, τη μητρόπολη της ιδεολογικής ηγεμονίας του καπιταλισμού και την κατεξοχήν χώρα της από τα πάνω καλλιεργούμενης ψευδούς συνείδησης στα μυαλά των μαζών, μιας ψευδούς συνείδησης που είχε κάνει γενιές και γενιές να μην τολμούν ούτε να προφέρουν τη λέξη σοσιαλισμός, το γεγονός ότι σήμερα πραγματοποιείται μια τέτοια πνευματική ζύμωση αν μη τι άλλο δείχνει ότι μόνο αντιδημοφιλή δεν είναι τα προτάγματα του σοσιαλισμού στις μέρες μας. Αντιδημοφιλής μπορεί να έγινε ο σοσιαλισμός στην Ελλάδα λόγω της σύνδεσης της λέξης με τον πασοκικό λαϊκισμό (που ακριβώς πουλούσε στο πόπολο "ό,τι είναι δημοφιλές τώρα"), αλλά άραγε τι διαφορά έχει αυτός από τον ετεροκαθοριζόμενο χυλό χωρίς κοινωνική θεωρία που μας προτείνει ο φίλος ως "καθαρό" εθνικισμό; Δεν θα ήμασταν Ρομαντικοί, φίλε, αν κοιτάγαμε να λέμε απλά αυτό που ζητάει κάθε φορά η μάζα.
Εμείς αγαπητέ θα μιλάμε για το σοσιαλισμό ως κοινωνικό μας πρόγραμμα πάντα και παντού, ανεξάρτητα ιστορικής συγκυρίας και "δημοφιλίας". Είτε ζούμε σε έναν πλανήτη που θα υπάρχουν εκατοντάδες σοσιαλιστικές κοινωνίες, είτε ζούμε σε έναν πλανήτη που δεν θα υπάρχει ούτε μία, για εμάς ο σοσιαλισμός θα είναι το πρόταγμά μας. Η αρνητική έννοια του "αντικαπιταλισμού" που προτείνεις δε μας αρκεί. Είναι μια έννοια με την οποία μόνο μπορείς να γκρεμίσεις το παλιό, αλλά με σκέτο "αντικαπιταλισμό" δεν μπορείς να δημιουργήσεις το καινούριο. Τι θα βάλεις πάνω στα συντρίμμια του καπιταλισμού όταν, με το καλό, κάνεις το πολυπόθητο βήμα; Θέλουμε ΘΕΤΙΚΟ προσδιορισμό, θέλουμε νέα μορφή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης -όπως είπε και ένας άλλος ανώνυμος φίλος παραπάνω- και ο σοσιαλισμός είναι η μόνη εφικτή τέτοια. Εκτός αν μας προτείνεις να αναστήσουμε στον 21ο αιώνα τις φεουδαρχικές σχέσεις του Μεσαίωνα ή τη δουλοκτησία των αρχαίων ως αντίδοτο στον καπιταλισμό.
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...
Χαιρόμαστε τον διάλογο που αναπτύσσεται. Είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους θεωρούν ότι ο "χώρος" ανήκει μόνο σε πράκτορες και αμόρφωτους.
Δεν ξεχνάμε ότι, εφόσον σχολιάζουμε καλοπροαίρετα, δεν χρειάζεται να κάνουμε δεικτικά σχόλια για όσους συναγωνιστές διαφωνούν.
Και η διαφωνία είναι μέρος της πνευματικής-πολιτικής καλλιέργειας.
Τετάρτη, 23 Φεβρουαρίου, 2022
Ανώνυμε, καλοπροαίρετα στο λέω, τα έχει μπερδέψει άσχημα. Προφανώς έκανες και εσύ όπως πολλοί άλλοι την θητεία σου στην ΚΝΕ, έφυγες μετά την πρωτοφανή χρεοκοπία των αριστερών οργανώσεων, και ακόμα να αναρρώσεις πλήρως. Κατανοητό, πολύς κόσμος πέρασε από αυτό το στάδιο.
Επί του θέματος:
1) Μακάρι να υπήρχε τέτοια τάση στις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα η "αναβίωση του αμερικάνικου σοσιαλισμού" ήταν ένα εκλογικίστικο κίνημα κολεγιόπαιδων γύρω από την υποψηφιότητα του γερο-Μπέρνι το '16, με αιτήματα που εσύ θα τα χαρακτήριζες ρεφορμιστικά και κετροαριστερά, όπως health care for all, μικροαύξησεις κτλ. Αυτή η τάση λοιπόν, που είχε ένα ενδιαφέρον για τα δεδομένα των ΗΠΑ, εξαφανίστηκε κάνα δυο χρόνια μετά (κάπου στο '17-'18) και τώρα ΟΛΑ τα πρώην πρωτοπαλίκαρα του Μπέρνι, αφενός αποκηρύσσουν τον όρο "democratic socialism", αφετέρου το έχουν γυρίσει σε ένα σκληροπυρηνικό life style λιμπεραλισμό.
Αν τους παρακολουθούσες στα social media, θα ήξερες ότι πλέον το 99% των posts τους αφορούν gay rights, φεμινισμό, δικαιώματα των μειονοτήτων, αμβλώσεις κτλ. Άρα ούτε "οι νέοι της Αμερικής μελετούν τον σοσιαλισμό" (ήμαρτον), ούτε αυτό που τους λείπει είναι μια "επαναστατική ηγεσία" για να μπουκάρουν στα χειμερινά ανάκτορα. Τώρα αν υπάρχουν ακόμα μερικοί πιτσιρικάδες σε κάνα περιθωριακό φόρουμ που ανεβάζουν σοβιετικά memes για τρολλιά, αυτό δε σηματοδοτεί σοσιαλιστική στροφή των ΗΠΑ.
Μην κοροιδευόμαστε. Οι μόνοι αξιόπιστοι συνομιλητές μας στον αγγλοσαξονικό κόσμο είναι κάποιοι σκόρπιοι παραδοσιοκράτες διανοούμενοι, συνήθως με ρωμαιοκαθολικό και γενικά θρησκευόμενο background.
Μην ποντάρουμε σε λάθος άλογο και αναζητούμε συμμαχίες εκεί που δεν υπάρχουν, στη προσπάθειά μας να διαχωριστούμε από την φιλελέδικη δεξιά.
2) Λες: "Αντιδημοφιλής μπορεί να έγινε ο σοσιαλισμός στην Ελλάδα λόγω της σύνδεσης της λέξης με τον πασοκικό λαϊκισμό."
Το ακριβώς ανάποδο ισχύει. Λόγω της σχετικά θετικής ανδρεοπαπανδρεικής διακυβέρνησης, ο σοσιαλισμός στην Ελλάδα είναι χρωματισμένος λιγότερο αρνητικά από ότι στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Είπαμε: στις ΗΠΑ ο σοσιαλισμός = χιπστεράδες και liberals που βρίσκουν τη Χίλλαρυ πολύ... πατριαρχική και αντιφεμινίστρια για τα γούστα τους. Θλιβερό, αλλά πραγματικό.
3) Και πάλι δεν είναι σαφές τι εννοείτε ως σοσιαλισμό. Εκφράσεις όπως "πρέπει να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό" και "να δημιουργήσουμε σοσιαλιστικές κοινότητες" παραπέμπουν σε λενινιστικό/τροτσκιστικό δόγμα του μεσοπολέμου. Στην πράξη τί εννοείτε, πέρα από την ρητορική;
4)Ας ξεκολλήσουμε με την εμμονή στην οικονομία και στις σχέσεις παραγωγής (απόρροια ενός αριστερού φοιτητικού παρελθόντος) και ας φλιτάρουμε τα διάφορα συστήματα με το πρίσμα του εθνικού κράτους και της παράδοσης.
Το οικονομικό σύστημα από μόνο του δεν οδηγεί σε κοινωνίες με εθνικές και παραδοσιακές αξίες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σκανδιναβία. Μολονότι έχουν ένα κοινωνικό κράτος κάτσε καλά και μια εργατική νομοθεσία που θα τη ζήλευαν ακόμη και οι πλέον σκληροπυρηνικοί θεωρητικοί του σοσιαλισμού, είναι το ground zero της μεταμοντέρνας λίμπεραλ αισθητικής, του μετανθρωπισμού και της διάλυσης κάθε κοινωνικής συνοχής. Άσε που αυτοί οι λαοί δεν θα υπάρχουν βιολογικά σε δυο γενιές από τώρα.
Χωρίς εθνικές αξίες και αναβίωση της παράδοσης όλα είναι μια από τα ίδια.
C
Πέμπτη, 24 Φεβρουαρίου, 2022
Πολύ σωστό σχόλιο φίλε, συγχαρητήρια για την οπτική σου.
Πέμπτη, 24 Φεβρουαρίου, 2022
Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Ανεξάρτησία ,Κοινωνική Δικαιοσύνη και Παράδοση. Θα μου πείτε τα τρία πρώτα ήταν συνθήματα του ΠΑΣΟΚ του εθνικού μας παπατζη. Αλλά από εμάς τα πήρε ( και τα έκανε σαν το ....της Μιμης).
Για να μην ξεχάσω όπως πάντα καταπληκτικοί . Συνεχίστε έτσι.
ΥΓ Ας κάνει ένα κόπο ο Πατριάρχης να σχολιάσει τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία. Χρειαζόμαστε τα φώτα του και την σοφία του!
Voivod
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022
Κάποια ερωτήματα που προκύπτουν ή θα μπορούσαν να συσχετισθούν είναι τα εξής:
Ο εθνικισμός πάντοτε αφορά ένα έθνος, δηλ. είναι φυλετικός, ή μπορεί να αφορά ένα κοινό πολιτισμό με αδελφές εθνότητες ή συγγενείς πληθυσμούς (π.χ. Έλληνες & Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Πανγερμανισμός);
Ο εθνικισμός τελικά αναδύεται από το φρόνημα και το συναίσθημα, ή είναι επιστημονική (κοινωνιολογική & ανθρωπολογική) θεωρία που βασίζεται στην φυσιοκρατία;
Ποια η θέση του αισθήματος του ανήκειν στον εθνικισμό και ποια η θέση της θρησκευτικής πίστης στον εθνικισμό και αντίστροφα;
Πρέπει ένας εθνικιστής να διακατέχεται από "εθνικοφροσύνη" ή "εθνοκεντρισμό", ή μπορεί να είναι στωικός, ειρηνιστής, κοσμοπολίτης;
Δύναται ο εθνικισμός να είναι "κοσμοπολίτικος", ίσως κάτι πέρα από "διεθνικός"; (πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, μία κριτική πάνω στις ιδέες του Μωρίς Μπαρρές' έχετε γνώση;)
Ποια η σχέση στον εθνικισμό μεταξύ του συλλογικού & κοινοτικού με την ελευθερία του ατόμου ως πρόσωπο, έκφραση και αυτοαναζήτηση-αυτογνωσία;
Ποια η σχέση μεταξύ εθνικισμού και ρομαντικού συντηρητισμού, και η γνώμη σας για συντηρητικούς στοχαστές ή πολιτικούς όπως ο Ernst Jünger, o Carl Schmitt, ή ο Harold Macmillan;
Τον προσφάτως εκλιπόντα Χρήστο Σαρτζετάκη θα τον χαρακτηρίζατε επίσης ως ανήκοντα στην αστική ιδεολογία;
Ευχαριστώ.
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022
Για να απαντηθούν ξανά όλα τα ερωτήματα που θέτεις πρέπει να γράψουμε τουλάχιστον πέντε άρθρα. Ωστόσο τα έχουμε απαντήσει στο παρελθόν.
Συνοπτικά παραθέτουμε μια ανακεφαλαίωση.
Ο όρος εθνικισμός χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους στην πολιτική ανάλυση (και κατά επέκταση στον πολιτικό καθημερινό λόγο). Μια τομή είναι η εξής. Όταν αναφερόμαστε στον εθνικισμό ως αίσθηση του ανήκειν μπορούμε να τον ανιχνεύσουμε στις απαρχές κι όλας της ιστορίας κάθε εθνικής ομάδας. Μοιάζει αυτή η έννοια με την εθνική συνείδηση. Αντίθετα αν τον εξετάσουμε (τον εθνικισμό ( ως ιδεολογία (δηλαδή ως τρόπο οργάνωσης του δημοσίου βίου και ερμηνείας της ιστορικής παρουσίας ενός έθνους) τότε θα πάμε στον 18ο αιώνα. Εφόσον μιλάμε για πολιτική και εθνικισμό πάμε εκεί. Στις απαρχές της νεωτερικότητας.
Σε κάποια επιστημονικά κείμενα μπορεί να δεις τον όρο "πολιτικός εθνικισμός". Πρόκειται για έναν σπάνιο όρο που περιγράφει την πίστη των φιλελευθέρων Διαφωτιστών ότι έθνος είναι ένα σύνολο ατόμων που υπάγονται σε ένα κοινό συλλογικό νομικό σύστημα- Σύνταγμα. Αυτός ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την τομή ανάμεσα στο νεωτερικό αστικό κράτος και στο Παλαιό καθεστώς. Δεν περιγράφει μια συνολική ιδεολογία. Είναι ο τρόπος που προσλαμβάνει η ιδεολογία του φιλελευθερισμού το έθνος.
Αντίθετα συνήθως όταν αναφερόμαστε στον εθνικισμό ως ιδεολογία εννοούμε τον εθνικισμό που γεννήθηκε από την διανόηση του Ρομαντισμού. Πρόκειται για τον ρομαντικό ή πολιτιστικό εθνικισμό. Αυτός είναι ο εθνικισμός που προσλαμβάνει το έθνος ως οργανικό συλλογικό σώμα. Τα μεμονωμένα πρόσωπα είναι κάτι σαν τα μέλη και τα κύτταρα ενός συλλογικού οργανισμού.
Αυτή είναι η ρίζα όλων των μεταγενέστερων συντηρητικών (ηπειρωτικός συντηρητισμός, αγγλοσαξονικός συντηρητισμός) ή ριζοσπαστικών ρευμάτων του εθνικισμού (εθνικοσοσιαλισμός, φασισμός, εθνικομπολσεβικισμός, εθνοαναρχισμος). Η βάση της ιδεολογίας είναι ο ρομαντικός εθνικισμός.
Ασφαλώς ο εθνικισμός δεν μπορεί να αφορά το Βυζάντιο ή τους Ρωμαίους γιατί γεννήθηκε ως ιδεολογία (και όχι ως αίσθηση του ανήκειν, επαναλαμβάνουμε) κατά τον 18ο αιώνα. Τώρα αν θες να τον δούμε σε νεώτερα αυτοκρατορικά παραδείγματα τότε αφορά κυρίως α) τα συντηρητικά και όχι τα ριζοσπαστικά του ιδεολογικά ρεύματα και β) αφορά ιδιαίτερες περιπτώσεις. Για παράδειγμα μιλάμε για ρωσική αυτοκρατορία και για ρωσικό συντηρητικό εθνικισμό μέχρι τον ΑΠΠ, αλλά αναφερόμαστε σε πληθυσμούς με σχεδόν κοινή ευρωπαϊκή ρωσική καταγωγή, που είχαν επιβάλει την εθνική τους ταυτότητα στο κεντρικό κράτος της χώρας και στους υπόλοιπους λαούς που ζούσαν εντός της επικράτειας του. Λευκορωσία, Ουκρανοί και λοιποί λευκοί πληθυσμοί της ρωσικής αυτοκρατορίας ήταν Ρώσοι. Φυλετικά, ιστορικά κλπ. Είναι τεχνητή η αποκοπή από τον κύριο εθνικό ρωσικό κορμό. Στην Γερμανία μέχρι τον ΑΠΠ συνέβη κάτι παρόμοιο. Υπήρχε ιδεολογικό ρεύμα συντηρητικού εθνικισμού, μολονότι η χώρα είχε αποικιακούς πληθυσμούς. Η γερμανική εθνική ταυτότητα είχε επιβληθεί σε όλους. Δεν ήταν πολυπολιτισμική η αυτοκρατορία.
Εθνικιστής που να μην είναι εθνοκεντρικος δεν γίνεται. Μπορεί όμως να είναι οικουμενιστης. Ο Χέρντερ έλεγε ότι ο οικουμενισμός είναι προϋπόθεση του εθνικισμού. Το κάθε έθνος είναι απαραίτητο για να ολοκληρωθεί το ψηφιδωτό του κόσμου. Σαν την ποικιλία των ανθέων σε έναν κήπο. Άρα ο εθνικιστής είναι εκ των πραγμάτων οικουμενιστης. Ο "εθνικόφρονας" είναι ένας όρος για να στηλιτεύουμε ως αληθινοί εθνικιστές τον κούφιο ψευτοπατριωτισμο της αστικής καπιταλιστικής Δεξιάς.
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022
Για τον Γιούνκερ τι να πούμε εμείς; Υπήρξε κορυφαίος συγγραφέας και διανοητής μια εποχή. Ο Σμιτ ήταν δυνατό μυαλό αλλά είχε μεθοδολογικά κενά και πολιτικές αντιφάσεις. Ο Μακμίλαν για τα δεδομένα του μεταπολεμικού αγγλοσαξονικού συμβιβασμενου με τον νεωτερικό φιλελευθερισμό τορισμού, ήταν σοβαρή περίπτωση πολιτικού.
Ο Σαρτζετάκης αστός και βενιζελικός ήταν. Αλλά ήταν και πατριώτης. Τουλάχιστον τον όρο εθνικισμός ως αίσθηση του ανήκειν δεν τον φοβήθηκε και τον υιοθετησε. Εθνικιστής όμως καθαρός δεν ήταν.
Η θρησκευτική πίστη συνήθως συμβαδίζει με τον εθνικισμό (εφόσον ως τέκνο του Ρομαντισμού συνδέεται με την μεταφυσική και τον ιδεαλισμό) αλλά δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με κάποιο δόγμα. Οι εθνικιστές είναι σίγουρα ένθεοι. Πολλές φορές και θρησκευόμενοι αλλά όχι αναγκαστικά.
Το βιβλίο του Ματαλα που αναφέρεις θα το σχολιάσουμε προσεχώς.
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022
Ποιά στοιχεία καθιστούν ενδιαφέροντα τον Μακμίλαν; Δεν ήταν ένας τυπικός φιλελεύθερος της εποχής, όπως ο Τσώρτσιλ και οι λοιποί τόρηδες;
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022
Δεν ήταν ακριβώς όπως οι υπόλοιποι. Για παράδειγμα όταν η Θάτσερ ανέλαβε την κυβέρνηση και εφάρμοσε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, ο Μακμίλαν διαφώνησε. Είπε το περίφημο "οι νεοφιλελεύθεροι της Θάτσερ ξεπουλούν τα ασημικά του έθνους μας" (εννοώντας τις ιδιωτικοποιήσεις του δημοσίου τομέα).
Αλλά σε γενικές γραμμες είχε ως επί το πλείστον τα αστικά γνωρίσματα που σωστά αναφέρεις.
Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, 2022