του Σταμάτη Μαμούτου
Τον Ιανουάριο του 1916, εν μέσω της περιόδου του Εθνικού Διχασμού, ο Ίων Δραγούμης, συνεπικουρούμενος από μια ομάδα συνεργατών του, επανακυκλοφόρησε στην Αθήνα το πολιτικό περιοδικό Πολιτική επιθεώρησις. Μολονότι τα μυθιστορήματα, τα άρθρα και τα ημερολόγια του Δραγούμη έχουν διαβαστεί από αρκετούς αναγνώστες, η Πολιτική Επιθεώρησις είναι μάλλον ξεχασμένη. Αναμενόμενο, ασφαλώς, εφόσον δεν έχει υπάρξει κάποια επανακυκλοφορία της και οι μοναδικοί τρόποι για να διαβαστεί είναι να αγοραστούν από παλαιοβιβλιοπωλεία εναπομείναντα τεύχη της ή να «κατέβει» ως ηλεκτρονικό αρχείο σε υπολογιστή. Έτσι, δίχως να έχει ερευνηθεί ενδελεχώς, η Πολιτική Επιθεώρησις αναφέρεται συνήθως γενικόλογα ως ένα περιοδικό στο οποίο ο Ίων Δραγούμης εξέφραζε τις εθνικιστικές του απόψεις. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Ο Δραγούμης κυκλοφόρησε το συγκεκριμένο έντυπο όντας βουλευτής. Η διετία 1915-16 ήταν μια περίοδος στην οποία έδειχνε να αφήνει πίσω του αρκετή από την παλιά ρομαντική θυελλώδη νιότη του και να προσαρμόζεται στις συνθήκες της νέας πραγματικότητας. Από την μια ο Δραγούμης συνέχιζε να υιοθετεί την ρομαντική εννοιολόγηση της έννοιας «έθνος» και να αντιπαραθέτει επιλεκτικά στοιχεία της ελληνικής παράδοσης ως ιδεολογικά γνωρίσματα ενός ρομαντικού εθνικισμού απέναντι στην φιλελεύθερη ιδεολογία της νεωτερικής εποχής. Επιπλέον, στα ημερολόγιά του, ακόμη κι εκείνη την διετία της ιδεολογικής μετριοπάθειας, συνέχιζε να απορρίπτει συλλήβδην τον πολιτικό κόσμο της χώρας και να απαξιώνει βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς πολιτικούς. Εξακολουθούσε τέλος να μένει πιστός σε ένα παραδοσιοκρατικό κοινοτιστικό όραμα. Ωστόσο είχε μετριαστεί η παλαιότερη πίστη του στην ιδέα ότι υπάρχουν κάποιοι εκ γενετής «ξεχωριστοί άνθρωποι» της ιστορίας, κάποιοι «ρομαντικοί ήρωες» σύμφωνα με την ορολογία του Καρλάιλ, που ως ιστορικό χρέος είχαν να οδηγήσουν τα έθνη τους και την ανθρωπότητα στην εκπλήρωση ενός ιστορικού πεπρωμένου. Ως βουλευτής ο Ίων Δραγούμης όλο και περισσότερο έδειχνε να απορροφάται από την ανάγκη της πρακτικής διαχείρισης των καθημερινών πολιτικών προβλημάτων μέσα από το θεσμικό πλαίσιο που παρείχε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η επιστροφή του σε ριζοσπαστικές ιδεολογικές προσεγγίσεις άρχισε να πραγματοποιείται μετά τον Νοέμβριο του 1916 και ολοκληρώθηκε κατά την περίοδο που ήταν εξόριστος.
Κατ’ αντιστοιχία η Πολιτική Επιθεώρησις ήταν ένα ήπιο συντηρητικό έντυπο μέχρι τον Νοέμβριο του 1916. Στην αρθρογραφία της η φρασεολογία ήταν προσεκτική και οι πολιτικές τοποθετήσεις μετρημένες. Ενώ και σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, οργάνωσης του κράτους και οικονομικής πολιτικής που ανέλυε στα άρθρα του, ο Δραγούμης έδειχνε να ακολουθεί τον προσανατολισμό ενός ήπιου κοινοβουλευτικού συντηρητισμού. Τέλος, δεν υπήρχε καμία ένδειξη στροφής ή έστω συμπάθειας του Ίωνος Δραγούμη προς τον γερμανικό παράγοντα.
Όμως από τα μισά του Νοεμβρίου του 1916, μετά την αποκορύφωση της έξαρσης των παθών με τα «νοεμβριανά», η στάση του άλλαξε. Ο Δραγούμης άρχισε να επηρεάζεται από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και η Πολιτική Επιθεώρησις να περνά σε μια σφοδρή αντιβενιζελική ρητορική. Στα τεύχη αυτής της περιόδου ο Βενιζέλος παρουσιαζόταν ως πράκτορας των δυτικών δυνάμεων[1] και ως προδότης[2]. Επιπλέον, στις σελίδες της Πολιτικής επιθεωρήσεως φιλοξενούνταν όλο και περισσότερα άρθρα που εξέφραζαν συμπάθεια προς την Γερμανία.
Η αλλαγή γραμμής προς την Γερμανία άρχισε να εκφράζεται σταδιακά στα τεύχη του Νοεμβρίου του 1916 και πυροδοτήθηκε σε ένταση μέσα σε έναν μήνα. Τον Δεκέμβριο του 1916, το τεύχος 52 φιλοξένησε ένα ανώνυμο άρθρο που έφερε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η κατάπτωσις της Αντάντ». Το άρθρο αποτελεί ένα δριμύ κατηγορώ κατά των Άγγλων και των Γάλλων με κριτήριο την φυλετική τους ανομοιογένεια και τον ηθικό τους εκπεσμό. Ενώ, αντιθέτως, εκθειάζει την «αρμονία» του γερμανικού έθνους.
«Ανήθικος λοιπόν δεν είναι όστις δεν πράττει συμφώνως προς μίαν αντικειμενικήν ηθικήν, αφού τοιαύτη δεν υπάρχει. Ανήθικος είναι εκείνος που δεν συμμορφώνει την πράξιν του προς την ηθικήν την οποίαν ο ίδιος ομολογεί. Υπάρχει τότε χάσμα μεταξύ ιδεολογίας και δράσεως, και όσω τούτο είναι μεγαλύτερον, τόσο το σύμπτωμα είναι βαρύτερον […].
Αυτή είναι η περίπτωσις της Αντάντ. Διάφοροι λαοί λίαν ανόμοιοι φυλετικώς, αλλ’ εν κοινώ εκπεσμώ, επιχειρούν να εξοντώσουν ένα νεαρόν και ισχυρόν και τίμιον κράτος, το οποίον δια της μεγάλης υλικής και ηθικής δυνάμεώς του, εκδηλουμένης δι’ άκρας αρμονίας θεωρίας και πράξεως, είχε καταστή δι’ αυτούς επικίνδυνον. Η αρμονία αυτή υπάρχει εις τους Γερμανούς […].
Ομιλούντες ούτω περί της Αντάντ, εννοούμεν ειδικώς την Αγγλίαν και Γαλλίαν. […]
Ευρήκαν εδώ ένα φραγκολεβαντίνον, ξενομανή και δουλόφρονα πολιτικόν, ο οποίος, δια να τους γίνη αρεστός, έθεσε την Ελλάδα υπό προσωπικήν του ευθύνην, εις την διάθεσίν των».[3]
Από τον Νοέμβριο του 1916 κι έπειτα ορισμένα άρθρα της Πολιτικής Επιθεωρήσεως εξέφρασαν ξεκάθαρα πρωτοφασιστικά ιδεολογικά γνωρίσματα. Η αντιδυτική γραμμή συνοδεύτηκε από οικονομικές προσεγγίσεις υπέρ της αυτάρκειας και κατά της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Στο τεύχος 52 δημοσιεύθηκε άρθρο του Όθωνα Α. Ρουσόπουλου (1856-1922), που έφερε τον τίτλο «Επάρκεια» και επικροτούσε την εφαρμογή μιας κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας, όπως την οραματίστηκε ο Φίχτε (1762- 1814). Ο Ρουσόπουλος ήταν επηρεασμένος από τις γερμανικές ιδέες και έκλεινε το άρθρο ως εξής.
«Νέος κόσμος αρχίζει με νέας αντιλήψεις, με νέους όρους· εν Γερμανία μάλιστα ήρχισαν, ως λέγει ο Μαξ Σέριγκ, να πλησιάζουν προς το «κλεισμένον εμπορικό κράτος», το ιδεώδες κράτος του μεγάλου φιλοσόφου Φίχτε, εις το οποίον πάντες είνε υπηρέται της ολομελείας λαμβάνοντες το δίκαιον μερίδιον εκ των αγαθών αυτής, και όπου ουδείς δύναται να γίνη υπερμέτρως πλούσιος, αλλά και όπου ουδείς υπάρχει υπερμέτρως πτωχός.
Παρ’ ημίν τοιαύτα προβλήματα δεν είχον ωριμάσει και ήσαν μόνον όλως θεωρητικώς γνωστά, ενώ εκ Βερολίνω υπάρχει και ειδική έδρα εξ ης ο υπό του μεγάλου Βίσμαρκ προστατευόμενος καθηγητής Αδόλφος Βάγνερ εδίδασκε τον εκ των άνω σοσιαλισμόν. Εκ των ημετέρων ο κ. Σ. Λοβέρδος εν τη αξιολόγω πραγματεία του περί του πολέμου και της οικονομικής επεμβάσεως του κράτους άπτεται ακροθιγώς και τοιούτων ζητημάτων.
Σημειωτέον ότι ημείς δεν ζητούμεν να γίνη το Κράτος έμπορος, βιομήχανος, γεωργός, αλλά προτείνομεν δια του νέου οργανισμού να γίνη μεθοδικός ρυθμιστής της παραγωγής και της καταναλώσεως· και θα αναγκασθή να γίνη, αν θέλωμαν ν’ ανθέξη εις τον παγκόσμιον αγώνα η πατρίς μας»[4].
Μετά τα «νοεμβριανά» η γραμμή του περιοδικού στην εξωτερική πολιτική ήταν η εξής. Η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να εκμεταλλευτεί τον αιφνιδιασμό των δυτικών από την αντίδραση του ελληνικού στρατού και των Επιστράτων και να συνεχίσει αυτή την επιθετική απόρριψη των εκβιασμών. Ή θα έπρεπε οι δυτικοί να αποδεχτούν την Ελλάδα ως σύμμαχο με όρους ανεξάρτητου κράτους ή η Ελλάδα θα έπρεπε να συνεχίσει την επίδειξη πυγμής μέχρι να βρεθεί σε διαπραγματευτικά πλεονεκτική θέση.
Η Πολιτική Επιθεώρησις, συνέχισε να φιλοξενεί συντηρητικές και πρωτοφασιστικές αναλύσεις. Στο τεύχος 67, που κυκλοφόρησε στις 8 Απριλίου του 1917 ο Κ. Ν. Νικολετ'οπουλος, υποστήριξε στο άρθρο που έφερε τον τίτλο «Κράτος και αυτάρκεια» τα εξής.
«Ο κατά την τελευταίαν προπολεμικήν περίοδον επικρατήσας […] φιλελευθερισμός, η ακανόνιστος έντασις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η υπερέντασις του ατομικιστικού ωφελιμισμού […] εγέννησαν αναρχίαν εν τε τη καταναλώσει και τη παραγωγή –τη βιομηχανική ιδία- των Κρατών. […]
Όταν τον πολεμικόν επηκολούθησεν ο οικονομικός σεισμός ηναγκάσθη το Κράτος, παραβλέπον τας περί της περιωρισμένης αποστολής του θεωρίας, να κατέλθη, προς εξασφάλισιν της ευρωστίας του εσωτερικού αυτού οργανισμού και εις την παλαίστρα της εσωτερικής λαϊκής οικονομίας, ως ο κυριώτερος ρυθμιστής των σημαντικοτέρων οικονομικών […].
Η μεταπολεμική επέμβασις του Κράτους, σκοπούσα την επαναφοράν της εκ της μακράς διαρκείας του πολέμου εκτραπείσης λαϊκής οικονομίας εις την κανονικήν τροχιάν της, την έντασιν και εξασφάλισιν της παραγωγικότητος, θα είνε ασφαλώς εντονωτέρα»[5].
Ωστόσο, η θετική εξέλιξη στα πεδία των μαχών για την Αντάντ, ιδίως μετά την είσοδο της Ρουμανίας στον πόλεμο, καθώς και η διάθεση του Δραγούμη να αφήσει το περιοδικό ανοιχτό στην αρθρογραφία επιμέρους υποστηρικτών της φιλομοναρχικής παράταξης και να μην το περιορίσει στους ριζοσπάστες συντηρητικούς και πρωτοφασίστες εθνικιστές, λειτούργησαν ως αντίβαρο. Στις σελίδες της Πολιτικής Επιθεωρήσεως, παράλληλα με τα πρωτοφασιστικά άρθρα, φιλοξενούνταν και άρθρα που εξέφραζαν τον φιλελεύθερο αντίλογο[6]. Προφανώς ο Δραγούμης επιχειρούσε διπλωματικούς ελιγμούς με την απέλπιδα ελπίδα να κρατήσει ανοιχτούς διαύλους και με τις δυο συμμαχίες που μάχονταν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τέλους. Ενώ, ταυτόχρονα, επιχειρούσε να ασκήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιρροή σε όλο τα φάσμα των ετερόκλητων συμμαχιών της αντιβενιζελικής παράταξης.
Στις 3 Ιουνίου του 1917 κυκλοφόρησε το τελευταίο τεύχος της Πολιτικής Επιθεωρήσεως πριν την διακοπή της κυκλοφορίας της. Ήταν ένα τεύχος μεστό ρομαντικών αντιδιαφωτιστικών ιδεολογικών προσεγγίσεων που, ανάμεσα στα υπόλοιπα ενημερωτικά, φιλοξένησε τρία κείμενα τα οποία εξέφρασαν με θάρρος την αντιβενιζελική παράταξη όταν σύσσωμος ο αθηναϊκός τύπος είχε σιωπήσει φοβούμενος την επόμενη μέρα. Αυτό στοίχισε στην οικογένεια Δραγούμη. Οι γαλλικές αρχές κατοχής ενημερώθηκαν για ην ύλη του τεύχος και αποφάσισαν να συγκαταλεχθεί ο Ίων Δραγούμης στην λίστα με τους αντιβενιζελικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς που θα εξορίζονταν στην Κορσική. Ο πατέρας του Ίωνος, Στέφανος Δραγούμης, μπήκε στην λίστα των πολιτικών που θα αντιμετώπιζαν αστυνομικούς περιορισμούς. Ενώ και ο αδερφός του Ίωνος, Φίλλιπος Δραγούμης, απολύθηκε από το διπλωματικό σώμα και εξορίστηκε διαδοχικά σε Κρήτη, Θήρα και Αμοργό.
Το 75ο της Πολιτικής Επιθεωρήσεως περιελάμβανε μια ανακοίνωση του Στέφανου Δραγούμη για τις τελευταίες εξελίξεις. Ο Στέφανος Δραγούμης κατήγγειλε την Αγγλία, την Γαλλία και την Ρωσία για την κατάλυση του ελληνικού Συντάγματος, για ωμή παραβίαση της εθνικής ανεξαρτησίας και για την φίμωση του δημόσιου λόγου[7]. Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύθηκε το ενδιαφέρον άρθρο «Η καταστροφή», που υπέγραψε ο τακτικός συντάκτης με το ψευδώνυμο Χ (πιθανολογώ ότι το ψευδώνυμο Χ. χρησιμοποιούσε για να αρθρογραφεί στην Πολιτική Επιθεώρησις ο Χ. Χριστουλάκης αλλά δεν το έχω εξακριβώσει). Το συγκεκριμένο άρθρο, γραμμένο με ρομαντικό πεσιμισμό, κατήγγειλε τους φιλοβασιλικούς δημοσιογραφικούς και πολιτικούς κύκλους που πριν την αποχώρηση του βασιλιά υποστήριζαν με επιθετικότητα την αντιπαράθεση με την Αντάντ και μπροστά στα νέα δεδομένα είχαν αλλάξει στάση.
«Το ηθικόν κατρακύλισμα εκ τοιαύτης δουλικής μας υποταγής το είδαμεν αμέσως. Ο ελληνικός τύπος έκλαυσε πικρώς δια την αναχώρησιν του μάρτυρος Βασιλέως, αλλά και όλαι σχεδόν αι εφημερίδες εύρον λόγια κατάλληλα προσαρμογής εις την νέαν υποδουλωτικήν κατάστασιν του κράτους, χωρίς καμμία διαμαρτυρία να ακουσθή δια την κατάλυσιν της ελευθερίας μας, καμμία κραυγή πόνου να εκφύγη. Όλως αντιθέτως μάλιστα δεν κάμνουν τίποτ’ άλλο από το να αναφέρουν τας Δυνάμεις ως «προστάτιδας» ωσάν να μη έχουν ούτε νουν δια να κρίνουν ούτε αίσθησιν δια να πάσχουν. […] Πόση δουλοφροσύνη!
Δεν λέγομεν με αυτά ότι έπρεπεν ο τύπος να υβρίση εκείνους προς τους οποίους δεν είχαμεν την δύναμιν ν’ αντιταχθώμεν. Άλλως τε, και όταν ετήρει γλώσσαν απρεπή απέναντι των Δυνάμεων, ημείς διεφωνούμεν και υπεδεικνύομεν την αφροσύνην. Και πολλάκις διετυπώσαμε την γνώμην ότι έπρεπε να επιτευχθή συνεννόησις μεταξύ Ελλάδος και Αντάντ […]. Αλλά σήμερον που μας υπέταξαν έπρεπε να φανή πλέον φιλότιμος και πλέον υπερήφανος ο ελληνικός τύπος, εκείνος που μέχρι προχθές είχε ταχθή παρά το πλευρόν του Βασιλέως Κωνσταντίνου χάριν της ανεξαρτησίας της Ελλάδος.
Αυτό το αποτέλεσμα φέρει η επιβολή της υλικής δυνάμεως εις τους ψυχικώς υποτελείς. Είναι υπέρφρονες όταν δεν αρμόζει, και ταπεινοί και κόλακες όταν ιδούν την πυγμήν υπέρ την κεφαλήν των […].
Αφού ο τύπος και οι πολιτικοί άνδρες έδειξαν τοιαύτην δειλίαν, πως ο λαός θα ειμπορέση να καταλάβη δια ποιον λόγον έμεινε πιστός μέχρι τούδε εις τον Βασιλέα του, πως θέλετε να δοκιμάσει πόνο βαθύ για την απώλειαν της πολιτικής του ανεξαρτησίας; […].
Όλα θα αναμιχθούν, όλα θα καταρρεύσουν. Και μόνον ο βενιζελικός υλισμός θα κυριαρχήση απ άκρου εις άκρου εις την Ελλάδα».
Πρόκειται για ένα απόσπασμα το οποίο εκφράζει τον πυρήνα της σκέψης της πολιτικής ομάδας που είχε συγκροτήσει γύρω του ο Ίων Δραγούμης. Είναι επίσης ένα απόσπασμα που εκφράζει βασικές ιδέες του νεορομαντικού αντιδιαφωτιστικού κινήματος της γενιάς του 1890. Η περιρρέουσα κοινωνική και ηθική παρακμή που οδηγεί στην απώλεια της εθνικής αξιοπρέπειας και ανεξαρτησίας. Η καυστική κριτική στις συμπεριφορές που γίνονταν από τους νεορομαντικούς διανοητές αντιληπτές ως προϊόντα συμβιβασμού με διεφθαρμένες υπέρτερες πολιτικές δυνάμεις. Ο διάχυτος υλισμός και η εξαγορά που εκμηδενίζει το θάρρος της γνώμης. Βρισκόμαστε ενώπιον μιας καθαρής εικόνας της οπτικής των πραγμάτων που είχαν υιοθετήσει οι Έλληνες νεορομαντικοί αρθρογράφοι της Πολιτικής Επιθεωρήσεως.
[1] Ενδεικτικά, άρθρο «Εξωτερική επιθεώρησις» (μόνιμη στήλη), στο Πολιτική επιθεώρησις, έτος Α’, αριθ. 49, Αθήνα 3 Δεκεμβρίου 1916, σελ. 1622 και άρθρο «Εξωτερική επιθεώρησις» (μόνιμη στήλη), στο Πολιτική επιθεώρησις, έτος Α’, αριθ. 51, Αθήναι 17 Δεκεμβρίου 1916, σελ. 1687. [2] Ανώνυμου αρθρογράφου «Εσωτερική επιθεώρησις» (μόνιμη, στήλη), στο Πολιτική επιθεώρησις, έτος Α’, αριθ. 51, Αθήναι 17 Δεκεμβρίου 1916, σελ.1695. [3] Στο περιοδικό Πολιτική επιθεώρησις, έτος Α, αριθμός 52, Αθήναι 24 Δεκεμβρίου 1916, σελ 1729-1730. [4] Ο. Α. Ρουσόπουλος, «Επάρκεια», στο περιοδικό Πολιτική επιθεώρησις, έτος Α’, αριθμ. 52, Αθήναι 24 Δεκεμβρίου 1916, σελ. 1736-1739. [5] Κ. Ν. Νικολετοπούλου, «Κράτος και αυτάρκεια», στο περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις, έτος Β’, αριθ. 66, Αθήναι 1η Απριλίου 1917, σελ. 428. [6] «Το Κράτος παρ΄ ημίν, μη παρέχον τα εχέγγυα καλής σιδηροδρομικής απ΄ ευθείας διοικήσεως, κατέχει απ’ εναντίας πάντα τα στοιχεία προς δημιουργίαν ελέγχου της αποστολής του. Η εταιρεία είνε αρμοδιωτέρα όπως αναλάβη και διεξαγάγη εμπορικήν επιχείρησιν […]». Γ. Π. Βουγιούκα, «Επί του προσφορωτέρου συστήματος εκμεταλλεύσεως των σιδηροδρόμων μας», στο περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις , έτος Β’, αριθ. 67, Αθήναι 8 Απριλίου 1917, σελ. 465. [7] Στέφανος Δραγούμης «Φιλελεύθεροι κραταιοί», στο περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις, έτος Β’, αριθ. 75, Αθήναι 3 Ιουνίου 1917, σελ. 716-717.
Σχόλια:
"Όλα θα αναμιχθούν, όλα θα καταρρεύσουν. Και μόνον ο βενιζελικός υλισμός θα κυριαρχήση απ άκρου εις άκρου εις την Ελλάδα"
Ο Αχιλλέας είπε...«Και μόνον ο βενιζελικός υλισμός θα κυριαρχήση απ άκρου εις άκρου εις την Ελλάδα». Όπως, δυστυχώς, και έγινε. Ακόμη ζούμε στον κόσμο ερειπίων του προδότη Ελευθερίου Βενιζέλου. Το ανθρώπου που όντας πιστός στην φιλελεύθερη παράδοση του, χρησιμοποίησε το Κράτος ως το δεξί του χέρι για να εκτοπίσει πάσης φύσεως πολιτικούς του αντιπάλους.
ξερεις πολλους προδοτες που διπλασιασαν την Ελλαδα εσυ ;
Διπλασίασε το ελληνικό κράτος και ακρωτηρίασε το μισό ελληνικό έθνος. Αυτό θες να πεις. Γιατί αυτό που ξέχνα το γκαρσόνικο μυαλό σου είναι ότι η πολιτική του οδήγησε στον αφανισμό κοινότητες του ελληνισμού της ανατολής και της Μακεδονίας.
Προδότης επειδή ήταν πράκτορας της Αντάντ. Προδότης επειδή δεν είχε θέμα να βγάζει από την μέση τους πολιτικούς του αντιπάλους ενώ δήλωνε υπέρμαχος της πολυφωνίας. Προδότης επειδή δεν είχε θέμα να πατήσει ξένη μπότα σε ελληνικό έδαφος αρκεί να ήταν "συμμάχων". Προδότης επειδή, όπως λέει και άλλος σχολιαστής, έβαλε το χέρι του στον αφανισμό ελληνικών κοινοτήτων.
Απλά λυπάμαι που δεν ζούσα τότε για να ρίξω και εγώ μια πέτρα στην τεράστια στοίβα στην Αθήνα όπου είχαν μαζευτεί λαϊκοί και κληρικοί για να τον αναθεματίσουν.
Η πολιτική επιθεώρηση φαινεται οτι ηταν μια αποπειρα να ξεπεραστει ο εθνικος διχασμος και να υπάρξει σοβαρη πολιτικη συζητηση για τον τόπο.Αρθρογραφος του εν λόγω περιοδικου ηταν ο Κωνσταντινος Καραβίδας μαλλον βενιζελικός και ενας εκ των πατερων του ελληνικου κοινοτισμου.Ο Καραβιδας ήταν αναλυτης αλλα οχι πολιτκος ηγετης.Το εργο του που για μενα ειναι θησαυρος θαφτηκε στις μυλοπετρες του εθνικου διχασμου αρχικα και της κατοχης και του εμφυλιου αργοτερα.
Ο Σταμάτης είπε...Ίσως είναι υπερβολικό να το θεωρήσουμε ως απόπειρα υπέρβασης του εθνικού διχασμού. Γιατί εφόσον ο Εθνικός Διχασμός δεν είναι δυνατόν να νοηθεί ως κάτι που μπορεί να ιδωθεί πέρα από το πρόσωπο του Ελευθερίου Βενιζέλου, (αυτός ήταν ο ένας πυλώνας του διχασμού και το παλάτι ο άλλος), δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι το περιοδικό εξέφρασε σφοδρό αντιβενιζελισμό (ιδίως την περίοδο 11/1916-6/1917).
Ωστόσο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ένα περιοδικό που προσέγγισε με ποιοτικό τρόπο τα πολιτικά διακυβεύματα της εποχής. Δεν πυροδότησε τον Εθνικό Διχασμό. Τον ακολούθησε. (Και δεν γινόταν να μην το κάνει σε ένα τέτοιο ιδιότυπο εμφυλιακό ιστορικό περιβάλλον).
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ειναι λιγο χαζο να αποφευγουμε καθαρα την χρηση της λεξης ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ και να γραφουμε για .. "κοινοτισμο" για να μην δυσαρεστησουμε τα ακροδεξια γκομπλιν, δε νομιζετε ;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ο Καραβίδας παρουσίασε το διοικητικό μοντέλο του κοινοτισμού. Επιπλέον ιδεολογικά ήταν μάλλον αριστερός. Δεν έχει καμία σχέση με την ανόητη υπόθεση ότι "καμουφλάρεται" κάποιος όρος για να επικοινωνιακούς όρους. Εξάλλου, εκείνη την περίοδο που έζησε ο Καραβίδας δεν ήταν taboo να δηλώνει κανείς σοσιαλιστής. Μπορούσε κάλλιστα να είναι σοσιαλιστής και ταυτόχρονα κοινοτιστής. Στην περίπτωση του Δραγούμη τουλάχιστον οι δύο όροι χρησιμοποιούνταν άφοβα. Ο Δραγούμης ήταν κοινοτιστής από την δεκαετία του 1900. Τον σοσιαλισμό άρχισε να τον προσεγγίζει το φθινόπωρο του 1918. Αλλά χρησιμοποιούσε και τους δύο όρους.
Έχουμε πει επανειλημμένως ότι τα menu των εστιατορίων της Νέας Δημοκρατίας στον εθνικιστικό χώρο σερβίρουν παραισθησιογόνα. Μην τα εμπιστεύεστε.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Καλοπροαίρετα, αλλά ποια διαφορά έχουν κοινοτισμός και σοσιαλισμός;
Είναι μονο πολιτειακης φύσης; Οικονομικά καθαρά, δεν είναι ταυτόσημα συστήματα;
Εντάξει είναι λίγο αστείο να λέμε ότι τα εστιατόρια της ΝΔ προωθούν την χρήση της λέξης "σοσιαλισμός" στον χώρο. Μάλλον το ανάποδο κάνουν, θέλοντας να τον εξαφανίσουν πλήρως και να τον χαρίσουν στους κομμουνιστές. Ειδικά οι "χιτλερικοί" δραγουμοφάγοι της φάσης
Ανώνυμε άλλο ο κοινωνισμός (ελληνική εκδοχή της λέξης σοσιαλισμός) και άλλο ο κοινοτισμός. Ο κοινοτισμός σε γενικές γραμμές ήταν μια πρόταση για αποκεντρωμένη οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας, με τρόπο που δεν θα αποσάθρωνε την παραδοσιακή κοινωνική οργάνωση της ελληνικής επαρχίας. Η παραδοσιακή οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας ήταν κοινοτιστική. Βασιζόταν στην δημογεροντία, σε αυτόνομες πρωτοβουλίες συνεννόησης των ανθρώπων της υπαίθρου, χωρίς την μεσολάβηση των νομαρχιών και των δημοτικών ή των δημοσίων υπαλλήλων.
Διάβασε τον Δραγούμη, επαναλαμβάνουμε. Όχι τα menu των εστιατορίων. Είναι προφανές ότι δεν έχεις διαβάσει Δραγούμη για να ρωτάς κάτι τέτοιο. Πώς μπαίνεις σε μια τέτοια συζήτηση χωρίς να έχεις διαβάσει αυτόν που αφορά;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ανώνυμε β, η παρακρατική Δεξιά και η Αριστερά πολύ θα ήθελαν να ταυτιστεί ο όρος εθνικοσοσιαλισμός στην γλώσσα και την αντίληψη της νεολαίας με μια πολιτική έκφραση ρατσιστικής παράνοιας. Μπορεί λοιπόν την λέξη σοσιαλισμός να την λοιδορούν. Δεν λοιδορούν όμως την λέξη εθνικοσοσιαλισμός. Αυτή την διαστρεβλώνουν.
Μην σου φαίνεται παράξενο αν ένα "γκαρσόνι" του Δημητριάδη, του "Πατριάρχη", του Κασιδιάρη, των σορελιανών κλπ προτάξει το επιχείρημα ότι κάποιοι δηλώνουν κοινοτιστές επειδή τάχα διστάζουν να δηλώσουν εθνικοσοσιαλιστές.
Πρωτότυπο καὶ ἐνδιαφέρον ἄρθρο. Συνήθως ἐστιάζουμε στὸν Δραγούμη καὶ ὄχι στοὺς ἀνθρώπους πού συσπείρωνε γύρω του ὡς πολιτικὸς καὶ στοχαστής. Ἐλπίζω νὰ ἐκδοθεῖ κάποια συλλογὴ ἀξιόλογων ἄρθρων τῶν συνεργατῶν του σὲ μορφὴ βιβλίου στὸ μέλλον.
Ϗ
Ωραία ιδέα..
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Εύγε που γράφετε δικά σας κείμενα και δεν αρκείστε σε αναδημοσιεύσεις. Ελάχιστοι το επιχειρούν.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Καταπληκτικό κείμενο. Εύγε!
Ευχαριστούμε παιδιά!
Ακόμα ενα άρθρο γροθιά στα βενιζελικα σαπρόφυτα.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...'Σοσιαλισμός' για να έρθεις εσύ να του κολλήσεις το εθνικό- μπροστά.
Το επικοινωνιακό καμουφλάξ μπορεί να είναι ο 'κοινωνισμός' που είναι ο εξελληνισμένος όρος. Ο κοινοτισμός παραπέμπει σε παρόμοιες αλλά όχι ταυτόσημες ιδέες με τις σοσιαλιστικές.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ακυρο αλλά τι γνώμη έχετε για την ιστορία του Σάθα που αφορά την τουρκοκρατία;
Και αν δεν ειναι επαρκής, ποια βιβλια προτείνετε για εκείνη την περίοδο
Ευχαριστώ
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Ο Σάθας ήταν καταπληκτικός ιστοριοδίφης. Όχι ιστορικός. Ωστόσο, αξίζει ασφαλώς να διαβαστεί. Ούτως ή άλλως τα έργα που θες να διαβάσεις είναι ελεύθερα να τα κατεβάσεις από το διαδίκτυο. Ξεκίνησε να τα διαβάσεις. Αρκεί να μην σε δυσκολέψει η γλώσσα της εποχής. Και του Φίνλεϊ η ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην Ελλάδα καλό είναι. Το αντίστοιχο του Καργάκου επίσης.
----"Καλοπροαίρετα, αλλά ποια διαφορά έχουν κοινοτισμός και σοσιαλισμός;
Είναι μονο πολιτειακης φύσης; Οικονομικά καθαρά, δεν είναι ταυτόσημα συστήματα;"----
Γενικά οι όροι-λάστιχο είναι δύσκολο από μόνοι τους να διαυγάσουν κάποια οριστική, άπαξ διατυπώσιμη, σημασία. Πχ δεν νομίζω να συμφωνούσαν ποτέ ο Σάββας Μιχαήλ, ο ΓΑΠ και η Rashida Tlaib για το περιεχόμενο του σοσιαλισμού, παρότι και οι τρεις τον χρησιμοποιούν αυτοπροσδιοριστικά. Το αυτό και για τον "συντηρητισμό" ή τον "φιλελευθερισμό". Μόνο στα πλαίσια της ολοκληρωμένης συλλογιστικής ενός προτάγματος, ρεύματος ή και καθεστώτος αποκτούν συγκεκριμένο και απτό νόημα.
Νομίζω ότι ο ελληνικός κοινοτισμός (δλδ όχι communalism/communitarianism) δανείζεται το όραμά του του κυρίως από στοιχεία του προνεωτερικού παρελθόντος, και όχι από κάποιο προοδευτικό μέλλον, όπως ο σοσιαλισμός. Έχει δλδ περισσότερο συντηρητική χροιά. Επίσης, κατά κανόνα τίθεται στην υπηρεσία ενός πλαισίου πολιτισμικών αξιών (ανάδειξη λαικής/εθνικής παράδοσης, ελληνικός τρόπος κτλ), καθότι πολύ δύσκολα στέκει μόνος του ως όρος της αμιγούς οικονομολογίας. Σε κάθε περίπτωση, συγκεκριμένοι ορισμοί δύσκολα θα βρεθούν, το καλύτερο νομίζω είναι να κοιτάμε τα συμφραζόμενα (και το ποιόν) του κάθε συγγραφέα. Αλλιώς χρησιμοποίησε τους παραπάνω όρους ο Δραγούμης, αλλιώς ο Λαλιώτης, αλλιώς ο Πλεύρης και ούτω καθεξής.
C
Θα βρεθούν και κάποιοι χρήσιμοι ορισμοί αν αναζητηθούν στην βιβλιογραφία. Αλλά ακόμα και αν δεν μας κάνει ένας ορισμός, στην ιστορία των ιδεών και γενικά στις κοινωνικές επιστήμες είναι επίσης χρήσιμη η περιγραφή. Δεν είναι ανάγκη να καταφεύγουμε απευθείας στις προσωπικές προσεγγίσεις χωρίς να έχουμε μια γενική περιγραφή για αρχή.
Ο κλόουν Κ.Πλεύρης δεν νομίζουμε ότι χρησιμοποίησε ποτέ τον όρο σοσιαλισμός με θετικό τρόπο. Ούτε και τον όρο κοινοτισμός, τώρα που το σκεφτόμαστε.
Πάντως η γενική διαφορά ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον κοινοτισμό είναι ότι ο σοσιαλισμός αποτελεί πολιτική ιδεολογία που μπορεί να υπάρξει αυτοτελώς και να πάρει δημοκρατικά αριστερές εκδοχές (ρεφορμιστική-σοσιαλδημοκρατική), κομμουνιστικά επαναστατικές εκδοχές, αναρχικές εκδοχές. Αλλά και να μετατραπεί σε ιδεολογικό συμπλήρωμα αν συνδεθεί με την παράδοση του αντιδιαφωτιστικού ρομαντικού εθνικισμού (προφασισμος, φασισμός, νεοφασισμός).
Αντίθετα ο κοινοτισμός είναι μια πρόταση για την οργάνωση της δημόσιας διοίκησης με τρόπο που θα σέβεται την παραδοσιακή προνεωτερική οργανωτική δομή και κουλτούρα. Δεν είναι αυτοτελής ιδεολογία. Υπάρχει μόνο ως ιδεολογικό συμπλήρωμα όλων των ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την λογική της απρόσωπης γραφειοκρατικής διοικητικής τεχνοκρατίας του ορθολογιστικού φιλελευθερισμού.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...είτε με τις αρχαιότητες
είτε με ορθοδοξία
των Eλλήνων οι κοινότητες
φτιάχνουν άλλο γαλαξία
έλεγε τότε που τραγουδούσε σοβαρά τραγούδια ο Νιόνιος. Ο ελληνικός τρόπος οργάνωσης της συλλογικής ζωής ήταν πάντοτε κοινοτιστικός. Το νεωτερικό φιλελεύθερο κράτος γκρέμισε μια ελληνική οργανωτική παράδοση δύο χιλιετιών. Είναι κρίμα να νομίζει ο μέσος βλαξ ότι ελληνικός εθνικισμός και παραδοσιοκρατία σημαίνει πειθαρχία και τάξη σε κώδικες και νόμους ενός αλλότριου κράτους. Ο κοινοτισμός μετατρέπει σε καθήκον των Ελλήνων παραδοσιοκρατών την ανυπακοή στο αστικό κράτος.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Αυτά για την την παραδοσιοκρατία ότι είναι υπακοή στο φιλελεύθερο κράτος και οι εθνικιστές τσιράκια του συστήματος τα λένε οι κομμουνιστές και τα γκαρσόνια. Δεν είναι μόνο βλάκες αλλά και πράκτορες.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Για την παραδοσιοκρατία οι κομμουνιστές δεν λένε ότι είναι υποταγή στο αστικό κράτος, αλλά ότι είναι -όπως και ο αναρχο-πριμιτιβισμός, ο αναρχο-ατομικισμός κλπ- μια παρωχημένη μορφή αντι-αστισμού, με την οποία διαφωνούν, επειδή ο παραδοσιοκρατικός αντι-αστισμός κοιτάει προς τα πίσω και όχι προς τα μπρος.
Δεν έχω όμως υπόψη μου μορφωμένο κομμουνιστή να λέει ότι η παραδοσιοκρατία είναι αστισμός.
πρβλ. Λένιν στην κριτική του Σισμοντί (1897):
«Σε αντίθεση με τους διαφωτιστές με την τυφλή πίστη τους στην προοδευτικότητα αυτής της κοινωνικής εξέλιξης, με την ανελέητη έχθρα τους στραμμένη εξ ολοκλήρου και αποκλειστικά ενάντια στα απομεινάρια της αρχαιότητας, ο ρομαντικού βλέπει κυρίως τη σκιώδη, την καταστροφική πλευρά της ιστορικής προόδου, την αστάθεια και την ασυνέπεια της θέσης του ανθρώπου στις συνθήκες της αστικής κυριαρχίας. Αν το τυπικό λάθος του διαφωτιστή είναι να βλέπει στο νέο μόνο τα θετικά, το τυπικό λάθος του ρομαντικού είναι να βλέπει στο νέο μόνο τα αρνητικά».
και Λένιν σε κριτική του Πλεχάνοφ με θέμα τους ρομαντικούς παραδοσιοκράτες:
«Πέραν πολλών άλλων, λαθεμένη υπήρξε και η εκτίμηση του Πλεχάνοφ όταν ισχυρίζεται ότι «οι άνθρωποι αυτοί [ενν. οι συντηρητικοί ρομαντικοί] ενώ αρχικά ήταν κατήγοροι ενάντια στη μπουρζουαζία, τελικά έγιναν απολογητές του καπιταλισμού», αφού στην εποχή τους κατάγγελλαν τη μπουρζουαζία και ταυτόχρονα ήταν υποστηρικτές της φεουδαρχίας και μαχητικοί υπερασπιστές της μοναρχικής Παλινόρθωσης και της «Ιεράς Συμμαχίας», και ακριβώς γι’ αυτό δεν μπορούσαν να είναι απολογητές του καπιταλισμού».
Για τους εθνικιστές όντως λένε οι κομμουνιστές ότι είναι τσιράκια του συστήματος. Αλλά το ίδιο λένε οι εθνικιστές για τους κομμουνιστές. Γενικά αυτή η κατηγορία είναι μάλλον οπαδικό σλογκανάκι, στυλ Παναθηναϊκός-Ολυμπιακός (σε αυτό θα συμφωνήσω με τον C).