Ο αγαπητός moderator έχει βαλθεί να με αποσπά συνεπώς από τις εργασίες μιας πολύ φορτικής καθημερινότητας. Με ενημέρωσε για μια σχετική διαδικτυακή συζήτηση που αφορούσε τον ελληνικό Ρομαντισμό. Με παρακάλεσε να γράψω μια ολοκληρωμένη απάντηση. Έτσι, μορφοποίησα για τις ανάγκες της περίπτωσης ένα παλαιότερο κείμενο. Ελπίζω να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της συζήτησης. Σταμάτης Μαμούτος
Στην Ελλάδα του 19ου αιώνα υπήρχαν οι εξής ιδεολογικοί συσχετισμοί. Μέχρι και τις τρεις πρώτες δεκαετίες επικράτησε η ιδεολογία των εκπροσώπων του ελληνικού Διαφωτισμού[1]. Από το 1830 μέχρι και τις απαρχές της δεκαετίας του 1850 δυνάμωσε μια ιδεολογική τάση, αντίπαλη του Διαφωτισμού, η οποία είχε τις ρίζες της στον παραδοσιακή, ελεγχόμενη από την Εκκλησία παιδεία, του 18ου αιώνα. Η ιδεολογική αυτή τάση πρόκρινε μια ανατολικοευρωπαϊκού τύπου οικουμενιστική προσέγγιση, που ως σημείο αναφοράς είχε το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Τέλος, από την δεκαετία του 1850 ως τις αρχές εκείνης του 1880 επικράτησαν οι ιδέες του Ρομαντισμού.
Ο ελληνικός Διαφωτισμός
Οι Έλληνες διαφωτιστές, με επιφανέστερο όλων
Αδαμάντιο Κοραή, είχαν ως πολιτικά στηρίγματα την κλασική αρχαιότητα και την
δυτική φιλελεύθερη σκέψη. Οι διαφωτιστές της Ελλάδας θέλησαν να συνδέσουν, πολιτιστικά
και πολιτικά, τον νεότερο ελληνισμό με τις ισχυρές χώρες της δυτικής Ευρώπης.
Στην ιστορική τους αντίληψη, όπως και σε εκείνη των δυτικοευρωπαίων
διαφωτιστών, το σχεδόν απόλυτο κριτήριο της ελληνικότητας ήταν η κλασική
αρχαιότητα. Αντίθετα, η αλεξανδρινή εποχή αντιμετωπίζονταν με μεγάλη επιφύλαξη.
Οι αρχαίοι Μακεδόνες δεν υιοθέτησαν το δημοκρατικό πολίτευμα και για τους διαφωτιστές αυτό αποτέλεσε λόγο απόρριψης, που στις ακραίες της εκδοχές έφτασε στο σημείο αμφισβήτησης της ελληνικότητάς τους. Ο Αδαμάντιος Κοραής δεν απέρριψε την ελληνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων. Ωστόσο έγραψε το 1824 ότι «Οι Μακεδόνες [...] επροχωρούσαν καθημέραν εις την κατάλυσιν της ελευθερίας [...] και δουλωμένοι [οι Έλληνες] εις τους Μακεδόνας [...] Μετά την Μακεδονικήν δεσποτείαν έπεσαν υπό κάτω εις των Ρωμαίων την εξουσίαν και τέλος στους Τούρκους»[2]. Οι Μακεδόνες έγιναν από τον Κοραή αντιληπτοί ως αντιδημοκράτες βάρβαροι, που υποδούλωσαν την υπόλοιπη Ελλάδα.
Όμως, ο Παναγιώτης Κοδρικάς είχε γράψει το 1794 ότι «Η δυστυχής Ελλάς [...] άρχισε ολίγον κατ΄ ολίγον να χάνει μαζί με την ένδοξόν της ελευθερίαν [...] και την παλαιά εκείνην της γλώσσης ευγένεια. Αι αλλεπάλληλοι έφοδοι όπου κατά καιρούς εδοκίμασεν από διάφορα έθνη, πότε Μακεδόνων, πότε Ρωμαίων και ενίοτε Γότθων...»[3]. Στην συγκεκριμένη περίπτωση οι Μακεδόνες έγιναν νοητοί από τον εν λόγω διανοητή ως ξένο έθνος. Αντίστοιχες προσεγγίσεις παρέθεσαν πολλοί διαφωτιστές λόγιοι. Σε ανώνυμο φυλλάδιο φιλελεύθερου επαναστατικού προσανατολισμού γράφτηκε ότι «αφ’ ότου μας επάτησεν ο Φίλιππος, εώς εις το έτος 1453. Αλλάξαμε δεσπότας διάφορους[4]». Ο Κ. Νικολόπουλος το 1821, θέλοντας να ειρωνευτεί κάποιον αντίπαλο του Διαφωτισμού ως φιλότουρκο τον παρουσίασε σε ένα κείμενο να φωνάζει «ζήτω ο Φίλιππος». Τον ειρωνεύτηκε δηλαδή, αντιστρέφοντας τα λόγια του Δημοσθένη, βάζοντας τον Φίλιππο στην θέση του σουλτάνου[5]. Το 1823 σε μια επαναστατική προκήρυξη γράφτηκε ότι το ελληνικό γένος «υποδουλώθη εις τον ζυγόν των Μακεδόνων, Ρωμαίων και εν εσχάτης εις τον παρόντα βαρύν ζυγόν»[6]. Το 1837, στα εγκαίνια του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο πρύτανης Κ. Δ. Σχινάς και ο σχολάρχης Α. Λ. Γεωργιάδης αποκάλεσαν τους αρχαίους Μακεδόνες κατακτητές της Ελλάδας[7]. Το 1839 ο Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος ανέφερε ότι η Ελλάς «στερηθείσα άπαξ της ελευθερίας της, έγινεν πρώτον μεν επαρχία Μακεδονική, ύστερον δε Ρωμαϊκή[8]». Ενώ ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός ανέφερε το 1841 ότι «Ο Φίλιππος έπραξεν άλλον της νίκης εκείνης [της Χαιρωνείας] ολεθριότερον, εγέννησε τον Αλέξανδρον».[9]
Όπως σημειώνει ο Κ.Θ. Δημαράς αυτή ήταν η ιδεολογία του φιλελεύθερου Διαφωτισμού που επικράτησε στην ελληνική διανόηση μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1840. Η Ελλάδα είναι κληρονόμος και διάδοχος του αρχαίου κόσμου, άσχετη από οτιδήποτε έζησε στα χώματά της, ας είναι Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Τούρκοι[10]. Στις αναλύσεις των περισσότερων φιλελεύθερων Διαφωτιστών της Ελλάδας οι αρχαίοι Μακεδόνες κατηγοριοποιήθηκαν ως κατακτητές πλάι στους Τούρκους. Η διάκριση των Μακεδόνων από τους υπόλοιπους αρχαίους Έλληνες ήταν μια ιδέα που είχε υποστηριχθεί από μια σειρά Ευρωπαίων ιστορικών εκείνης της ιστορικής περιόδους. Ο συνδυασμός αυτής της λαθεμένες ιστορικής κρίσης και της επικράτησης της ιδεολογίας του ελληνικού Διαφωτισμού δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε αυτή η προσέγγιση να καταστεί κυρίαρχη στην ελληνική διανόηση. Για παράδειγμα, ο Μιχαήλ Περδικάρης έγραψε το 1811 ότι «Το Γένος των Ελλήνων, ω φίλτατε αναγνώστα [...] αφού κατ' αρχάς αυτό επολιτεύθη δι’ αιώνων κάθ' εαυτό αυτοδέσποτον και αυτεξούσιον, υπετάγη, πρώτον μεν εις το Μέγαν Αλέξανδρον, ύστερον δε εις Ρωμαίους»[11] ενώ ακόμη και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, προτού υιοθετήσει την ρομαντική κοσμοαντίληψη και καταστεί θεμελιωτής της νεότερης ελληνικής ιστοριογραφίας, είχε επηρεαστεί από αυτές τις θέσεις.
Εφόσον οι προσεγγίσεις των φιλελεύθερων διαφωτιστών ήταν απορριπτικές για μια αρχαία εποχή η οποία ήταν κοντινή της κλασικής, γίνεται αντιληπτό το πόσο περαιτέρω θορυβώδης ήταν η εκ μέρους τους απόρριψη του μεσαίωνα. Στη σκέψη των Ελλήνων διαφωτιστών ο βυζαντινός μεσαίωνας έγινε νοητός, με έναν αφοριστικό τρόπο, ως μια εποχή βαρβαρότητας, που δεν είχε καμία σχέση με το ελληνικό έθνος και τον πολιτισμό του. Ο ιστορικός Richard Clogg αναφέρει ότι «σαν αληθινός άνθρωπος του Διαφωτισμού ο Κοραής […] κάποτε έγραψε ότι του ήταν αρκετό να διαβάσει έστω και μία σελίδα βυζαντινού συγγραφέα για να πάθει αρθρίτιδα[12]».
Ο φιλελευθερισμός, όπως και κάθε πολιτική θεωρία, βασίστηκε σε μια εκλεκτική επιλογή μπολιάσματος παλαιότερων πολιτισμικών σχημάτων με καινούργιες ιδέες. Προκειμένου να αποκτήσει νόημα μια πολιτική θεωρία, αναζητά τις απαρχές της στο παρελθόν και αρθρώνει συνδέσεις ιδεών με το παρόν. Και πάντοτε, στο υπόβαθρο υπάρχει ένα σύνολο συμφερόντων, στα οποία (η κάθε πολιτική θεωρία) εδράζεται. Οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών γίνονται πιο κατανοητές αν σκεφτεί κανείς ότι επρόκειτο για ανθρώπους, που είχαν συγκροτηθεί πνευματικά σε ένα περιβάλλον οργανωμένο από δυτικούς, φιλελεύθερους, διαφωτιστές.
Οι δυτικοί διαφωτιστές «διάβασαν» την ελληνική περίπτωση μέσα από το ιδεολογικό τους πρίσμα. Ως ένα σημείο δημοκρατικής και ορθολογιστικής αναφοράς, απέναντι στην συμμαχία των πολιτικών τους αντιπάλων, των αριστοκρατών, οι οποίοι είχαν την υποστήριξη της εκκλησίας και περιέβαλαν την πολιτική τους θέση με ερμηνείες μεσαιωνικά χριστιανικής μεταφυσικής. Προφανώς η ιστορική αυτή ανάγνωση των πραγμάτων δεν ήταν πραγματική, αλλά ευνοούσε τις ιδεολογικές αναφορές των φιλελεύθερων Διαφωτιστών. Η αρχαία Ελλάδα και ο αρχαίος ορθολογισμός δεν ήταν καθόλου όπως τον έβλεπαν οι διαφωτιστές. Όμως εφόσον η ιδεολογία τους έγινε πιστευτή παρήγαγε και τις δικές της παραδοχές.
Οι Έλληνες διαφωτιστές αναπαρήγαγαν τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν την Ελλάδα οι δυτικοί ομοϊδεάτες τους. Ασφαλώς αυτή η αντίληψη ταίριαζε άριστα και με τα γεωπολιτικά συμφέροντα ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών. Στα πλάνα τέτοιων χωρών είναι κατά καιρούς επικρατούσα η γνώμη ότι ο ελληνισμός δεν θα έπρεπε να εδράζεται σε ανεξάρτητη, εθνική, πολιτική οντότητα, που να υπερβαίνει κατά πολύ τα γεωγραφικά πλαίσια των ιστορικά δημοφιλών πόλεων-κρατών της κλασικής αρχαιότητας.
Οφείλω να σημειώσω ότι η αντίληψη αυτή δεν υιοθετήθηκε από το σύνολο των σχετιζόμενων με τον ελληνικό Διαφωτισμό. Ο Αλέξανδρος Μαυρογορδάτος για παράδειγμα, που είχε ως σημείο αναφοράς τον βρετανικό φιλελευθερισμό, μολονότι έμεινε γνωστός στην ιστορία για την συμμετοχή του σε κάθε είδους πολιτική διαπλοκή, κατά την δεκαετία του 1820 εκτιμούσε ότι στην επικράτεια του ελληνικού κράτους θα έπρεπε να συμπεριληφθούν η Μακεδονία και η Θράκη, την ελληνικότητα των οποίων θεωρούσε δεδομένη. Άλλο ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, στου οποίου την προκήρυξη για την έναρξη του επαναστατικού αγώνα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες είναι εμφανείς οι επιρροές της ιδεολογίας του φιλελεύθερου Διαφωτισμού. Εντούτοις η έναρξη της επανάστασης στην Μολδοβλαχία καταδεικνύει ότι το εν λόγω ιδεολογικό υπόβαθρο συνοδευόταν από ένα «αυτοκρατορικού τύπου» ελληνικό γεωπολιτικό όραμα που συμπεριελάμβανε την Μακεδονία και την Θράκη. Στο βιβλίο Όψεις της εθνικής ιδεολογίας 1770-1854 της Βίκυς Καραφουλίδου[13] υπάρχουν πολλές αναφορές σε προδρομικές της Μεγάλης Ιδέας απόψεις ορισμένων Ελλήνων διαφωτιστών. Ωστόσο η επικρατούσα ιδεολογική τάση στον κόσμο της ελληνικής διανόησης των αρχών του 19ου αιώνα ήταν εκείνη των φιλελεύθερων διαφωτιστών που έβλεπαν την αρχαία Μακεδονία και τον ελληνικό μεσαίωνα ως περιπτώσεις ξένες προς την ελληνική ιστορία.
Η ιδεολογία της λόγιας θεολογίας
Στο δεύτερο μισό του 18ου και στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα υπήρχε στο ελληνικό διανοητικό στερέωμα μια ιδεολογία αντίθετη στον Διαφωτισμό. Στο επίκεντρό της βρισκόταν η παραδοσιακή θεολογική ερμηνεία της ελληνικής ιστορίας. Επιφανέστερος εκφραστής της ήταν ο ύστερος Κωνσταντίνος Οικονόμου[14]. Η διαμάχη των δύο ιδεολογιών δεν περιοριζόταν στις θεωρητικές αντιπαραθέσεις. Διαφωτιστές και λόγιοι της εκκλησίας ανταγωνίζονταν στην δημιουργία σχολείων, καθώς επίσης και σε άλλους έμπρακτους τρόπους άσκησης επιρροής στην ελληνική κοινωνία.
Σε αντίθεση με τους διαφωτιστές, που εστίαζαν στη δημοκρατική κλασική αρχαιότητα και συνδέονταν με τις φιλελεύθερες δυνάμεις της δυτικής Ευρώπης, οι λόγιοι της εκκλησίας εστίαζαν σε μια θεολογική (που σε πολλές περιπτώσεις γινόταν θεοκρατικά σκοταδιστική) ερμηνεία της πραγματικότητας. Στρεφόμενοι κατά της εκκοσμίκευσης του φιλελευθερισμού, αρκετοί απ’ αυτούς κρατούσαν μια παθητική πολιτική στάση, αποδεχόμενοι την οθωμανική κυριαρχία ως θέλημα Θεού. Οι πιο ριζοσπαστικοί εκφραστές της, προσδοκώντας να δουν ελληνικό έθνος ελευθερωμένο από τον οθωμανικό ζυγό, στράφηκαν προς την Ρωσία.
Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος υπήρξε μεταγενέστερος εκφραστής αυτής της ιδεολογίας. Ως πρώην διαφωτιστής ήταν μετριοπαθής και προσπάθησε να μπολιάσει τις διδαχές του Διαφωτισμού με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση της Ελλάδας. Βασιζόμενος στην ευρυμάθειά του, αντιμετώπισε με σωφροσύνη το θέμα της αρχαιότητας, αναγνωρίζοντας την συγγένεια των νεότερων με τους αρχαίους Έλληνες και επισημαίνοντας την σημασία του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Υπήρξαν, όμως, άλλοι εκφραστές αυτής της ιδεολογίας, όπως οι προγενέστεροι Νικόδημος Αγιορείτης και Αθανάσιος Πάριος, με διαφορετικές προσεγγίσεις.
Σύμφωνα με τον Χρήστο Ιωαννίδη, ο Νικόδημος χρησιμοποίησε τον όρο Έλλην «παρά μόνον με την ειδωλολατρική του σημασία. Σε πολλά σημεία διαχωρίζει τον Έλληνα από τον Χριστιανό […][15]» ενώ «η έννοια της “Πατρίδας” για τον Χριστιανό, ορίζεται με πνευματικά κριτήρια και μόνο∙ είναι η Άνω Ιερουσαλήμ[16]». Ο Νικόδημος Αγιορείτης θεωρούσε ότι το καθήκον του καλού χριστιανού είναι να δίνει την πνευματική του μάχη για να κερδίσει μια θέση στη βασιλεία των ουρανών και να μην εμπλέκεται στις πολιτικές διεργασίες. Μολονότι χαρακτήριζε τους Οθωμανούς «αγαρηνούς», που είχαν βεβηλώσει τον άλλοτε χώρο του χριστιανικού ελληνικού μεσαίωνα, πίστευε πως οι χριστιανοί της εποχής του θα έπρεπε να μην τους αντιστέκονται, γιατί η υποταγή τους ήταν θέλημα του Θεού[17]. Παρόμοιες ήταν και οι θέσεις του Αθανάσιου Πάριου, ο οποίος καταφέρθηκε «με βιαιότητα εναντίον των αρχαίων φιλοσόφων[18]» και προσπάθησε να «αντιταχθεί στην τάση της εποχής για ροπή προς την αρχαιότητα[19]».
Μολονότι οι διαφορές τους ήταν τεράστιες, ο φιλελευθερισμός των διαφωτιστών και η θρησκευτική ιδεολογία είχαν τρία κοινά στοιχεία. Πρώτα απ’ όλα, ακόμη κι αν οι υποστηρικτές τους υιοθετούσαν το αίτημα της απελευθέρωσης του ελληνικού έθνους από τον οθωμανικό ζυγό κι εκφράζονταν με εθνοκεντρική θέρμη, στον βαθύτερο πυρήνα τους ήταν και οι δυο ιδεολογίες διεθνιστικές. Ο φιλελεύθερος διαφωτισμός βασιζόταν στον δυτικό κοσμοπολιτικό ατομικισμό. Η θρησκευτική αφήγηση πρόκρινε μια οικουμενιστική προοπτική μέσα από το πρίσμα του ορθόδοξου χριστιανισμού. Επίσης, και οι δυο ιδεολογίες υιοθετούσαν ερμηνείες που ακρωτηρίαζαν την διαχρονική ενότητα του ελληνισμού. Οι φιλελεύθεροι διαφωτιστές θεωρούσαν μη ελληνικό τον βυζαντινό μεσαίωνα ενώ οι υποστηρικτές της θρησκευτικής ιδεολογίας έβλεπαν ως ειδωλολατρικό και ξένο οτιδήποτε σχετιζόταν με την ελληνική αρχαιότητα. Τέλος, και οι δυο ιδεολογίες αναζητούσαν γεωπολιτικά στηρίγματα σε ξένες χώρες. Οι διαφωτιστές στρέφονταν στις δυτικές αστικές δημοκρατίες ενώ όσοι εκπρόσωποι της θρησκευτικής ιδεολογίας επεδίωκαν την ανεξαρτησία από τον οθωμανικό ζυγό έλπιζαν στην στήριξη της ομόδοξης Ρωσίας.
Ο ελληνικός Ρομαντισμός
Ρομαντικά προανακρούσματα υπήρχαν στην Ελλάδα από τις αρχές του 19ου αιώνα. Όμως ο Ρομαντισμός απέκτησε σταδιακά απήχηση στην πνευματική ζωή του τόπου κατά τις δεκαετίες του 1830 και του 1840. Κορυφώθηκε σε εκείνη του 1850 και κυριάρχησε τόσο ιδεολογικά όσο και στο καλλιτεχνικό στερέωμα μέχρι και τις αρχές εκείνης του 1880. Έχοντας στους κόλπους του κορυφαίους ποιητές και πεζογράφους, ο ελληνικός Ρομαντισμός έδωσε ανοδική ώθηση στα ελληνικά γράμματα και έθεσε τις βάσεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Ακόμη πιο σημαντική ήταν η δυναμική του ελληνικού Ρομαντισμού στην τέχνη. Ο Θεόδωρος Βρυζάκης, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο Νικόλαος Γύζης και ο Νικηφόρος Λύτρας αποτελούν τους εικαστικούς που εγκαινίασαν την νεότερη ελληνική ζωγραφική. Σημαντικότερη όλων αποδείχτηκε η επικράτηση της ρομαντικής μεθοδολογίας στο πεδίο της ελληνικής ιστοριογραφίας. Μέσω της ιστοριογραφίας ο Ρομαντισμός διαμόρφωσε την νεοελληνική εθνική συνείδηση.
Η ερμηνεία του Ρομαντισμού στην ελληνική ιστορία υπερέβη εκείνες των διαφωτιστών και των θεοκρατών. Η ρομαντική ενόραση κατάφερε να συλλάβει μια μεγάλη αλήθεια. Η ενότητα του ελληνισμού και η συνέχεια του ελληνικού έθνους, από την αρχαιότητα στο μεσαίωνα κι από εκεί στη νεότερη εποχή, ήταν κάτι βαθύτερα αληθινό από την οποιαδήποτε έλλειψη δημοκρατίας που επικαλούνταν οι διαφωτιστές, καθώς κι από την οποιαδήποτε έλλειψη χριστιανικής πίστης που ανησυχούσε τους θεοκράτες. Στην ρομαντική ερμηνεία της ελληνικής ιστορίας αποδείχτηκε ότι το ελληνικό έθνος ήταν διαχρονικά υπαρκτό και θα έπρεπε να ανατρέχει με υπερηφάνεια τόσο στο αρχαίο όσο και στο μεσαιωνικό του παρελθόν.
Ένα πρώτο παράδειγμα της χαραυγής των ρομαντικών ερμηνειών στην ελληνική πνευματική ζωή είναι αυτό των διαλέξεων του ποιητή Ανδρέα Κάλβου στην Αγγλία[20]. Τον Ιούλιο του 1819, ο Ανδρέας Κάλβος είχε ολοκληρώσει μια σειρά τριών διαλέξεων στην Αγγλία, με θέμα την καταγωγή της ελληνικής γλώσσας. Σε αυτές τις διαλέξεις ο Κάλβος συμπεριέλαβε αναφορές που αποκαλύπτουν τις ρομαντικές του επιρροές στην πρόσληψη της έννοιας του ελληνικού έθνους, υπονοώντας την ελληνικότητα της Μακεδονίας και αναφερόμενος στην μακραίωνη ενότητα της ελληνικής φυλής. Συγκεκριμένα, επισήμανε ότι οι απαρχές της γλώσσας μας ανιχνεύονται στους μυθικούς χρόνους, που προηγούνταν του τρωικού πολέμου, ενώ η συνέχειά της ήταν αδιάσπαστη μέχρι τα νεώτερα χρόνια. Σαφώς, στην ιστορική αυτή έκταση συμπεριέλαβε και την μεσαιωνική εποχή του ελληνισμού[21]. Παράλληλα, δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στη φυλετική συνέχεια του ελληνικού έθνους. Διερωτήθηκε επ’ αυτού, «αν λέτε ότι ο Όμηρος, ο Αριστοφάνης, ο Ηρόδοτος και ο Αρριανός είναι συγγραφείς του ίδιου έθνους και χρησιμοποιούν την ίδια γλώσσα, με ποιο επιχείρημα μπορεί να αποδειχτεί ότι οι σύγχρονοι [Έλληνες] συγγραφείς, μεταξύ των οποίων και του Αρριανού υπάρχει λιγότερη διαφορά παρά σ’ αυτόν και στον Ηρόδοτο, […] ότι ανήκουν σε κάτι άλλο παρά στην πραγματική ελληνική φυλή και γλώσσα;[22]».
Σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1837, ο Αλέξανδρος Ραγκαβής, στον πρόλογο του νεανικού του δράματος που έφερε τον τίτλο Φροσύνη, υπερασπίστηκε την ρομαντική λογοτεχνική μεθοδολογία, γράφοντας «ο κλασικός είναι υπήκοος πιστός και φιλόνομος, ο δε ρομαντικός νομοθέτης και μεταρρυθμιστής[23]». Την ίδια περίπου εποχή, ο Αδαμάντιος Κοραής εξαπέλυε μύδρους κατά του Ρομαντισμού, θεωρώντας ότι αποτελεί την φιλοσοφία των τυράννων και την καλλιτεχνική έκφραση που «εικονίζη την φύσιν κακοζήλως[24]».
Η ροπή του πνευματικού κόσμου της εποχής προς τον ρομαντικό εθνικισμό, αποκατέστησε και την θέση της αρχαίας Μακεδονίας στην νεοελληνική ιστορική αφήγηση. Ο Κ. Θ. Δημαράς σημείωσε ότι «ο Αλέξανδρος, όπως γνωρίζουμε από διάφορα παλαιότερα τεκμήρια, είχε επιζήσει ως ηρωικός θρύλος μέσα στην ελληνική λαϊκή μνήμη[25]» και επισήμανε ότι ο Τερτσέτης, που αποζητούσε τις εθνικές ρίζες της παιδείας, υπερέβαινε τις επιφυλάξεις των διαφωτιστών και αναφερόταν στην ελληνικότητα του Μακεδόνα βασιλιά τακτικά, από το 1833[26]. Το ίδιο έκανε και το 1848 ο Π. Σοφιανόπουλος, ενώ τον ίδιο χρόνο ο Ν. Τ. Βούλγαρης από τα Επτάνησα, προσφώνησε τον βασιλιά Όθωνα διάδοχο και μιμητή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον οποίο παρουσίασε ως σύμβολο ενότητας των Ελλήνων[27].
Τα πράγματα, ωστόσο, πήραν οριστικά τον δρόμο τους από τη δεκαετία του 1850 κι έπειτα. Το 1852 ο Σπυρίδωνας Ζαμπέλιος θεώρησε ότι στο πρόσωπο του Αλέξανδρου ενσαρκώθηκε η «ελληνική μεγαλόνοια[28]» και κατέθεσε την ελπίδα ότι μπορεί κάποτε ένας νέος Αλέξανδρος να ξεκινούσε μια ελληνική σταυροφορία στην ανατολή. Το 1857, ο γυμνασιάρχης Ναυπλίου, θεμελιώνοντας το νέο κτίριο του Γυμνασίου, στον λόγο που εκφώνησε αναφέρθηκε στον Έλληνα ήρωα Μέγα Αλέξανδρο[29] ενώ το 1858 ο Ι. Σούτσος, στον πρυτανικό του λόγο, «ζητεί να ακούσουμε τον Αλέξανδρο» και να αναδειχθούμε στον ανατολικό κόσμο κράτιστοι, δια της εθνικής μας ενότητας[30].
Η μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε επικρατήσει στην συνείδηση των Ελλήνων[31]. Παράλληλα, η ελληνικότητα της Μακεδονίας έγινε αποδεκτή ακόμη και από τους νεότερους διαφωτιστές, πλην λίγων εξαιρέσεων. Ο Ασώπιος και ο Κουμανούδης αναφέρθηκαν επανειλημμένα στην ελληνικότητα της Μακεδονίας[32].
Εκτός από την ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας, οι ρομαντικοί υπερασπίστηκαν και την ελληνικότητα του Βυζαντινού μεσαίωνα. Όπως και στο ζήτημα της ελληνικότητας της Μακεδονίας, έτσι και σε εκείνο του Μεσαίωνα, το σημαντικό για τους Έλληνες ρομαντικούς ήταν να αποδείξουν την αδιάρρηκτη συνέχεια του ελληνικού έθνους από τα αρχαία μέχρι τα νεότερα χρόνια. Το νέο δεδομένο που είχε προκύψει ήταν η περίπτωση του ιστορικού Φαλμεράυερ, ο οποίος υποστήριζε ότι οι νεότεροι Έλληνες δεν είχαν καμιά φυλετική συγγένεια με τους αρχαίους.
Από την δεκαετία του 1840 ο Γρηγόριος Παππαδόπουλος είχε κάνει λόγο για την ελληνικότητα του βυζαντινού μεσαίωνα[33]. Το 1851 ο Σκαρλάτος Βυζάντιος, χωρίς να εμπλέκεται με τις πολιτικές εξελίξεις, έγραψε ότι η βυζαντινή ιστορία είναι «μέρος αναπόσπαστον» της ελληνικής. Η θέση αυτή του Βυζάντιου δέχτηκε κριτική από τον διαφωτιστή Στέφανο Κουμανούδη, αλλά υποστηρίχθηκε από τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, ο οποίος αποχώρησε απ’ το «στρατόπεδο» των διαφωτιστών για να γίνει, μετά από λίγα χρόνια, επικεφαλής εκείνου των ρομαντικών.
Το πρώτο μεγάλο βήμα για την ανάδειξη της ελληνικότητας του βυζαντινού μεσαίωνα έγινε το 1852 από τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο. Στην μελέτη του για τα δημοτικά ελληνικά τραγούδια, ο Ζαμπέλιος συμπέρανε ότι κατά τους τελευταίους της αιώνες η βυζαντινή αυτοκρατορία είχε εξελληνισθεί πλήρως[34]. Στο κείμενο αυτό χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η λέξη «ελληνοχριστιανικός[35]». Όχι, ασφαλώς, για να ανακατέψει δυο ανόμοια θρησκευτικά πεδία, όπως πολλοί προσπαθούν στις μέρες μας, με δόλιους σκοπούς, να πουν. Αλλά για να συμβολίσει την εθνική και την πολιτισμική ελληνικότητα του βυζαντινού μεσαίωνα. Σύμφωνα με τον Ζαμπέλιο «εάν ποτέ εκ των Ελληνικών και Βυζαντινών ερειπίων πέπρωται ν’ ανεγερθή Νέα Ελλάς, δυο τίνες αρχαί θέλουσι συντρέξει εις την αναγεννηθησόμενη εθνικότητα α΄: η αρχή της ελληνικής παραδόσεως […] β΄ η αρχή της νεομεσαιωνικής εθνολογίας»[36]
Η ολοκλήρωση αυτής της ιστορικής κατεύθυνσης πραγματοποιήθηκε μέσα από το έργο του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. Το 1853 κυκλοφόρησε η μονότομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η η εκτεταμένη εκδοχή της κυκλοφόρησε σε τόμους από το 1860 μέχρι το 1874 και συνέχισε να επανακυκλοφορεί έκτοτε. «Το 1851, από τη στιγμή που αρχίζει την πανεπιστημιακή του σταδιοδρομία, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος έχει πια καταρτίσει το τρίσημο σχήμα του, αρχαιότητα, μεσαίωνας, σύγχρονη εποχή, και δεν πρόκειται να το εγκαταλείψει ποτέ[37]». Η απήχηση του έργου αυτού ήταν πανευρωπαϊκή, με αποτέλεσμα να καταστεί η ιστορική βάση στην οποία στηρίχθηκε η νεότερη εθνική αυτοσυνείδηση.
Η έννοια της «ενότητας» κυριάρχησε στο νοητικό σύμπαν του ελληνικού Ρομαντισμού. Το κύριο πολιτικό αίτημα του ελληνικού ρομαντικού εθνικισμού, υπήρξε η Μεγάλη Ιδέα. Εκπεφρασμένη με διαφορετική σημασία αρχικά από τον πολιτικό Ιωάννη Κωλέττη, το 1844, σε μια κοινοβουλευτική συζήτηση, η οποία αφορούσε τα δικαιώματα που θα αναγνώριζε το ελληνικό κράτος στους Έλληνες που κατάγονταν από περιοχές ακόμη υπόδουλες, με την πάροδο του καιρού, και υπό την επήρεια της ιδεολογικής επικράτησης του Ρομαντισμού, η Μεγάλη Ιδέα αποκρυσταλλώθηκε λαμβάνοντας μια διττή σημασία. Από την μια εξέφραζε την έμφαση που έδωσαν οι νέοι Έλληνες στην ενότητα του έθνους στον χρόνο. Με τον όρο «ενότητα στον χρόνο» εννοείται η ανάδειξη της ιστορικής συνέχειας της ελληνικής φυλής από την αρχαιότητα στον μεσαίωνα κι από εκεί στα νεότερα χρόνια. Η δεύτερη πτυχή της Μεγάλης Ιδέας αφορούσε την «ενότητα στον χώρο». Η «ενότητα στον χώρο» συνόψιζε τον πόθο της απελευθέρωσης των υπόδουλων ελληνικών εδαφών και της ενσωμάτωσής τους στον ενιαίο διοικητικό χώρο του ελληνικού κράτους.
Η εθνική ανεξαρτησία από την κηδεμονία του δυτικού αστικού φιλελευθερισμού έγινε αίτημα του ελληνικού Ρομαντισμού. Το 1844 ο Γ. Σερούιος έγραψε «έως εδώ και μη παρέκει πλέον ο απερίσκεπτος πιθηκισμός του Ευρωπαϊσμού[38]». Στο ίδιο ύφος, ο Αντώνιος Φατσέας στα 1856 αποφάνθηκε ότι «μιμώμεθα τους Ευρωπαίους πιθηκικώς[39]» και ο Π. Χαλικιόπουλος το 1864 αποκάλεσε «βάρβαρους» τους δυτικούς «ηγεμονίσκους[40]». Ο Ζαλοκώστας καλούσε με τους στίχους του τους Έλληνες να μη δεχτούν τα ξένα ήθη ενώ το 1877 ο Άγγελος Βλάχος, μιλώντας για τον Ζαλοκώστα, υποστήριξε ότι η Ελλάδα δεν ανήκει στον χρηματιστηριακό κόσμο της γηραιάς Ευρώπης[41].
Ωστόσο δεν παρατηρήθηκε η διαμόρφωση μιας πλήρους αντιδιαφωτιστικής εθνικιστικής σκέψης του πολιτικού Ρομαντισμού στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Ο ελληνικός Ρομαντισμός, σε αντίθεση με άλλες χώρες, δεν γέννησε ένα κίνημα σκέψης που θα έρχονταν σε ολική σύγκρουση προς με εκείνες του αστικού φιλελευθερισμού. Η βαρύτητα της ιδεολογικής επιρροής του Διαφωτισμού στην επανάσταση του 1821 και η εξάρτηση του ελληνικού κράτους από τις μεγάλες δυνάμεις του δυτικού κεφαλαίου δεν άφησαν περιθώρια για την ανάπτυξη διανοητικών τάσεων ή πολιτικών κινημάτων με ξεκάθαρο ρομαντικό, εθνικιστικό αντιδιαφωτιστικό πρόσημο εκείνη την ιστορική περίοδο. Αν διαβάσουμε προσεκτικά τους περισσότερους ρομαντικούς διανοητές της εποχής θα ανιχνεύσουμε κάτω από τον συντηρητισμό τους φιλελεύθερα κατάλοιπα.
Το ίδιο συνέβη και με πολιτικές κινήσεις του 19ου αιώνα. Το ρεύμα του ελληνικού «αντικοινοβουλευτισμού» ήταν μια τάση του πιο σκληρά καπιταλιστικού κομματιού του αστικού κόσμου, το οποίο επιθυμούσε να ψαλιδιστούν δικαιοδοσίες του κοινοβουλίου προκειμένου να περιορίσει τον πολιτικό φιλελευθερισμό προς όφελος της απελευθέρωσης του οικονομικού φιλελευθερισμού[42]. Ήταν βαθύτατα φιλελεύθερο ιδεολογικά, μόνο που για να επικαλεστεί τον αντικοινοβουλευτισμό του καπηλευόταν κάποια σχήματα της πατριωτικής φρασεολογίας των ρομαντικών. Επρόκειτο για μια τάση που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ως προδρομική της σημερινής μνημονιακής Δεξιάς. Επίσης, η αντιδιαφωτιστική ιδεολογία του Απόστολου Μακράκη αποτέλεσε μια ριζοσπαστική συνέχεια του παλιότερου ρεύματος της εκκλησιαστικής λογιοσύνης.
Χρειάστηκε να κλείσει τον κύκλο του ως κίνημα ο ελληνικός Ρομαντισμός του 19ου αιώνα ώστε κάποιοι διανοητές της συντηρητικής πτέρυγας του δημοτικισμού να έρθουν σε επαφή με το πανευρωπαϊκό νεορομαντικό κίνημα σκέψης του 1890. Τότε μόνο η παλιά παράδοση του ελληνικού Ρομαντισμού γονιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε μια καθαρά αντιδιαφωτιστικά εθνικιστική παραδοσιοκρατική πρόταση, μέσα από την σκέψη του Ίωνα Δραγούμη. Καθώς και, σε μικρότερο βαθμό, άλλων διανοητών του «ελληνικού 1890». Ο οικονομολόγος Αριστομένης Θεοδωρίδης αποτελεί μια λησμονημένη περίπτωση διανοητή, που πρόκρινε αντιφιλελεύθερες συντηρητικές οικονομικές θέσεις μια πρώιμα κοινοτιστική και παρεμβατική λογική[43].
Αν θέλουμε να συνοψίσουμε την κληρονομιά του ελληνικού Ρομαντισμού θα καταλήξουμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις.
1) Η αναγνώριση της ελληνικότητας της Μακεδονίας και του βυζαντινού μεσαίωνα. Ιδίως τώρα που βρισκόμαστε σε περίοδο γεωπολιτικών ζυμώσεων στην βαλκανική όλοι μπορούμε να αντιληφθούμε ποια είναι η σημασία για την επιβίωσή μας ως έθνος ατυτής της ρομαντικής κληρονομιάς. Καθώς και τι θα είχε συμβεί αν είχαν επικρατήσει οι προσεγγίσεις των διαφωτιστών.
2) Η διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης αναφορικά με το τι είναι το ελληνικό έθνος και τι σημαίνει να είναι κανείς Έλληνας. Η ρομαντική ερμηνεία της ιστορίας του ελληνικού έθνους έγινε αποδεκτή από ολόκληρο το φάσμα της ελληνικής κοινωνίας και διαμόρφωσε την νεοελληνική συλλογική συνείδηση μέχρι τις μέρες μας. Ακόμη και σήμερα, στην εποχή του μεταμοντέρνου διεθνισμού, όταν ο μέσος Έλληνας αναφέρεται στο ελληνικό έθνος, το αντιλαμβάνεται με τον τρόπο που πρόκρινε ο ελληνικός Ρομαντισμός κατά τον 19ου αιώνα.
3) Η προσπάθεια γεωπολιτικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας από τις βουλές των μεγάλων δυνάμεων. Ο ελληνικός Ρομαντισμός καθιέρωσε μια νέα συμπεριφορά στην γεωπολιτική αντίληψη του νέου ελληνικού κράτους. Ενώ ήταν προδιαγεγραμμένο ότι από την μια, για τους φιλελεύθερους Διαφωτιστές, ο γεωπολιτικός ορίζοντας της χώρας θα έπρεπε να ανοίγεται μονομερώς προς τα δυτικά καπιταλιστικά κράτη, κι από την άλλη, για τους υποστηρικτές της θεοκρατικής ιδεολογίας, η μόνη γεωπολιτική σύμμαχος θα έπρεπε να είναι η Ρωσία, οι ρομαντικοί ακολούθησαν μια νέα ατραπό. Οι Έλληνες ρομαντικοί πρόκριναν, έστω και συγκρατημένα, την θέση ότι σύμμαχος της χώρας είναι εκείνος που προσφέρει την καλύτερη συμφωνία. Η θέση αυτή βασίστηκε στην πεποίθηση ότι η Ελλάδα δεν είναι ούτε δύση ούτε ανατολή. Είναι η μήτρα από την οποία γεννήθηκε όλος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, δυτικός και σλαβοανατολικός. Συνεπώς, δεν μπορούμε να είμαστε πίσω από κανέναν, αλλά υπεράνω όλων.
[1] Ο Κ.Θ. Δημαράς θεωρεί ως εποχή του ελληνικού Διαφωτισμού τα χρόνια από το 1774 έως το 1821. Αφήνει έξω, δηλαδή, τα χρόνια από την έναρξη του αγώνα ως την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Κ. Θ. Δημαράς, «Ελληνικός Διαφωτισμός», στο Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας (18ος-20ος αιώνας), επμλ. Γ.Β. Δερτιλής-Κ. Κωστής, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 1991, σελ. 26. [2] Αδ. Κοραή, "Εφημερίς του Κάτω Κόσμου" - βλ. Δημ. Γκίνη, Τα ανώνυμα έργα του Κοραή, 1948, σ. 54-55, στο Αλέξης Πολίτης, Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, Εταιρεία Μελέτης Ν. Ελληνισμού, γ΄ εκδ. 2003, σ. 39-44. 3] Στον πρόλογο της μτφ. του Fontenelle Περί πληθύος κόσμων - βλ. Γ. Λαδά & Αθ. Χατζηδήμου, Ελληνική βιβλιογραφία των ετών 1791-1795, 1971, σ. 316. [4] Αλέξης Πολίτης, ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ, ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, Τρίτη έκδοση, Ε.Μ.Ν.Ε.-Μνήμων, Αθήνα 2003, σελ. 41. [5] Ο.π. [6] Ο.π. σελ 42. [7] Ο.π. [8] Ο.π. [9] Σύνοψις των Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών, 1846, σ. 102, στο Αλέξης Πολίτης, Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, Εταιρεία Μελέτης Ν. Ελληνισμού, γ΄ εκδ. 2003, σ. 39-44. [10] Ο Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα, 2004, σελ. 339. [11] «Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων», Επετηρίς Μεσαιωνικού Αρχείου, τομ.11 (1961), σ. 23 & 33-34, στο Αλέξης Πολίτης, Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, Εταιρεία Μελέτης Ν. Ελληνισμού, γ΄ εκδ. 2003, σ. 39-44. [12] Richard Clogg, Σύντομη Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, μτφρ. Χάρης Φουντέας, Πέμπτη έκδοση, Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1999, σελ.67. [13] Βίκυ Καραφουλίδου, «..της μεγάλης ταύτης ιδέας..». Όψεις της εθνικής ιδεολογίας 17701854, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2018. Οφείλω να σημειώσω ότι παρά τις χρήσιμες πληροφορίες, στο βιβλίο χρησιμοποιείται η μεθοδολογία της εθνογέννεσης, με την οποία διαφωνώ. [14] Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «Ιδεολογικά Ρεύματα και Πολιτικά Αιτήματα Κατά τον Ελληνικό 19ο Αιώνα», στο Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας (18ος-20ος αιώνας), επμλ. Γ.Β. Δερτιλής-Κ. Κωστής, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 1991, σελ. 64. [15] Χρήστος Ιωαννίδης, Λόγιοι κληρικοί & Νεοελληνικός Διαφωτισμός: μια κρίσιμη σχέση, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, Αθήνα, Φεβρουάριος 2017, σελ. 103. [16] Ο.π., σελ. 103. [17] Ο.π., σελ. 104. [18] Ο.π, σελ. 94 [19] Ο.π, σελ 94 [20] Πέρα από τις διαφορές του στις προσεγγίσεις, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κάλβος εκτιμούσε ιδιαιτέρως τον Αδαμάντιο Κοραή ως πνευματικό άντρα. [21]Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα, 2004, σελ. 120. [22] Ο.π. σελ. 122. [23] Ο.π, σελ. 152. [24] Ο.π. σελ. 145. [25] Ο.π. σελ. 367. [26] Ο.π. [27] Ο. π. [28] Ο.π. σελ. 368. [29] Ο.π. [30] Ο.π. σελ. 368-369. [31] Ο.π. σελ. 369. [32] Ο.π. σελ. 368. [33] Ο.π. σελ. 377.[ 34] Ο.π. σελ. 378 35] Ο.π. 36]Βίκυ Καραφουλίδου, «..της μεγάλης ταύτης ιδέας..». Όψεις της εθνικής ιδεολογίας 17701854, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2018, σελ. 320. [37] Οπ. σελ. 422. [38] Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα, 2004, σελ. 356. [39] Ο.π. [40] Ο.π. σελ. 357. [41] Ο. π. [42] Αθανάσιος Μποχώτης, Η ριζοσπαστική δεξιά. Αντικοινοβουλευτισμός, συντηρητισμός και ανολοκλήρωτος φασισμός στην Ελλάδα, (1864-1911), (Έρευνες για σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες), Βιβλιόραμα, Αθήνα 2003. [43] Για την σχέση του νεορομαντικού κινήματος σκέψης του 1890 με τον φασισμό και με τις άλλες μεσοπολεμικές ιδεολογίες διαβάστε το Κλεοπάτρα Λεονταρίτου, Η νεορομαντική βιοθεωρία του Καζαντζάκη. Η ποίηση της ζωής, Θεμέλιο, Αθήνα, 1981.
Σχόλια:
Δείξτε έλεος...
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Το αξίζουν;
Ο/Η Ανώνυμος είπε...επειδή τα τελευταία χρόνια η τρίτη θέση δείχνει να απασχολεί όλο και περισσότερο άτομα του εθνικιστικού χώρου ποια η θέση της φλεφαλο για τον στρασσερισμό; επίσης μαζί με το δικό σας άρθρο είδα και σε γνωστό μπλογκ άρθρο από παλιό περιοδικό για την αντεπανάσταση της βανδέας ποια η άποψη σας για όσα γράφει εκεί
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Είναι επιστημονικά άρτιο το συγκεκριμένο άρθρο.
Αν θες να εξετάσεις τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό υπό το πρίσμα της ιστορίας των πολιτικών ιδεών, η προσέγγιση του Στράσερ είναι εξαιρετικά συνεπής με τις ρομαντικές απαρχές της ιδεολογίας του εθνικισμού. Αντίθετα με την προσέγγιση της ηγεσίας του κόμματος, που υιοθέτησε και επιρροές από άλλες παραδόσεις, τις οποίες ρομαντικοποιησε μέσα από ιδεολογικά τρικ, τα οποία είχαν τις καταβολές τους στο κίνημα σκέψης του 1890. Έρχονται μελλοντικά άρθρα, ενδεχομένως και έκδοση βιβλίου, για αυτά τα θέματα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Συναγωνιστές της ΦΛΕΦΑΛΟ οι πιστοί αναγνώστες ζητούν ξεχωριστό άρθρο σχετικά με την ενότητα της ιστορίας που προκρίνει ο ρομαντισμός. Το άρθρο να περιέχει αναφορές σε αποφθέγματα, κείμενα και θέσεις όλων των γεννητόρων και μεγάλων εκπροσώπων της ρομαντικής ιδεολογίας που να δηλώνουν ξεκάθαρα την άποψη περί ενότητας της ευρωπαϊκής ιστορίας. Στον εθνικιστικό και ειδικά στον Ε/Σ χώρο έχει παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια η τάση να λοιδορείται ο ελληνικός μεσαίωνας και το Βυζάντιο κυρίως από κάτι ορφανά του Ρασσιά και του Δαυλού. Σίγουρα τα πρώτα χρόνια η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν αμιγώς ελληνική πολιτισμικά (πληθυσμιακά πάντα ήταν) κανείς όμως δεν μπορεί να αρνηθεί τον σταδιακό εξελληνισμό της σε βαθμό που στα ύστερα βυζαντινά χρόνια παρουσιάζονται άνθρωποι σαν τον Πλήθων, τον Αυτοκράτορα Θεόδωρο Λάσκαρη και τον Ιωάννη Βατάτζη. Οι φερόμενοι ως ναζιστές που στην πραγματικότητα είναι ακροδεξιά τέκνα του διαφωτισμού θέλουν να πετάξουμε από πάνω μας ολόκληρη την ελληνική μεσαιωνική κληρονομιά ως κάτι ξένο. Όπως υπήρχε και ο Ιουστινιανός και ο Θεοδόσιος υπήρχε ο Βατάτζης που έλεγε ότι στο γένος των Ελλήνων βασιλεύει η σοφία και ο Θεόδωρος Λάσκαρης που έλεγε στο Λατίνους ότι η φιλοσοφία είναι εύρημα των Ελλήνων. Μπορούμε να πούμε πολλά ακόμη για την Αλεξιάδα της Κομνηνής και για τις καταγραφές του Χωνιάτη που μιλάνε για ΕΛΛΗΝΕΣ. Πιστεύω ένα τέτοιο άρθρο θα ήταν καλή απάντηση πέραν από τα τετριμμένα ορισμένων φανατικών χριστιανών που έχουν αντεπιχειρήματα εξίσου σαχλά με αυτά των φανατικών του Κοραή.
Εφόσον τα έγραψες σχεδόν όλα μόνος σου, δεν κάνεις μια προσπάθεια να γράψεις ένα άρθρο για την περίπτωση του ελληνικού μεσαίωνα; Εδώ είμαστε εμείς να το δημοσιεύσουμε..χε,χε,χε.
Αγαπητέ φίλε η ιδέα σου μπαίνει στη λίστα με τα μελλοντικά θέματα. Το να γραφτεί κάτι για το πως προσέγγισαν τον μεσαίωνα το σύνολο των ρομαντικών σχολών θα είναι πολύ μεγάλο ως άρθρο και θα απαιτηθεί χρόνος για δουλειά που προς το παρόν δεν υπάρχει. Μεμονωμένες προσεγγίσεις της κάθε περίπτωσης και ιδίως της ελληνικής μπορούμε να γράψουμε. Υπομονή.
ΥΓ. Υπάρχουν πάντως και παλαιότερα σχετικά άρθρα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Εξαιρετικό κείμενο ! Ευχαριστούμε για τις πληροφορίες !
Να είσαι καλά αγαπητέ. Ευχαριστούμε θερμά.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Τι γνώμη έχετε για την Αναγέννηση;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Η απάντηση σε ένα τόσο γενικό ερώτημα μπορεί μόνο να είναι εξίσου γενική.
Όπως κάθε ιστορική περίοδος έτσι και η Αναγέννηση έχει πολλές αναγνώσεις. Στον τομέα των εικαστικών τεχνών είχε σπουδαία δείγματα εκείνη η εποχή. Στη λογοτεχνία είχε επίσης σημαντικές στιγμές αν και σε εμάς αρέσει -ως σύνολο- περισσότερο η μεσαιωνική λογοτεχνία. Στην φιλοσοφία υπάρχουν κάποιες πολύ δυνατές στιγμές.
Ο Αντίνοος έβγαλε ένα βίντεο που θεωρεί την Αναγέννηση πολύ ύποπτη και αρχή του εκφυλισμού. Έχει κάποια σχεση με το ρομαντισμό αυτή η αποψη;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ο Αντίνοος έχει την συμπάθεια της λέσχης και το ξέρει. Δεν έχουμε παρακολουθήσει όμως τη συγκεκριμένη εκπομπή. Συνεπώς δεν γνωρίζουμε τι αναφέρει.
Από εκεί και πέρα αν θέλουμε να κάνουμε μια ακαδημαϊκή ουδέτερη ανάγνωση της περίπτωσης η Αναγέννηση είναι, όπως όλες οι ιστορικές περίοδοι, πολυεπίπεδη. Από την μία είχε στοιχεία όπως η έμφαση των δυτικών στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία (μέχρι τότε υπήρχε μια προτεραιότητα στην ανάγνωση αρχαίων επιστημονικών και φιλοσοφικών κειμένων ενώ αντίθετα στον ελληνικό βυζαντινό μεσαίωνα διαβάζονταν και τα λογοτεχνικά κείμενα). Υπήρξε επίσης η ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης μέσω του ουμανισμού. Αναπτύχθηκε η λαϊκή διάλεκτος και η τυπογραφία. Στον αντίποδα στα εικαστικά επιβλήθηκε ο ρεαλισμός, υπό τον μανδύα του κλασικισμού. Στην πολιτική υπήρχαν φαινόμενα αισχρής διαφθοράς, όπως αυτά της οικογένειας Βοργία.
Αν πάμε σε μια ιδεολογική ανάγνωση υπήρχαν οι εξής ρομαντικές βολές κατά της Αναγέννησης. Κυρίως λόγω της επικράτησης του ρεαλισμού και της απομάκρυνσης από την "fantasy" αισθητική στις τέχνες. Αλλά και ως απάντηση στην προσέγγιση του Μπουρκχαρντ και όσων ιστορικών διάβασαν την Αναγέννηση ως άμεσο πρόδρομο του ορθολογιστικού Διαφωτισμού. Ο εχθρός είναι ο Διαφωτισμός. Οι βολές των ρομαντικών στοχεύουν σε ό,τι έχει να κάνει μαζί του. Όχι στο ίδιο το φαινόμενο της Αναγέννησης καθαυτό.
Για παράδειγμα ένας από τους πιο παραδοσιοκράτες ρομαντικούς, ο Τζων Ράσκιν, από την μία είδε στην Αναγέννηση ότι κάποια στιγμή ξεστράτισε από την συνέχεια της ευρωπαϊκής παράδοσης (για αυτό οι προραφαηλιτες ονόμασαν έτσι την συλλογικότητα που οργάνωσαν). Όμως θεωρούσε και ως επιρροή του τον Τόμας Μορ. Ο Ράσκιν έγραψε "είμαι συντηρητικός όχι σαν τους Τόρις αλλά σαν τον Όμηρο. Είμαι κομμουνιστής όχι σαν τους υποστηρικτές της παρισινής κομμούνας αλλά σαν τον Τόμας Μορ."
Όσον αφορά τα καλά μας γκαρσόν θα και τους πάσης φύσεως κυπατζήδες της Δεξιάς που θέλουν να μοχλεύοθν τον πολιτικό μας χώρο, κατάλαβαν αργά με ποιους έχουν να κάνουν. Το μέλλον τους φαίνεται πολύ σκοτεινό. Δεν θα υπάρξει επιείκεια.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ώστε για αυτό βρίζουν τον Μέγα Αλέξανδρο τα γκαρσόνια. Πιστοί νεοφιλελεύθεροι διαφωτιστές μέχρι το μεδούλι τα παιδιά του Πωποτα.
Μα για αυτό σας ρώτησα γιατί είδα το βίντεο του ... και ξεκαρδίστηκα. Απορώ πως έχετε σε εκτίμηση έναν ...που λέει πως η διαδικασία εμβολιασμού είναι ενορχηστρωμενο παγανιστικό τελετουργικό και ο φεμινισμός ο σατανισμός των καιρών μας. Το βίντεο για την Αναγέννηση το είδατε; Την αποκαλεί πρόδρομο του ατομισμού επειδή οι άνθρωποι ήθελαν να ανελιχθούν χρησιμοποιώντας καλλιτεχνικά μέσα και να γίνουν αντικείμενα θαυμασμού!
Αυτή η άποψη έχει κάποια σχέση με τον ρομαντισμό; Οι ρομαντικοί δεν πίστευαν ότι υπάρχουν άνθρωποι με έμφυτες κλίσεις που πρέπει να ξεχωρίζουν από τον όχλο; Οι ρομαντικοί δεν έδιναν τρομερή σημασία στην τέχνη θεοποιώντας καλλιτεχνικά δημιουργήματα;
Έχετε αντιληφθεί ότι μέσα στον χώρο υπάρχει μια τάση που θέλει να αναβιώσει ο σκοταδισμός του μεσαίωνα και η θεοκρατία ή κοιμαστε ύπνο βαθύ; Είπαμε όχι στους φιλελεύθερους διαφωτιστές μην κλείνουμε όμως και το μάτι στον κάθε καραγκιόζη που λέει ότι αν οι γυναίκες δεν είναι παρθένες δεν γίνεται να τις δεχόμαστε στον χώρο ή αν έχεις κοιμηθεί με παραπάνω από μια είσαι αρσενική πουτανα και εκφυλος. Το νέο κυρίαρχο ρεύμα της ακροδεξιάς είναι η θρησκοληψία και ο χριστιανοταλιμπανισμός (χωρίς πλάκα έτσι αυτοπροσδιορίζονται).
Καλός ο χαβαλές με τους Ρασσιάδες αλλά εδώ υπάρχουν τύποι που δημιουργούν πρόβλημα στο χώρο με αρρωστημένες απόψεις που απομακρύνουν κόσμο. Και μην αρχίσετε πάλι για τα γκαρσόνια είναι εύκολη λύση να τα φορτώνετε όλα εκεί. Άλλωστε πέρα από μυημένους δεν σας καταλαβαίνει κανείς.
Καταρχάς λογοκρίναμε κάποια σημεία του σχολιασμού σου. Είναι άλλο η κριτική, η σάτιρα και η αντιπαράθεση, από την ειρωνεία. Δεύτερον γράψαμε ότι συμπαθούμε το συγκεκριμένο παιδί, όπως όλους όσους μας διαβάζουν καλοπροαίρετα και μας εκτιμούν.
Την λέξη "όχλος" την χρησιμοποίησε συστηματικά ο Νίτσε. Όχι οι ρομαντικοί. Ακόμη και ο γεννήτορας των θεωριών ελίτ, ο Καρλάιλ, θεωρούσε ότι ένας ανώτερος άνθρωπος (ήρωας) μπορεί να προέλθει από τα λαϊκά στρώματα.
Η φράση "τρομακτική σημασία", όπως και η "θεοποίηση καλλιτεχνικών δημιουργημάτων" δεν είναι και οι πιο εύστοχες. Πάντως η ουσία αυτού που γράφεις είναι σωστή.
Τα εστιατόρια έχουν γίνει τόσα πολλά ώστε να έχουμε χάσει τον λογαριασμό με τα διαδοχικά εγκαίνια. Έχουμε δουλειές, σπουδές, δεν τα προλαβαίνουμε όλα. Δεν το γνωρίζουμε αυτό το νέο φρούτο που αναφέρεις. Αν υπάρχει θα έχει σίγουρα την ίδια μήτρα με τα παραδοσιακά brands. Η αφήγηση διαφέρει. Τα αφεντικά είναι ίδια.
Μην ανησυχείς. Μάτι κλείνουμε μόνο σε καμιά κοπελιά. Τα σαπάκια της Δεξιάς (ψευτοχτλερικοι, τραμπικοί συνωμοσιολόγοι) δεν θα βρουν ανοιχτές θύρες στο πεδίο του Ρομαντισμού όσο είμαστε εμείς εδώ.
Μην το λες ότι δεν καταλαβαίνει κανείς όσα αναφέρονται για τα εστιατόρια και τα γκαρσόνια. Τα πιο πολλά παρατσούκλια τα έχουν γράψει αναγνώστες. Φαίνεται ότι είναι περισσότεροι απ' όσους νομίζουμε οι μυημένοι στην ορολογία του εθνικιστικό χώρου. Ενδέχεται, τώρα που το λες, να βοηθήσει και εκείνο το λεξικό που είχαν ζητήσει κάποιοι αναγνώστες στο παρελθόν.
Το κυριότερο πρόβλημα δεν είναι τόσο το ζήτημα της φυλετικής συνέχειας των Ελλήνων το οποίο σε πρωτευόντως έγκειται στις γενετικές έρευνες και δευτερευόντως στην εθνολογία, αλλά το κοσμοθεωρητικό ζήτημα δηλ. στο πως αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τους εαυτούς μας μέσα σε αυτόν, την ζωή και τις αξίες της, καθώς και τον σκοπό όλων αυτών.
Είναι ζήτημα μορφώσεως και νοοτροπίας, ωριμότητας και αξιολογικών κριτηρίων. Η πρώτιστη Επιστήμη.
"Έχετε αντιληφθεί ότι μέσα στον χώρο υπάρχει μια τάση που θέλει να αναβιώσει ο σκοταδισμός του μεσαίωνα και η θεοκρατία ... Το νέο κυρίαρχο ρεύμα της ακροδεξιάς είναι η θρησκοληψία και ο χριστιανοταλιμπανισμός (χωρίς πλάκα έτσι αυτοπροσδιορίζονται)."
Και εγώ το έχω παρατηρήσει αυτό. Δύο ρεύματα που νομίζω πως το εκφράζουν αυτό είτε σχετικά είτε συγκεχυμένα, είναι η πατριωτική αριστερά του Καραμπελιά και ο πατριωτικός εθνικοφιλελευθερισμός(?) του Βελόπουλου. Έχουν σωστές απόψεις σε πολλά πρακτικά ζητήματα και αντίθεση στην αποδομητική τρέλα, όμως σε κάποια θεωρητικά και κυρίως ιστορικά λανθάνουν.
Δυστυχώς, το θρησκευτικό ζήτημα (και ότι απορρέει από αυτό δηλ. παιδεία, αξίες & ιστορία) είναι ένα πρόβλημα για την ευρωπαϊκή ήπειρο και ιδίως για την Ελλάδα, και αυτό από τα χρόνια του Κωνσταντίνου & του Θεοδοσίου. Συγκεκριμένα, ο χριστιανισμός είναι μία θεολογική και ηθική διδασκαλία (δηλ. σωτηριολογία & ψυχολογία) ή μία εθνική ταυτότητα με το κράτος της & τους ιερούς προγόνους της;
Αυτό είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να συζητηθεί χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Δεν πρέπει να αγνοείται αυτό το ζήτημα (αλλά ούτε και να οξύνεται) καθώς άπτεται ζητημάτων όπως της εκπαίδευσης και της ιστορικής συνείδησης.
Ζούμε σε μια μεγαλοπολιτική εποχή από άποψη γνώσεως και επικοινωνίας, πόσο εφικτός είναι ένας εθνικισμός και ποια τα στοιχεία και οι ταυτότητές του;
Γιατί από πολλούς λοιδορείται ο αείμνηστος Ρασσιάς; Από θεολογικής άποψης αναδείκνυε τους προσωκρατικούς και τους Στωικούς' για κάποιους νεοπλατωνικούς εξέφραζε μία επιφύλαξη. Ευρύτερα ιδεολογικά, παρότι υποστήριζε κριτικά τον διαφωτισμό, δεν ήταν υπέρ του βρετανικού αστισμού, ήταν υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά όχι των ατομικών. Ούτε είχε αρνηθεί την συνέχεια του ελληνισμού, αλλά υποδείκνυε την διαχρονική επιβολή της θεοκρατίας.
Σωστός ο Τζον Ράσκιν:
"είμαι συντηρητικός όχι σαν τους Τόρις αλλά σαν τον Όμηρο. Είμαι κομμουνιστής όχι σαν τους υποστηρικτές της παρισινής κομμούνας αλλά σαν τον Τόμας Μορ."
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ο χριστιανισμός, όπως και η κάθε θρησκεία που αποκτά μαζική υποστήριξη και θεσμικό υπόβαθρο, πέρα από το καθαρά θεολογικό της κομμάτι, αποτελεί φαινόμενο που συνδέεται με την ιστορική ζωή. Άρα και με την εθνική συνείδηση και την κοινωνική ταυτότητα. Απλό είναι να το αντιληφθούμε.
Ο Ρασσιάς ήταν ένας συγγραφέας της γειτονιάς. Τι να πρωτοσχολιάσουμε; Θεωρούμε ότι έχουμε ποιοτικούς αναγνώστες και αντιλαμβάνονται τα βασικά.
Όταν ο άνθρωπος έλεγε ότι ο χριστιανισμός ήταν εμπόδιο στην ανάπτυξη των εθνικών ταυτοτήτων και ανέπτυσσε ολόκληρη επιχειρηματολογία για να αποδείξει ότι τα έθνη στην αρχαιότητα με την αρχαία θρησκεία είχαν την αληθινή τους εθνική ταυτότητα ενώ από τον μεσαίωνα και ύστερα χάθηκε η ταυτότητα αυτή, τι να πούμε παραπάνω για έναν τέτοιο μπουρδολόγο; Αν εξαιρέσουμε το ελληνικό, το αιγυπτιακό, το περσικό και ορισμένα ακόμη έθνη που υπήρχαν στην αρχαιότητα, για τα υπόλοιπα τι να σχολιάσουμε; Υπήρχε ισπανικό έθνος στην αρχαιότητα; Πορτογαλικό; Αγγλικό; Ιρλανδικό; Σουηδικό; Γαλλικό; Ρωσικό; Υπήρχε κανένα από αυτά τα έθνη με σχηματισμένη εθνική ταυτότητα και συνείδηση στην αρχαιότητα; Κανένα. Πότε ανήλθαν στο ιστορικό φως; Πότε έγιναν από χώροι που ζούσαν κάποιοι λαοί αληθινά έθνη. Όλα σχεδόν στον μεσαίωνα. Άλλα στο μεταίχμιο μεταξύ ύστερου παγανισμού και χριστιανισμού. Τα περισσότερα στην χριστιανική εποχή.
Οι Γερμανοί ήταν έθνος στην αρχαιότητα; Συγγενείς λαοί που ζούσαν από το κέντρο της Ευρώπης μέχρι τον απώτατο βορρά και την ανατολική Ευρώπη ήταν. Πότε έγιναν γερμανικό έθνος (όχι γενικά γερμανική φυλή, γερμανικό έθνος); Μήπως τον μεσαίωνα; Ποια θρησκεία είχαν; Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια ασχέτως των θεολογικών προσεγγίσεων του καθενός μας. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά έθνη γεννήθηκαν έχοντας ως θρήσκευμα τον χριστιανισμό.
Τι να σχολιάσουμε από εκεί και πέρα για έναν τέτοιο "αναλυτή" που διακήρυξε ότι ο χριστιανισμός ήταν εχθρός των εθνών, ανακατεύοντας την ιστορική ερμηνεία και την πολιτική ανάλυση με το καθαρό ΔΌΓΜΑ μιας δήθεν αδογματιστης θρησκευτικής τάσης;
Ασχέτως αν έχουμε τις προσωπικές διαφωνίες ή ενστάσεις για το περιεχόμενο του χριστιανισμού, για το ιερατείο του και για την πολιτική του στάση (και εμείς έχουμε πολλές). Σημασία έχει η ιστορική αλήθεια.
Είναι δυνατόν να υπάρχουν αναγνώστες μας που παίρνουν στα σοβαρά τέτοιους τύπους; Ελάτε φίλε. Ας είμαστε σοβαροί. Φλεφαλο είμαστε εδώ. Όχι εστιατόρια.
Δεν είναι ο Βελόπουλος και ο Καραμπέλιας που θέλουν να αναβιώσουν τον σκοταδισμό. Κάποια λίγα προφίλ "εθνικιστών" στο twitter είναι που όντως θέλουν επιβολή θεοκρατίας. Λογικό να μην τους γνωρίζετε αφού η ΦΛΕΦΑΛΟ δεν έχει παρουσία στα social media. Μέσα σε αυτό το παρεάκι ανήκει και ο Αντίνοος.
Η λέσχη σας τι άποψη έχει για τους ποιητές:
Μπωντλαίρ
Ριμπώ
Έντγκαρ Άλαν Ποέ
(για τον τελευταίο λογικά θετική)
Χρειάζεται να πούμε εμείς ότι και οι τρεις είναι ανυπέρβλητοι ως λογοτεχνικές αξίες; Όλοι το γνωρίζουν. Εκτός αν εμφανιστούν "εστιατόρια" και στην λογοτεχνία, εκτός από τον πολιτικό χώρο του ελληνικού εθνικισμού, ώστε να αρχίσουν να σκυλεύουν τις μνήμες και των λογοτεχνών... χαχαχα.
Αν θες να απαντήσουμε με "κινηματικά" κριτήρια, Πόε=ένας λογοτεχνικός θεός του Ρομαντισμού, Μπωντλαίρ= ένας αυτοκράτορας της ρομαντικής σκέψης (με γαλλικές ιδιοτροπίες που εκμοντερνισαν τον Ρομαντισμό).
Ο τρίτος δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με αυτά που διαβάζουμε και μας αρέσουν. Αλλά ως λογοτεχνική ποιότητα πολύ δυνατός.
Ο Μπωντλαίρ δεν ήταν αυτός που έγραφε ποιήματα για τον σατανά;
Ο Μιχαλολιάκος έγραφε ποιήματα για τον σατανά και ο Πώποτας τον αποθέωνε μαγεμένος. Αξέχαστη εποχές.
Έλεος ρε παιδιά με τον Ρασσιά. Φανταστείτε τι έχει καταλάβει κάποιος από το ελληνικό πνεύμα και την "ελληνική θρησκεία" για να είναι "κριτικά υποστηρικτικός" απέναντι στον Διαφωτισμό.
Δευτέρα, 13 Δεκεμβρίου, 2021
Ο Λυκαίος είπε...Φίλε ανώνυμε, εγώ δεν έχω καμιά εκτίμηση για τον Αντίνοο και δεν έχω δει καν το βίντεο που αναφέρεις. Αλλά θέλω να απαντήσω σε αυτά που γράφεις.
Δεν σημαίνει πως όποιος εκφράζει αρνητική στάση απέναντι στην Αναγέννηση και τον ρόλο της υιοθετεί και τις ανοησίες που γράφεις πιο κάτω (περί παρθενίας κτλ). Αυτοί είναι μια χούφτα γραφικοί που "μεταφράζουν" στην ελληνική πραγματικότητα τάσεις που αναπτύχθηκαν στο ξενόγλωσσο διαδίκτυο, κυρίως από "εθνικιστές" ή σαλεμένους, θρησκόληπτους προτεστάντες. Το να φαντάζεσαι ότι αυτοί αποτελούν εκφραστές κάποιου "μεσαίωνα" και να μιλάς για τον κίνδυνο του "σκοταδισμού" και της "θεοκρατίας" είναι εξαιρετικά προβληματικό.
Στα της Αναγέννησης τώρα. Αυτό που την διαφοροποιεί κυρίως και ουσιαστικώς από τον μεσαίωνα είναι η γέννηση του ουμανισμού, η στροφή (και ο περιορισμός) του ατόμου στο απλώς ανθρώπινο πεδίο, στην ανθρώπινη κατάσταση. Εδώ δεν έχουμε ρήξη μόνο με την κυρίαρχη ως τότε εκκλησιαστική παράδοση αλλά και με την αρχαία, κάτι φανερό σε όποιον έχει διαβάσει Πλάτωνα και νεοπλατωνικούς. Ο ουμανισμός αυτός αποτελεί το αναγκαίο θεμέλιο για να αναπτυχθεί αργότερα ο υλιστικός ορθολογισμός του Διαφωτισμού.
Τώρα, προφανώς και η αναγέννηση ήταν μια περίοδος ακμής για τις τέχνες. Αυτό όμως δεν λέει από μόνο του κάτι για την βαθύτερη σημασία των αλλαγών που έλαβαν χώρα. Οι τέχνες (και η φιλοσοφία) ήκμασαν και στην κλασσική Αθήνα, ακόμα και οι ίδιοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής όμως την αναγνώριζαν ως περίοδο παρακμής.
Ο Σταμάτης είπε...Πολύ ωραία παρατήρηση Λυκαίε.
Δύο ενστάσεις από εμένα.
Α) Εφόσον δεν την έχουμε δει ούτε εμείς ούτε εσύ την εκπομπή, ας μην είμαστε αφοριστικοί για το συγκεκριμένο παιδί. Χωρίς να σημαίνει ότι συμφωνούμε με τέτοιες προσεγγίσεις.
Β) Στο θέμα του ουμανισμού και της μεσαιωνικής φιλοσοφίας χώρα αρκετή συζήτηση. Για παράδειγμα, ο σχολαστικισμός του ύστερου μεσαίωνα ήταν και αυτός μια πρώτη τάση "προσγείωσης" στα αριστοτελικα εμπειρικά και απομάκρυνσης από την νεοπλατωνική υπερβατικότητα.
Επίσης ο ουμανισμός της Αναγέννησης ήταν και αυτός πολυσχιδής. Εμπεριείχε και την οπτική μετάβασης σε μια μεταθανάτια υπερ-εμπειρική "ζωή", για την οποία έπρεπε να προηγηθεί το κλασικό πρότυπο του καθολικού ανθρώπου. Δεν ξέφυγε εντελώς από καθαρές συνδέσεις με παραδοσιακά πολιτισμικά σχήματα και τρόπους σκέψης. Τουλάχιστον με την κλασική σκέψη της αρχαιότητας είχε μια επαφή πολύ πιο στέρεη από εκείνη του Διαφωτισμού.
Ασφαλώς όπως σωστά γράφεις, κάποιες πτυχές του δημιούργησαν το άνοιγμα ώστε να τρυπώσει αργότερα στο διανοητικό στερέωμα ο Διαφωτισμός. Αυτό είναι ένα σημείο που στοχεύει η ρομαντική κριτική.
Συμφωνώ Σταμάτη. Δεν το έγραψα καλά αυτο που ήθελα να πω και παρεξηγήθηκα, δεν είμαι αφοριστικός σε καμία περίπτωση. Προσωπικά 3-4 βίντεό του έχω δει, έχω κάποιες κοινές προσεγγίσεις απ'ότι φαίνεται αλλά και πολλές διαφωνίες. Να'ναι καλά το παιδί, ήθελα να ξεκαθαρίσω απλά ότι δεν απαντάω για να υπερασπιστώ μια ιντερνετική περσόνα.
Συμφωνώ στις παρατηρήσεις σου. Η αναγέννηση δεν είναι μια ολική ρήξη με το κυρίαρχο μεσαιωνικό πνεύμα. Περισσότερο είναι μια σταδιακή και συνεχής διαδικασία, πολλές φορές ανεπαίσθητη, που βαθμιαία το μετασχηματίζει. Δεν έσβησε η μεσαιωνική παράδοση μέσα σε λίγα χρόνια. Αντιθέτως (και παρά το ακόμα πιο βάρη πλήγμα της "μεταρρύθμισης") άντεξε, έστω εκφυλισμένη και αποδυναμωμένη, μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού. Και προφανώς υπήρξαν και πολύ υψηλές στιγμές, και προφανώς και στο αναγεννησιακό πλαίσιο το ανθρώπινο πνεύμα συνέχισε να αγγίζει δυσθεώρητα για τον σύγχρονο άνθρωπο ύψη. Και πως θα μπορούσε να γίνει αλλιώς αν αναλογιστούμε την ποιότητα του αρχικού "υλικού", του μεσαιωνικού ανθρώπου.
Το σημαντικό όμως είναι να αναγνωρίζουμε στο πεδίο των ιδεών τις διάφορες τάσεις και την κατάληξή τους, όπως πολύ σωστά κάνεις και εσύ.
Ειλικρινά, αυτοί που μιλάνε για "σκοταδισμό" και αναφέρονται στον μεσαίωνα σαν να μιλάνε για την σκοτεινότερη και πιο απεχθή περίοδο, τι γνωρίζουν για τον προ-αναγεννησιακό μεσαίωνα; Προφανώς τίποτα.
Δεν σε παρεξήγησα φίλε μου. Χαίρομαι να βλέπω παιδιά με ικανότητα σχολιασμού και ανάλυσης όπως η δική σου. Μια διευκρίνιση έκανα απλά
Κάτι που πολλοί (κάνουν πως;) δεν καταλαβαίνουν είναι το εξής απλό:
Ένα ιστορικό γεγονός ή μια ιδεολογική τάση μπορεί εμμέσως να έχει εντελώς απρόβλεπτες συνέπειες και επιδράσεις, εντελώς άσχετες με τα αρχικά προτάγματά της.
Ο Διαφωτισμός στην Ευρώπη καλλιέργησε ένα κλίμα εξέγερσης έναντι των παλαιών καθεστώτων στο όνομα της ισότητας, των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Έιχε ξεκάθαρα μια αντιπαραδοσιακή και ανατρεπτική κατεύθυνση. Στην Ελλάδα όμως, όταν το κλίμα αυτό εξαπλώθηκε, δεν βρήκε απέναντί του μια ανεξάρτητη κρατική οντότητα υπό την εξουσία μιας δυναστείας πχ Παλαιολόγων, δεν βρήκε καν την Ελλάδα ίσο μέλος μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας φυλετικά και θρησκευτικά συγγενικών λαών. Αυτό που βρήκε ήταν μια Ελλάδα ταπεινωμένη και υπόδουλη σε ξένο δυνάστη. Έτσι, το κλίμα αυτό εδώ στράφηκε πρωτίστως προς την κατεύθυνση της εθνικής απελευθέρωσης.
Κάτι αρκετά παρόμοιο έλαβε χώρα σε παγκόσμια κλίμακα κατά τον 20ο αιώνα. Ο μαρξισμός απορρίπτει το έθνος στην διαλεκτική του. Το προλεταριάτο δεν έχει πατρίδα. Στην πράξη όμως, το ανατρεπτικό και επαναστατικό κλίμα που γέννησε ο μαρξισμός αποτέλεσε σε πολλές πρώην αποικίες την βάση ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Δεν σημαίνει αυτό πως ο μαρξισμός έγινε ξαφνικά "εθνικός".
Μπορεί κάποιος λοιπόν να απορρίπτει πλήρως και ολοκληρωτικά την σήψη του διαφωτισμού αναγνωρίζοντας παράλληλα πως, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στην Ελλάδα, το επαναστατικό κλίμα που γέννησε βραχυπρόθεσμα ωφέλησε την υπόθεση της εθνικής μας ανεξαρτησίας.
Πολύ σωστά. Επιπλέον είναι μεθοδολογικά ορθότερο να παρακολουθούμε τα φαινόμενα στην πλήρη εξέλιξή τους. Όχι μόνο σε μία φάση. Για παράδειγμα ο Διαφωτισμός στην Ελλάδα αποτέλεσε κυρίαρχη ιδεολογία μέχρι το 1830 και πλέον. Όλα αυτά τα χρόνια όχι μόνο θεμελίωσε μια "αστικοφιλελεύθερη" απόχρωση στο υπόβαθρο της ελληνικής πολιτικής ζωής από τα χρόνια της επανάστασης. Αλλά επιπλέον είδαμε σε τι εθνικές προσεγγίσεις προσανατολίστηκε σε θέματα ιστορικής συνείδησης.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ακριβώς! Οι διάφοροι όψιμοι υπερασπιστές του διαφωτισμού εντωμεταξύ παραθέτουν κάποιες δηλώσεις του Κολοκοτρώνη δήθεν για να καταρρίψουν τις θέσεις μας όταν αυτές οι δηλώσεις επιβεβαιώνουν 100% αυτά που γράφεις πιο πάνω. Δεν μπορούν να καταλάβουν τα στοιχειώδη
Παιδιά μαζί σας 100% στο Ρομαντισμό και στο ξεσκέπασμα των φιλελεναζί αλλά σας διαφεύγει κάτι: Μια πάρα πολύ μεγάλη μερίδα των εθνικιστών είναι κατά του Διαφωτισμού από σκοτεινά, θεοκρατικά, γελοία και παρανοϊκά συνωμοσιολογικά κίνητρα και όχι ρομαντικά. Είναι επείγον ένα άρθρο γι'αυτούς τους ηλίθιους για να μπουν τα πράγματα στη θέση τους. Αυτοί ειναι πολύ περισσότεροι από σας, μη γελιέστε. Αν δεν τους βουλώσετε το στόμα θα σας καταπιούν. Καλά κάνετε και τα βάζετε με ρασσιάδες και διαφωτιστές χιτλερικούς αλλά αυτοί είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Οι άλλοι αυξάνονται και πληθύνονται, ειναι η νέα τάση στον ευρύτερο εθνικιστικό χώρο. Ίσως δεν έχετε καταλάβει το μέγεθος του προβλήματος, κόψτε τους το βήχα γιατί καποιοι οικειοποιούνται το έργο σας για να δωσουν σοβαρό φιλοσοφικό μανδύα στον ψεκασμένο αντιδιαφωτισμό τους.
Ποιοί είναι όλοι αυτοί ρε παιδιά; Κάποιο ιστολόγιο δεν έχουν; Να τους βουλώσουμε το στόμα ωραία. Αλλά να τους δούμε πρώτα. Αν είναι όντως επικίνδυνες περιπτώσεις να τις εξετάσουμε.
Τα εστιατόρια και τους Ρασσιάδες τα αντιμετωπίζουμε με τον τρόπο που βλέπετε γιατί γνωρίζουμε ότι υπάρχουν κάποια δίκτυα πίσω τους. Έχουμε παρακολουθήσει για καιρό το σχεδιασμό της προβοκάτσιας που έχουν σχεδιάσει, τις συνδέσεις της κλπ. Αυτούς που περιγράφετε θα πρέπει πρώτα να τους εντοπίσουμε, να διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν, να διαβάσουμε τι γράφουν, να εξετάσουμε αν είναι όντως παρακρατικοί όπως τα εστιατόρια ή απλώς βλάκες και μετά...μην ανησυχείτε.
Γιατί τόση μανία με ρομαντικούς στρασσερικούς εθνικοαναρχικούς τριτοθεσίτες; Ενοχλούν κάποιους που στήνουν οπερέτα πίσω από κάμερα με παρουσία στολής; Ενοχλούν κουαρτέτα ακροδεξιάς που και καλά το παίζουν ελληνικά Ες Ες τα απλά μέλη αλλά τα κεφάλια πάντα είχαν κονέ με την δεξιά; Μήπως ήρθε καιρός να είστε πιο συχνοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να βγάλετε πάλι περιοδικό;
Φίλε δεν έχουμε τον χρόνο ούτε τη διάθεση να είμαστε όλη μέρα στο διαδίκτυο. Έχουμε σπουδές, δουλειές, εξετάσεις. Θα προτιμούσαμε να ανοίξουμε γραφεία κάποια στιγμή. Θα τα στηρίξετε αν γίνουν; Θα περνάτε;
Το περιοδικό έρχεται την άνοιξη του 2022.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ανώνυμε, που λες για Ρασσιά και Βελόπουλο...
Λανθάνω = κρύβομαι. Όχι "κάνω λάθος"...
Καθαρεύουσα α λα Χατζηχρήστος στον μπακαλόγατο σε ένα σχόλιο που... προκρίνει "μόρφωση" και "νοοτροπία"; "Αι γυναίκαι είναι άτιμαι" και τέτοια;
Να τα προσέχουμε αυτά, μάγκες ή ας μιλάμε τη ψωροδημοτική που μάθαμε τέλος πάντων να τελειώνουμε. Κατά τ' άλλα συμφωνώ...
Ρε φίλε, γράψε μας τότε μια θέση όλων αυτών που "αυξάνονται και είναι η νέα τάση" να την σχολιάσουμε και εμείς και ο Σταμάτης αν θέλει. Κολλάς άσχετα μεταξύ τους πράγματα, όπως πριν την κριτική στην αναγέννηση με διάφορες βλακείες περί παρθενιάς και έκφυλων.
Κοιτάξτε αν δεν έχετε παρουσία στα σοσιαλ μίντια και γενικά στα διαδικτυακά δρώμενα του χώρου δεν μπορείτε να καταλάβετε τι εννοουν τα παιδιά. Χαίρομαι πάντως που οι περισσότεροι είναι ψιλιασμένοι. Ποσταρω μερικά λινκς αν και δεν θα βοηθήσουν ιδιαίτερα. Αν αντέχετε πάρτε τα προφίλ αυτά μέχρι τέρμα κάτω. ....
Για περισσότερα ρωτήστε τον γνωστό παραγωγό Nowhere Livestreams. Οι περισσότεροι από τους αναφερόμενους ήταν παλιοί του συνεργάτες με τους οποίους τσακώθηκε ακριβως για αυτούς τους λόγους. Τώρα εσείς θα πείτε μα καλά όλος αυτός ο ντόρος για δύο προφίλ παρανοϊκών στο twitter; Έλα όμως που μέσω διαδικτύου καλώς ή κακώς σήμερα γίνεται η πολιτική προπαγάνδα και οι συγκεκριμένοι προάγουν μια εντελώς διεστραμμένη εικόνα γύρω από τον εθνικισμό στο ιντερνετικό κοινό. Ακόμη χειρότερα σε άλλα social media οι τύποι πάνε να φτιάξουν ρεύμα συσπειρώνοντας πιτσιρικαρία γύρω τους. Ρωτήστε τον φίλο σας τον Αντίνοο να σας πει για την φάση. Άλλωστε και αυτός τσακώθηκε μαζί τους πρόσφατα.
Λογοκρίθηκαν τα προφίλ για να μην παίρνουν άτυπη διαφήμιση από τη συζήτηση αυτή.
Κατά τα άλλα το να ρωτάμε και να ξαναρωτάμε άλλα πρόσωπα για τέτοια θέματα δεν είναι στην αισθητική και την ηθική μας σφαίρα. Έχεις απόλυτο δίκιο στην αρνητική εκτίμηση της συγκεκριμένης κατάστασης. Αλλά δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι υπάρχουν παιδιά με τέτοιο μυαλό ώστε να παίρνουν στα σοβαρά αυτές τις χτυπητά προβοκατόρικες και γελοίες καταστάσεις. Αν από την άλλη υπάρχουν κάποιοι τόσο άμυαλοι ώστε να ασχολούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα με αυτά τα προφίλ ό,τι και να κάνουμε δεν μπορούμε να τους σώσουμε. Η βλακεία είναι ανίκητη.
Πάντως παιδιά αυτά προκαλεί η τακτική της φοβικής ανωνυμίας. Είναι το όπλο των υπηρεσιών αυτά τα memes για να υπονομεύουν την ανώνυμη διαδικτυακή πολιτική δραστηριότητα. Είπαμε η ανωνυμία στο διαδίκτυο μπορεί να φανεί και χρήσιμη. Αλλά μόνο αν ο χώρος είναι κοινωνικά ενεργός. Αν ο χώρος ήταν κοινωνικά ενεργός θα γνωρίζαμε ποιοί είναι υπαρκτά πρόσωπα και ποιοι εστιάτορες μυστικών υπηρεσιών ή αστικών κομμάτων.
Δεν έχουν πάντως αγγίζει ούτε τα αρχικά στάδια της πουστιάς των πιο παλιών εστιατορίων. Ας τους αφήσουμε να εκτεθούν λίγο. Για να βγάλουν το κεφάλι από τη φιδοφωλιά...
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Κάποιοι καταλαβαίνουμε σε ποιους αναφέρονται αλλά δεν βρίσκουμε την σχέση και την σύνδεση με το θέμα. Δηλαδή επειδή γράφουν στο Τουίτερ πέντε γραφικοί πρέπει να καταδικάσουμε τον... "σκοταδισμό" και την "θεοκρατία"; Να υιοθετήσουμε δηλαδή την φιλελεύθερη ρητορική; Η απάντηση είναι πολύ πιο απλή. Μιλάμε για άτομα νεαρής ηλικίας που έχουν αδιακρίτως υιοθετήσει και μεταφέρει στα ελληνικά δεδομένα τάσεις που υπάρχουν εδώ και χρόνια στο ξενόγλωσσο διαδίκτυο. Δεν κάνουν κάτι καινούργιο.
Ένα παράδειγμα για να καταλάβετε πόσο εκτός θέματος είστε. Ένας εξ αυτών που αναφέρετε δήλωνε πως οι γυναίκες είναι μηχανές παραγωγής παιδιών, τίποτα περισσότερο. Κορόιδευε μια γυναίκα που κατάφερε μετά από προσπάθειες χρονών να γεννήσει στα 35 της. Αυτές οι απόψεις βρίσκονται σε σύγκρουση με την χριστιανική οπτική περί γυναίκας, οικογένειας και γάμου. Ο σχολιαστής όμως πιο πάνω ζητάει να τις βαφτίσουμε "σκοταδιστικές" και "θεοκρατικές" και να τις ταυτίσουμε με την εναντίωση και κριτική απέναντι στην Αναγέννηση. Ε κάπου έλεος δηλαδή.
Το θέμα είναι ότι τους συγκεκριμένους γραφικούς και γελοίους (που όντως κάνουν κακό) πάτε για κάποιον λόγο να τους ταυτίσετε πλαγίως με τον μεσαίωνα και την εναντίωση στον Διαφωτισμό. Όχι, έχουμε να κάνουμε με παιδάκια που κάηκαν από το πολύ 4chan και τα groyper memes και την βρίσκουν να το παίζουν όσο πιο edgy γίνεται.
Ποια είναι η άποψη σας μάγκες για το αυτόνομο ραδιόφωνο ράδιο αντίσταση που υπήρχε τα χρόνια 2008-2012; (δεν μιλάω για το κομματικό ράδιο του βουδα της πεύκης με τον ίδιο τιτλο)
Μήπως ήρθε η ωρα να ξαναφτιαξουμε τις δομές μας οι αυτόνομοι εθνικιστές όπως τις είχαμε κάποτε;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Το ερώτημα είναι διττό (ισχύει και για το αυτόνομο ραδιόφωνο και για το ediktyo.gr).
Α) Υπάρχουν σήμερα τόσα πρόθυμα παιδιά να ασχοληθούν όσο εντατικά απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα προκειμένου να έχει θετικό αποτέλεσμα; Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, υπάρχει σήμερα ο απαιτούμενος αριθμός παιδιών που έχουν τα πλεονεκτήματα εκείνων που ασχολούνταν δέκα και δεκαπέντε χρόνια πριν;
Β) Έχουν γίνει κατανοητές οι παθογένειες που οδήγησαν σε μαρασμό αντίστοιχες προσπάθειες του παρελθόντος; Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, υπάρχουν σήμερα πολλά νέα παιδιά που διαθέτουν ποιοτικά γνωρίσματα τα οποία οι παλιότεροι δεν είχαν;
Όταν δοθεί απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, καθώς και στο ερώτημα αν οι καθαροί ηθικά παλιότεροι που θα ήθελαν να ασχοληθούν ξανά έχουν υπερβεί τα αδύναμα στοιχεία του παρελθόντος τους, τότε θα έρθει η ώρα να γίνει αυτό που γράφεις και πολλά ακόμα.
Αν αυτά τα ερωτήματα προσπεραστούν, οτιδήποτε και αν γίνει θα έχει άδοξο τέλος.
Ωραία τα παραδείγματα που παραθέτεις. Όμως για να ολοκληρώσουν τον κύκλο τους κάποια στιγμή, συνέβησαν διαφορά. Δεν πρέπει να αναλυθούν; Να βρεθούν απαντήσεις σε χρόνιες να παθογένειες οι οποίες μπορούν να καταστρέψουν ελπιδοφόρες προσπάθειες για τις οποίες έχουν μοχθήσει άνθρωποι;
Το πρώτο στάδιο μιας τέτοιου τύπου συνεννόησης είναι να σταθούν όλοι μπροστά από έναν καθρέφτη. Όταν γνωρίσουν εις βάθος τον εαυτό τους, θα είναι έτοιμοι να αναλάβουν ρόλο στο κίνημα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Εκτός από τα εστιατόρια και τα γκαρσονια μας προέκυψαν και διάφοροι απίθανοι τύποι νεαρής ( μάλλον) ηλικίας οι οποίοι ενώ είναι άσχετοι με ιδεολογικά θέματα προσπαθούν να το παίξουν γκουρού. Ηθικολογουν συνέχεια αποκαλώντας την πλειοψηφία των νέων κοριτσιών πορνιδια γιατί βγήκαν φωτογραφία με ένα μπικίνι στην παραλία . Καταδικάζουν τις προγαμιαίες σχέσεις όπως το προπατορικό αμάρτημα ενώ όπου βρεθούν και όπου σταθούν κηρύττουν μια καλβινιστικη πουριτανική ηθική ενώ με έναν αλαζονικό ύφος μας λένε πόσο " καθαροί " και ηθικοί είναι. Συν τοις άλλοις θεωρούν ότι οι απόγονοι μεταξύ δύο ατόμων Ευρωπαϊκής καταγωγής είναι σε μεγάλο ποσοστό δυσγονικοι. Φυσικά και υπάρχει πρόβλημα ηθικής και σεξουαλικής ελευθεριοτητσς στην εποχή μας αλλά οι θεωρίες που πρεσβεύουν θυμίζουν Κρόμγουελ και Άγγλους πουριτανους και όχι παραδοσιοκράτες . Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι όλες αυτές οι θεωρίες ξεκίνησαν από περίεργα alt right think tank των ΗΠΑ ! Αν το δούμε στην πραγματική του διάσταση τόσο η σεξουαλική ελευθερία όσο και η πουριτανική ηθικολογία είναι τέκνα της ίδιας ( εμποροκρατικης και αντιπαραδοσιακης μητέρας). Συγχαρητήρια για το άρθρο και την προσπάθεια σας και περιμένω σχόλιο από τον Πατριάρχη . Η αλήθεια είναι ότι μου έχει λείψει ο τρόπος σχολιασμού του.
Voivod
Πατριάρχη λείπεις
Ο Πατριάρχης είπε...Συναγωνισταί, απαξιώστε ούτη τη φωλεά των κρυπτομπολσεβίκων και των στρασεροδραγούμηδων. Απώτερος σκοπός των νεανίσκων που συσπειρώνονται ωσάν τα κομμουνιστικά ερπετά εις αυτήν είναι ο εκμαυλισμός της ακράδαντης ακροδεξιάς ημών πίστεως εις τας διδαχάς του Άβαταρ. Άι αρχαίοι ημών πρόγονοι επέδειξαν την ατραπό του εθνικοσοσιαλισμού και του αποκλειστικώς δικού μας ελληνικού τραμπικού εθνικισμού, τον οποίο υιοθετούν ο Ορμπάν και ο Ζεμούρ, όπως,πολύ ορθώς, παρατήρησε ο συναγωνιστής Γούδης.
Διότι οφείλουμε αγαπητοί να μην είμεθα αντιφατικοί εις όσα υποστηρίζομεν και να αποδεχθομεν ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι αληθής ηγέτης, ενώ αι κομμουνισταί καθοδηγούνται υπό δημαγωγών.
Σφάλετε φίλτατε voivod υποθέτοντας ότι τα αμερικανικά τανκς βοηθούν εις την δημιουργίαν προτεσταντικών συνωμοσιών. Τα αμερικανικά τανκς είναι συμμαχικά και προσφέρουν υπηρεσίες εις την καταστολή ταραχών υποκινούμενων υπό μαρξιστικών και αναρχικών στοιχείων.
Αντιλαμβάνομαι ότι απουσιάζει ο σχολιασμός που φέρει την προσωπική μου υπογραφίν και σφραγίδαν. Η ευθύνη βαρύνει τον αρχηγίσκον των αλητοκρατών που ακούει εις το όνομα Σταμάτιος και αναρτά φωτογραφίες εις τα οποίας μας επιδεικνύει την γλώσσαν του, ωσάν άλλος αλητοκράτης της Βρετανίας (αγγλιστί punk), όπως ασφαλώς επισήμανε ο συναγωνιστής Γούδης γευματίζουντας εις το υποκατάστημα γνωστού εστιατορίου που διατηρεί ο παλιός σερβιτόρος και νυν ταβερνιάρης Ιανός.
Πιέστε τον αρχηγίσκον ούτων των άγουρων ιδεολογικώς νεαρών ώστε να μου παραχωρήσει μόνιμον στήλιν εις τα νεανικά των έντυπα, προκειμένου να αρθρώσω τον παλιό, ωσάν τον γλυκή οίνο, αγαπημένον σας λόγο της αληθούς ναζιστικής άκρας δεξιάς.
Εθνικια δεν νομιζω να χαμογελατε καθολου. Το χαμογελο ειναι θηλυπρεπες: https://twitter.com/pithe...
Η Αμαλ σατανιστικο κατασκευασμα και η εξυψωση του θηλυκου μορφη σατανισμου...
Αυστηρα εθνικιστες συμβουλες ακατάλληλες για beta φλωρους. Να διαφωνουμε με οτιδηποτε λεει καποιος επειδη απλα δεν τον συμπαθουμε και να μην εξηγουμε στους αλλους για ποιο λογο διαφωνουμε μαζι τους. Τρελο ετσι;: https://twitter.com/pit
Ευχαριστω τους εχθρους μου ΚΑΙ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ. Γκομενακια δεν θα σας αποδεχτω ποτε: https://twit
Ακολουθει τιτανοτεραστια βιντεαρα για το ποσο θλιβεροι και αδυναμοι ειμαστε εμεις οι εθνικιστες που δεν ταιριαζουμε με το σημερα:
Καλα οσοι διασκεδαζετε και εχετε παρεες ειστε ναρκομανεις και απολιτικοι υλιστες. Ο σωστος εθνικιστης πρεπει να ειναι μιζερος και εντελως ξεκομμενος
Μεσα σε ολα και υπερ του δολοφονου στη Φολεγανδρο (ο οποιος ηταν αριστερος). Καταλαβατε τωρα ποσο ευκολα θα γυρισει η γυναικα στη κουζινα αν το θελησουμε:
Μαγκες μου αυτη ειναι η συνταγη της επιτυχιας. Ποιοι ρομαντισμοι και κουραφεξαλα, μαθετε μπαλιτσα. Μπορω να ποσταρω μεχρι αυριο, αυτα ειναι απλα ενα δειγμα.
Συναγωνιστή επίσης ξέχασες να αναφέρεις ότι η μουσική δεν δημιούργημα της Φύσης αλλά ανθρώπινο κατασκεύασμα και επομένως είναι χάσιμο χρόνο να ακούμε μουσική. Διότι εμείς δεν είμαστε σαν τους δυσγονικούς που απολαμβάνουν τις μικρές και μεγάλες απολαύσεις της ζωής . Συναγωνιστή εμπρός στον δρόμο που χάραξε ο μέγας Καλβίνος και ο Όλιβερ Κρόμγουελ οι οποίοι είχαν απογορευσει τις γιορτές των Χριστουγέννων ως παγανιστικές.
Voivod
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Δείτε εδώ και φρίξτε: Ο Αλή Πασάς ινδαλμα των ακροδεξιών ...
Τα άλλα ασχολίαστα. Δείτε πόσα λάικς παίρνουν αυτές οι μαλακίες! Ο συγκεκριμένος έχει και κανάλι στο Bitchute. Το πρόβλημα με τον καιρό θα διογκωθεί. Η ταλιμπανική ακροδεξιά είναι γεγονός.
Ο/Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Που βλέπεις το καινούργιο; Πάντοτε ταλιμπανική ήταν η ακροδεξιά, σε κάθε γωνιά της Ευρώπης. Τώρα ειδικά που ενώνουν τις κουζίνες τους νεοδημοκρατικα εστιατόρια, Αλβανοί μάγειρες, Ισραηλινοί λαχανάδες και υπάλληλοι δυτικών πρεσβειών, το εορταστικό menu θα είναι λαχταριστό.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Παιδιά, δεν υπάρχει λόγος να τους δίνουμε αξία. Δεν μιλάμε καν για κάποια ομάδα ή συλλογικότητα, ούτε καν για μια σελίδα ή ένα μπλογκ. Για δύο τρεις λογαριασμούς στο twitter μιλάμε που αν αύριο μεθαύριο φάνε ban θα τους ξεχάσουν σε μερικούς μήνες ακόμα και οι 5-10 που τους παίρνουν στα σοβαρά.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Συμφωνούμε.
"Ο χριστιανισμός, όπως και η κάθε θρησκεία που αποκτά μαζική υποστήριξη και θεσμικό υπόβαθρο, πέρα από το καθαρά θεολογικό της κομμάτι, αποτελεί φαινόμενο που συνδέεται με την ιστορική ζωή. Άρα και με την εθνική συνείδηση και την κοινωνική ταυτότητα. Απλό είναι να το αντιληφθούμε."
Σέβομαι την μεταφυσική πίστη κάποιου, τον δρόμο του προς την πνευματικότητα, την ασκητική ηθική, αλλά πως μπορούν αυτά να γίνουν εθνική συνείδηση ή πόσο μάλλον πατριωτικό φρόνημα και υποχρέωση;
Φίλε μου, είμαστε απόγονοι της γενιάς του Δευκαλίωνα και του οίκου των Ατρειδών (και των Μινυών και των Μινωιτών κοκ), δεν είμαστε απόγονοι ή αμνοερίφια του Μωυσή ή του Δαυίδ, ασχέτως αν κάποιος μπορεί να προσεύχεται στον Ορφέα ή στον Ιησού, ή να διαλογίζεται στον Βούδα ή στον Κρίσνα.
Όπως και να το κάνουμε ο φυσικός κόσμος έχει και αυτός τους νόμους του και τα μέτρα του που δεν πρέπει να παραβλέπονται ή πόσο μάλλον να λοιδορούνται.
"Υπήρχε ισπανικό έθνος στην αρχαιότητα; Πορτογαλικό; Αγγλικό; Ιρλανδικό; Σουηδικό; Γαλλικό; Ρωσικό; Υπήρχε κανένα από αυτά τα έθνη με σχηματισμένη εθνική ταυτότητα και συνείδηση στην αρχαιότητα; Κανένα."
Ένα έθνος ή ένας Πολιτισμός μπορεί να αποτελείται από φύλα και εθνότητες τα οποία τα δένει συγγενική (φυλετική) σχέση ή/και ομοτροπία, δηλ. κοινά ή παρόμοια ήθη/έθιμα ή/και ρίζες. Φερ' ειπείν η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε τους Λατίνους, τους Ετρούσκους, τα ελληνικά φύλα, τους Γαλάτες και κάποια κελτικά ακόμα φύλα, εκτός των Αιγυπτίων, Σύρων κλπ..
Η Ευρώπη πέρασε μέσα από συγκρούσεις και διαμάχες και ενοποιήσεις, φέουδων, δουκάτων και βασιλείων, για λόγους συμφεροντολογικούς, για διαφορές πίστεως ή προσηλυτιστικούς σκοπούς, μέσα από σταυροφορίες και εισβολές, σφαγές, επιδημίες και κυνήγια μαγισσών και αιρετικών κτλ.
Αυτές είναι περισσότερο τεχνητές ταυτότητες με κυριότερο συστατικό τους την χριστιανική πίστη, τον Βασιλικό φρόνημα και την σχετική ιστορική κληρονομιά. Δηλαδή λ.χ. η χώρα που αποκαλούμε Γαλλία ενώ το λατινογενές όνομά της είναι Φραγκία, αποτελείται κυρίως από την κελτική εθνότητα των Γαλατών και την γερμανική των Φράγκων (καθώς και την βόρεια των Νορμανδών). Ή το Βέλγιο με τους Βαλλώνους και τους Φλαμανδούς.
Γι αυτό αναρωτιέμαι πόσο εφικτός είναι ένας πολιτιστικός εθνικισμός (δηλαδή μια κάποια ομογενοποίηση πνευματική/πολιτιστική και ποια τα στοιχεία και οι ταυτότητές του) σε μια μεγαλοπολιτική εποχή από άποψη γνώσεων και επικοινωνίας, όπως βεβαίως ήταν και η ελληνιστική και η ελληνορωμαϊκή εποχή.
Μοιάζει λίγο η εποχή μας με την ύστερο-ρωμαϊκή εποχή, αλλά μια πολιτική Κωνσταντίνου και Ιουστινιανού, είτε βιβλικής εμπνεύσεως, είτε τεχνομονεταριστικής είναι λαθεμένη (για οθωμανική ας μη μιλήσουμε καλύτερα).
Στο ερώτημα πώς μπορεί μια θρησκευτική συνείδηση με μεταφυσικό περιεχόμενο να συνδεθεί με το πατριωτικό αίσθημα και την εθνική συνείδηση έχει απαντήσει η ιστορία. Αν μη τι άλλο αυτή αποτελεί τον σημαντικότερο κανόνα του φυσικού κόσμου που αναφέρεις. Αν αναλογιστείς το πιο απλό, δηλαδή ότι οι επαναστάτες του '21, μολονότι ιδεολογικά πολλοί από αυτούς εμπνέονταν από ιδέες του Διαφωτισμού, ορκίζονταν στον χριστιανισμό και ταύτιζαν τον εθνικό σκοπό με την θρησκεία, έχεις μια πρώτη ενδεικτική απάντηση του πως η μεταφυσική πίστη μπορεί να επηρεάσει το ιστορικό γίγνεσθαι του φυσικού κόσμου.
Κατά τα λοιπά ο πολιτιστικός εθνικισμός εφόσον συμπεριλαμβάνει και την κοινή καταγωγή ως κριτήριο (ήδη από την εποχή του Χέρντερ το κάνει) είναι η μόνη ζωντανή επαναστατική απάντηση στην ιδεολογική ηγεμονία του φιλελευθερισμού και στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση.
"Έλεος ρε παιδιά με τον Ρασσιά. Φανταστείτε τι έχει καταλάβει κάποιος από το ελληνικό πνεύμα και την "ελληνική θρησκεία" για να είναι "κριτικά υποστηρικτικός" απέναντι στον Διαφωτισμό. "
Κατά τον Ρασσιά (στο βιβλίο του για το κίνημα της Ελεύθερη σκέψης), οι Διαφωτιστές αυτοπαγιδεύτηκαν στην πίστη τους στην υποτιθέμενη παντοδυναμία του ανθρώπινου λόγου και στην δυνατότητα ανάλυσης, κατανόησης και αξιολόγησης των πάντων με μόνα εργαλεία την Λογική, τον νου και την εμπειρία, δημιουργώντας ένα κλίμα υπερβολικής αισιοδοξίας, και όπου δήθεν μόλις περιορίζονταν η άγνοια, η δεισιδαιμονία και η μισαλλοδοξία θα εξέλειπαν αυτομάτως οι αντιδραστικοί κάθε είδους, οι φθονεροί και οι δολοπλόκοι, οι φανατικοί και οι σκοταδιστές, οι εθελόδουλοι και οι τύραννοι, ενώ αποδείχθηκε στην πράξη ότι αυτό δεν ισχύει. Επίσης, στο αίτημα για ανεξιθρησκεία πολλοί διαφωτιστές έπεσαν στην παγίδα να αναγνώσουν το έμφυτο στον άνθρωπο θρησκευτικό φαινόμενο μέσα από την μονοθεϊστική της αντίθεση καταλήγοντας σε μια αποϊεροποίηση των πάντων και σε μια ιδιότυπη (ή μονοθεϊστική) δικτατορία του Λόγου. "Προσπαθώντας να κτυπήσουν την δεισιδαιμονία και την θρησκοληψία, οι διαφωτιστές θα προτείνουν έναν φωτεινότερο κόσμο, που όμως θα είναι άδειος από κάθε ιερότητα".
Έχω διαβάσει αρκετά Ρασσιά όπως και Μαρίνη, Μπενουά, Χανιώτη, Κονδύλη, Μπερλίν, Νίτσε, Έβολα κά, και ασχέτως αν δεν ταυτίζομαι θεωρώ λαθεμένο τον χαρακτηρισμό του ως ανυπόληπτο.
ΥΓ1.
Ανθρωπισμός (humanismus)= Ούτως εκκλήθη η περί τα τέλη του Μεσαίωνος εμφανισθείσα τάσις συστηματικής μελέτης της ελληνικής και λατινικής φιλολογίας. Γενικώτερον, το πνευματικόν ρεύμα, το οποίον προετοίμασε την Αναγέννησιν και του οποίουέναυσμα απετέλεσε η υπό των Βυζαντινών φυγάδων μεταφορά εις Ιταλίαν των ιδεών του ελληνικού πολιτισμού. Εχαρακτηρίζετο εκ της εμφάσεως και της προσοχής η οποία εδίδετο εις τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα και ανησυχίας, παρά εις τον φυσικόν κόσμον ή την θρησκείαν. Οι γνωστότεροι εκπρόσωποι είναι οι: Erasmus Desiderius (1467-1536) και Thomas Moore (1480-1535) ο περίφημος συγγραφεύς της Ουτοπίας. Εις την γλώσσα μας το παράγωγον του όρου (=ανθρωπιστής) συγχέεται με έτερον όρον (=Humanitarian) ο οποίος σημαίνει το άτομον το οποίον έχει ως σκοπόν της ζωής του, την επίτευξιν της ευτυχίας της ανθρωπότητος και μάλιστα δια της εξαφανίσεως του πόνου και της δυστυχίας, συνώνυμον του φιλανθρώπου. (Πολιτική Ορολογία Δημ. Ευαγγελίδη)
ΥΓ2.
Λανθάνω (= ξεχνώ, λησμονώ, μένω απαρατήρητος)
Λανθασμένος (= εσφαλμένος) -Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας (Έννοια)
Συνώνυμα
λαθεύω < θέμα λαθ- του ρήματος λανθάνω (: μου διαφεύγει της προσοχής)
Δεν θέλουμε να κάνουμε τους δικηγόρους του παραπάνω σχολιαστή στον οποίο αναφέρεσαι αλλά μας αναγκάζεις να το πράξουμε γιατί δεν έχει νόημα ο φορμαλισμός. Εντάξει έγραψε λανθάνει αντί λαθεύει. Μπορεί να το μάσησε και το πρόγραμμα αν το έγραψε από κινητό. Για εμάς δεν έχει μεγάλη σημασία. Έχει σημασία η ουσία. Την ουσία φαίνεται ότι την έχει συλλάβει.
Στα υπόλοιπα, θα γνωρίζεις ότι οι όροι αποκτούν συμπληρωματικές νοηματοδοτησεις στο πέρασμα των αιώνων και στην καθημερινή χρήση, οι οποίες υπερβαίνουν τους ορισμούς των γλωσσολόγων και πολύ περισσότερο των λεξικών. Για παράδειγμα ο όρος ανθρωπισμός όλοι γνωρίζουμε ότι έχει διαφορετικές αναγνώσεις από τον όρο ουμανισμός. Συμπλέκονται ενίοτε αλλά και διαφοροποιούνται σε άλλες περιπτώσεις. Όπως και να έχει όλοι γνωρίζουμε πότε τους χρησιμοποιούμε για να εννοήσουμε την αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο (ανθρωπισμός) και πότε για να εννοήσουμε το συγκεκριμένο διανοητικό ρεύμα της Αναγέννησης, που μπορεί να ανιχνεύσουμε ρίζες του και στον Μεσαίωνα.
Δεν είμαστε σχολή γλωσσολογίας ή φιλολογίας για να εστιάσουμε σε τέτοιες συζητήσεις.
Στο θέμα των διανοητών ο καθένας διαβάζει όσους τον ενδιαφέρουν. Ο Ρασσιάς και δύο τρία ονόματα από αυτά που αναφέρεις δεν πρέπει να συγκαταλέγονται σε λίστες με τους υπόλοιπους (που αναφέρεις). Έχε τη γνώμη σου. Το γεγονός ότι έκρινε σωστά τον Διαφωτισμό δεν λέει κάτι. Και ο αείμνηστος μπάρμπα Φουρακης το έκανε. Αρκεί αυτό για να πούμε ότι ήταν σοβαρός άνθρωπος και μάλιστα διανοητής;
Είπαμε εμείς τουλάχιστον να είμαστε σοβαροί.
Ο Λυκαίος είπε...Ενδιαφέρουσα απάντηση. Δεν έχω διαβάσει Ρασσιά, με εξαίρεση λίγα αποσπάσματα και την σελίδα της οργάνωσής του πριν λίγα χρόνια οπότε πατάω σε αυτά που γράφεις. Το απόσπασμα που παραθέτεις περιέχει γενικά εύστοχες παρατηρήσεις. Παρ'όλα αυτά ακόμα και σε αυτό φαίνεται η "προτίμηση" του συγγραφέα."Φωτεινότερος" ο κόσμος των διαφωτιστών, παρά τα λάθη και τις εκτροπές, από τον μεσαίωνα της δεισιδαιμονίας, της θρησκοληψίας και του σκοταδισμού σύμφωνα με τον Ρασσιά. Αυτό λέει πάρα πολλά.
Κάτι ακόμα. Αν μπει κάποιος στην σελίδα της οργάνωσής του θα δει 9 στις 10 αναρτήσεις να είναι φτηνή ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ πολεμική απέναντι στον χριστιανισμό. Το να πολεμάς σήμερα τον χριστιανισμό ως "ανορθολογιστικό" με επιχειρήματα τύπου richard dawkins και παράλληλα να δηλώνεις πιστός της "Πάτρας θρησκείας" είναι απίστευτα κωμικό. Μάρτυρα οξύτατη έλλειψη στοιχειώδους κατανόησης ακόμα και για την θρησκεία που υποτίθεται ότι υπηρετείς και εμμονική εναντίωση.