του Ανδρέα Σκαμανδρώνυμου
Η Λογοτεχνία του Φανταστικού, αλλά και το σύνολο των προφορικών παραδόσεων, θρύλων, παραμυθιών και επών, μας δίνουν την δυνατότητα να συλλάβουμε μια σπίθα από τη ζωή "όπως θα έπρεπε να είναι, και όχι όπως πραγματικά είναι" - Θερβάντες.
Πλείστες φορές, πραγματικά γεγονότα που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο συλλογικό υποσυνείδητο και συνειδητό ενός λαού, διανθίζονται με στοιχεία που τα κάνει να ισορροπούν μεταξύ Φανταστικού και Πραγματικού, δημιουργώντας μια δεξαμενή ιδανικών και εξιδανικευμένων προσωπικοτήτων. Μια τέτοια περίπτωση, άγνωστη στο ευρύ ελληνικό κοινό, εκφράζεται μέσα από την ιστορική δράση του Klaus Störtebeker, η οποία και καταδεικνύει το πώς οι παραδόσεις του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού ισορροπούν μεταξύ Πρωτογενούς Βαρβαρισμού και Ιπποτικού ιδεώδους- Chivalry.
Βόρεια και Βαλτική θάλασσα 1422-1441: H εμπορική ένωση της Βορείου Γερμανίας, η επονομαζόμενη «Χανσεατική Ενωση» (Αμβούργο, Λούμπεκ, Λούντενμπουργκ, Ροστόκ, Στραουσλάνδη, Βαϊσμάρη, κ.α), εμπλέκεται σε διαδοχικούς πολέμους με την Ολλανδία, και την Ένωση του Κάλμαρ (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία) υπό Δανική κυριαρχία, που προέκυψε μετά τη νίκη των Δανών επί των Σουηδών το 1398.
Κατά τη διάρκεια αυτής της, προ-Χανσεατικών πολέμων, σύρραξης, η Χανσεατική Ένωση προσέλαβε την γερμανική ναυτική συντεχνία "Vitalienbruder", (το όνομα στα ελληνικά σημαίνει «προμηθευτική αδελφότητα»), για την προάσπιση των εμπορικών της συμφερόντων. Αποστολή της συντεχνίας ήταν η καταβύθιση πλοίων του Νορβηγο-Δανικού συνασπισμού, της Ολλανδίας, και η τροφοδοσία της πολιορκούμενης από την Δανία, Στοκχόλμης. Με το τέλος του πολέμου και τη δημιουργία της Ένωσης του Κάλμαρ, ο στόλος της αδελφότητος έμεινε ουσιαστικά άνεργος. Η αδελφότητα πλέον με αρχηγούς τους Gödeke Michels, Klaus Störtebeker, Hennig Wichmann, και Magister Wigböld, άρχισε να επιδίδεται σε πειρατική δράση, μη διστάζοντας να κουρσεύει και Χανσεατικά πλοία των πρώην εργοδοτών της. Κρατούσε το πλιάτσικο για τα μέλη της, τα οποία το μοιράζονταν εξ' ίσου. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα μέλη της πειρατικής πια συντεχνίας έδωσαν στην οργάνωσή τους το προσωνύμιο "Likedeelers" (δηλαδή, αυτοί που διαμοιράζουν εξ' ίσου). Κάπου εδώ αρχίζουν και τα θρυλικά στοιχεία της ιστορίας μας, καθώς γεννήθηκε η φήμη ότι οι πειρατές έστελναν μέρος της λείας σε φτωχές κοινότητες. Πράγμα που τους προσέδωσε ιδιότητες θαλασσινών Ρομπέν των Δασών.
Το 1400-1401, ο πολεμικός στολίσκος του Αμβούργου, υπό τον Σίμωνα του Αμβούργου, εντόπισε την πειρατική μοίρα του Störtebeker, που ενέδρευε τον πλουν αγγλικών εμπορικών, έξω από το πειρατικό ορμητήριο της νήσου Ελιγολάνδης. Θρυλείται, ότι κάποιος προδότης αχρήστευσε το πηδάλιο του Störtebeker, και οι πειρατές ηττήθηκαν μετά από μια λυσσώδη ναυμαχία.
Ο καπετάνιος οδηγήθηκε δέσμιος μαζί με εβδομήντα τρεις συντρόφους του στο Αμβούργο, όπου και καταδικάστηκε σε θάνατο. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Störtebeker προθυμοποιήθηκε να προσφέρει στην πόλη μια χρυσή αλυσίδα που θα περιέκλειε ολόκληρο το Αμβούργο, αν οι αρχές χάριζαν τη ζωή και την ελευθερία σε αυτόν και τους συντρόφους του. Η πρότασή του δεν έγινε αποδεκτή. Τότε εκείνος επανήλθε με μια νέα πρόταση. Ο ίδιος θα εκτελούταν κανονικά, αλλά θα απελευθερώνονταν κάποιοι ή όλοι από τους συντρόφους του, υπό την εξής συνθήκη: Αν μετά την εκτέλεση του κατάφερνε να σηκωθεί και να περάσει παράλληλα από τους συντεταγμένους σε γραμμή συντρόφους του, απ' όσους κατάφερνε να περάσει, θα απελευθερώνονταν. Η δεύτερη αυτή πρότασή του έγινε δεκτή από τον Δήμαρχο της πόλης.
Υπήρξαν μαρτυρίες που ανέφεραν ότι το αποκεφαλισμένο πτώμα του Störtebeker σηκώθηκε και πέρασε παράλληλα από έντεκα στοιχημένους συντρόφους του (στην Οδύσσεια η επιτυχία είναι στα δώδεκα), μέχρι που δέχτηκε τρικλοποδιά από τον δήμιο και κατέρρευσε. Και ότι αθετώντας τη συμφωνία, η πόλη του Αμβούργου εκτέλεσε και τους έντεκα πειρατές.
Το νεαρότερο μέλος της αμβουργικής συγκλήτου αποκεφάλισε και τον δήμιο, ο οποίος όταν ρωτήθηκε «δεν κουράστηκες με όλα αυτά» απάντησε ότι είχε αρκετές δυνάμεις για να εκτελέσει και όλα τα μέλη της Συγκλήτου! Στα αρχεία της πόλης του Αμβούργου υπάρχει αρχειοθετημένο κοστολόγιο για την προετοιμασία τριάντα τάφων (και όχι εβδομήντα τριών) για τους "Vitalienbruder".
Η αφήγηση αυτού του θρύλου υπάρχει στο τραγούδι "Der Störterbeker ist unser Herr". Οι στίχοι πάρθηκαν από το ποίημα "Die hölle von Helgoland" του Walter Göttke, για τον οποίον δυστυχώς δεν κατάφερα να συγκεντρώσω περισσότερες πληροφορίες. Έγραψε το ποίημα το 1924 και το επένδυσε μουσικά ο ίδιος, διασκευάζοντας έναν παλαιό γερμανικό ύμνο τον οποίο και δεν μπορούμε να ταυτοποιήσουμε. Αυτή η παλαιά μελωδία έχει την χαρακτηριστική μουσική δομή των αναγεννησιακών γερμανικών εμβατηρίων και ιδιαίτερα εκείνων που συνδέονται με τους μισθοφόρους Landsknechts του 15ου-16ου αιώνα.
Για όποιον έχει ασχοληθεί με τα τραγούδια αυτά είναι σκανδαλωδώς προφανές ότι ο παλαιός γερμανικός ύμνος έχει δανείσει «περάσματα», «γέφυρες» και «ρεφραίν» όχι μόνο στο συγκεκριμένο "Der Störtebeker ist unser Herr" αλλά και σε άλλες συνθέσεις, όπως τα περίφημα "Wir sind des Geyers Schwarzer Haufen" και "Pa Vikintog" που ίσως αποτελέσουν το έρεισμα για το επόμενο άρθρο. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το τραγούδι και ο θρύλος που περιγράφει συμπεριελήφθησαν στις επιλογές της Εθνικοσοσιαλιστικής Νεολαίας της Γερμανίας. Μορφές όπως οι Florian Geyer και Störtebeker αντιμετωπίστηκαν από το κόμμα ως ηρωικά σύμβολα λαϊκών προτύπων. Οι δράσεις που ανέπτυξαν οι πειρατές ερμηνεύτηκαν από τους εθνικοσοσιαλιστές ως πρακτικές λαϊκής αντίδρασης σε περιπτώσεις όπου η άρχουσες τάξεις επιδείκνυαν πλουτοκρατική βουλιμία.
Το καθαρά στιχουργικό κομμάτι του τραγουδιού αποτελεί έναν θησαυρό πολιτισμικών στοιχείων και λαϊκών δοξασιών, όπως η αναφορά στα μυθικά "Klabautermann", τα θαλάσσια πλοιοξωτικά που υπερασπίζονταν τους ναυτικούς. Στα "Klabautermann" μπορούμε να δούμε ένα καθρέφτισμα της ομιλούσας αργούς, αλλά και στους Falkenberg και Störtebeker να αναγνωρίσουμε το οδυσσειακό συλλογικό υποσυνείδητο της Ευρωπαϊκής ναυτοσύνης. Επίσης, στους στίχους γίνεται αναφορά και στον μεταγενέστερο θρύλο του «Ιπτάμενου Ολλανδού», όπου παρουσιάζεται ως επηρεασμένος από τους γερμανικούς θαλασσινού θρύλους των Vitalien Bruder. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο θρύλος αυτός μπορεί να σχετίζεται με την, προγενέστερη των Χανσεατικών πολέμων, ιστορία του καπετάνιου Falkenberg, που καταραμένος να μην μπορεί να πιάσει λιμάνι διέσχισε τις βόρειες θάλασσες παίζοντας ζάρια με τον Διάβολο. Ωστόσο οι εκδοχές για τον θρύλο του «Ιπτάμενου Ολλανδού» είναι τόσες πολλές που θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ενός άλλου άρθρου.
Το όνομα Störtebeker είναι ταυτόχρονα προσωνύμιο και επίθετο, και σημαίνει «αυτός που αδειάζει ένα ποτήρι μπύρα μονοκοπανιά». Ας πιούμε και εμείς ένα ποτήρι στη μνήμη του θρυλικού πειρατή τραγουδώντας:
«Ο Störtebeker είναι ο Κύριός μας,
με την συμβουλή του Gödeke Michels !
Κυνηγούμε με την ταχύτητα της καταιγίδας πάνω από τη θάλασσα,
οι Νονοί του Ιπτάμενου Ολλανδού !
Αδελφός μας είναι το ξωτικό του πλοίου,
πλήρωμα βίρα !
Η ζωή είναι μάταια !
Είμαστε η Κόλαση της Ελιγολάνδης !»
Βιβλιογραφία
1.. Angus Konstam - Piracy, the Complete Story.
2. Donald J Harreld - A Companion to the Hanseatic League.
3. Nicolle David - Forces of the Hanseatic League.
4.Gustav Schalk - Klaus Störtebeker
5.Reinhard J Buss - Klabautermann of the Northern Seas: An Analysis of the Protective Spirit of Ships
and Sailors in the Context of Popular Belief, Christian Legend, and Indo-European Mythology.
6.Ιστότοπος ingeb.org http://ingeb.org/Lieder/klaussto.html
Εικόνα 2: Ρομαντικός πίνακας του Hans Börhdt (1857-1945) του 1901, όπου απεικονίζεται η ναυαρχίδα του Χανσεατικού στόλου του Αμβούργου "Die Bunte Kuh " να επιστρέφει νικηφόρα από την Ελιγολάνδη.
Εικόνα 3: Ανάπλαση από κρανίο που αποδίδεται στον Störterbeker