Σταμάτης Μαμούτος
Ο Πράσινος Ιππότης
Αυτές τις μέρες προβάλλεται στους κινηματογράφους η τρίτη εκδοχή της ταινίας Ο Πράσινος Ιππότης. Πρώτη εξ αυτών το Gawain and the Green Knight, που σκηνοθετήθηκε σε θεατρικού τύπου σεκάνς από τον Stephen Weeks και προβλήθηκε το 1973. Ακολούθησε το Sword of the Valiant: The Legend of Sir Gawain and the Green Knight, το οποίο στην Ελλάδα προβλήθηκε υπό τον τίτλο Το Σπαθί του Πολεμιστή, το 1984. Πρόκειται για μια «υπερ-cult epic» ταινία, σκηνοθετημένη και πάλι από τον Stephen Weeks, με ένα old school θεατρικό ύφος και διεύθυνση φωτογραφίας που παραπέμπουν στις παλιές επικές ταινίες των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Το Σπαθί του Πολεμιστή περιλαμβάνει άφθονη δράση, μάχες ιπποτών, αρχετυπικές μορφές ηθοποιών όπως ο Miles O'Keeffe -που οι παλαιότεροι είχαν ταυτίσει με τον ρόλο του Ταρζάν-, χτενίσματα και στυλ που θα μπορούσαν να ανήκουν σε heavy metal μουσικούς και τον αγαπημένο Σον Κόνορι στον ρόλο του cult κακού πράσινου ιππότη. Η τελευταία κινηματογραφική εκδοχή του αρθρουριανού αυτού μύθου δημιουργήθηκε από τον σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λόουερι. Διαβάζοντας τις κριτικές αντιλήφθηκα ότι θα έβλεπα μια μεταμοντέρνα εκδοχή του ιπποτικού ποιήματος, που γράφτηκε κατά τον 14ο αιώνα και αποτέλεσε μέρος του ενός εκ των τριών κύκλων της μεσαιωνικής επικής λογοτεχνικής αφήγησης.
Πριν περάσω στα της ταινίας θα ήταν χρήσιμο να σταθώ στο μεσαιωνικό κείμενο που ενέπνευσε το σενάριό της. Ο κύκλος επών στον οποίο υπάγεται ο μύθος του πράσινου ιππότη είναι ο «βρετονικός». Ο «βρετονικός κύκλος» αποτελείται από ένα σύνολο μεσαιωνικών επικών ποιημάτων που εστιάζει θεματικά σε θρύλους σχετιζόμενους με την ύπαρξη του βασιλιά Αρθούρου. Tο ποίημα με πρωταγωνιστές τον ιππότη Γκαόυεν και τον πράσινο ιππότη είναι το Sir Gawain and the Green Knight και γράφτηκε τον 14ο αιώνα. Ο ιππότης Γκάουεν εμφανίζεται και στο ποίημα Yvain, the Knight of the Lion του Chrétien de Troyes, που γράφτηκε τον 12ο αιώνα. Καθώς και στο Le Morte d'Arthur του Τhomas Malory, που γράφτηκε τον 15ο αιώνα. Οι άλλοι δυο κύκλοι των μεσαιωνικών επικών ποιημάτων είναι ο «Καρολίγγειος», με τα ποιήματά του να εστιάζουν σε μύθους γύρω από την ζωή του Καρλομάγνου, και ο «Αλεξανδρινός» με τα ποιήματα του να εστιάζουν σε μύθους γύρω από την ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο εκδοτικός κόσμος της χώρας δεν έχει ενδιαφερθεί μέχρι σήμερα να μεταφράσει στην νέα ελληνική γλώσσα κάποιο από τα επικά ποιήματα του «αλεξανδρινού κύκλου».
Το Sir Gawain and the Green Knight είναι ένα από τα μεσαιωνικά ποιήματα που οι ερευνητές θεωρούν ότι εμπεριέχει κάποιους από τους πλέον δύσκολους μεσαιωνικούς συμβολισμούς. Οι ημερομηνίες στις οποίες πραγματοποιούνται τα γεγονότα, τα μαγικο-θρησκευτικά σύμβολα που αναφέρονται στους στίχους του και το ίδιο το περιεχόμενο της περιπέτειας βρίθουν συμβολισμών και προκαλούν δυσκολίες στην βαθύτερη αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων του. Ο Τόλκιν και αρκετοί ακόμη μεσαιωνιστές έχουν αναφερθεί σε αυτές. Ακόμη και για το πράσινο χρώμα που επιλέχθηκε ως χρώμα του σκοτεινού ιππότη υπάρχει μεγάλο περιθώριο ανάλυσης. Στα μεσαιωνικά χρόνια υπήρξε μια μεταβολή της σημασιοδότησης του χρώματος αυτού. Ενώ αρχικά συνδέθηκε με τις δυνάμεις της φύσης και της ζωής στους παγανιστικούς κόσμους και σε χριστιανικές αναφορές[1], στα μεσαιωνικά χρόνια το πράσινο χρώμα θα συνδεθεί στο χριστιανικό συμβολισμό με την δαιμονική φύση[2]. Στην πρακτική της Αλχημείας το πράσινο φως του σμαραγδιού γινόταν αντιληπτό ως δύναμη που αποκάλυπτε σκοτεινά μυστικά και απελευθέρωνε μαγικές δυνάμεις[3]. Στην μητρόπολη της Chartres ο Σατανάς απεικονίστηκε σε μια από τις τζαμαρίες με πράσινο δέρμα και μαλλιά[4].
Ας δούμε όμως την υπόθεση του ποιήματος. Στα χρόνια της Αγγλίας του βασιλιά Αρθούρου ο Γκάουεν, ανιψιός του Αρθούρου, είναι καλεσμένος στην χριστουγεννιάτικη γιορτή του παλατιού. Ενώ όλα κυλούν ομαλά και η αίθουσα της στρογγυλής τραπέζης είναι γεμάτη ξακουστούς πολέμαρχους, διακόπτει την γιορτή ο πράσινος ιππότης. ¨Ένα πλάσμα που δείχνει να είναι κατά το ήμισυ άνθρωπος και κατά το άλλο ήμισυ δέντρο. Ο πράσινος ιππότης προκαλεί τους ιππότες του Αρθούρου να αναμετρηθούν μαζί του και υπόσχεται ότι αν νικηθεί θα χαρίσει στον νικητή ένα όπλο που θα του προσφέρει δόξα και τιμές. Με την προϋπόθεση ο νικητής, κατά τα επόμενα Χριστούγεννα, να βρει τον πράσινο ιππότη στην πράσινη εκκλησία του βρετανικού βορρά, για να τον αντιμετωπίσει ξανά. Ο Γκάουεν θα αντιμετωπίσει τον δεντράνθρωπο και θα στεφθεί νικητής. Έτσι θα ξεκινήσει το ταξίδι του προς την μεγάλη περιπέτεια και την δεύτερη τελική αναμέτρηση.
Ο κινηματογραφικός Πράσινος Ιππότης που προβάλλεται αυτές τις μέρες στους κινηματογράφους βασίζεται σε μια, κάπως ελεύθερη, σεναριακή προσέγγιση, ακολουθώντας όμως τις βασικές γραμμές της υπόθεσης. Παρακολούθησα την ταινία του Λόουερι στον θερινό κινηματογράφο της Δεξαμενής στο Κολωνάκι. Πολύ όμορφος χώρος και θεατές νεαρών ηλικιών περίμεναν να φτάσει 22:30 η ώρα προκειμένου να ξεκινήσει η προβολή.
Αν μη τι άλλο η epic αισθητική φαίνεται ότι εξακολουθεί να κεντρίζει το ενδιαφέρον των νέων ανθρώπων. Δυστυχώς, όμως, στην μεταμοντέρνα μας παγκοσμιοποιημένη εποχή επιχειρείται η επανα-νοηματοδότηση του επικού στοιχείου σε νοηματικές φόρμες διαφορετικές από εκείνες που το είχαν γνωρίσει πολλές γενεές αναγνωστών ανά τους αιώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι απαράδεκτες ως βιβλία και ως τηλεοπτικές σειρές «πολυλογίες» του Μάρτιν.
Ο Πράσινος Ιππότης ακολουθεί μια τέτοια προσέγγιση επανα-νοηματοδότησης του επικού στοιχείου. Όχι όμως με τον τρόπο που το κάνουν ο Μάρτιν και οι σεναριογράφοι των έργων του. Ο Λόουερι δεν μας παρουσιάζει μια ταινία επικής δράσης. Δίνει έμφαση στην εσωτερική αναζήτηση και στην ψυχογραφία του Γκάουεν. Ακόμη και για την ερμηνεία του πράσινου χρώματος, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως, υπάρχει ένας διάλογος του έργου. Οι ρυθμοί της ταινίας είναι αργοί. Δεν υπάρχουν πολλές μάχες, ούτε ο Γκάουεν διακρίνεται από γενναιότητα στον τρόπο που τις αντιμετωπίζει. Η περιπέτειά του έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τις κακουχίες που βιώνει ταξιδεύοντας στους αφιλόξενους βρετανικούς αγρούς. Φανταστείτε τον αείμνηστο Αγγελόπουλο να υιοθετεί σε μικρό βαθμό τεχνικές του Λιντς και να σκηνοθετεί ένα έργο με επικά μεσαιωνικό σενάριο. Ακούγεται κάπως παράξενο όλο αυτό, είμαι σίγουρος. Αλλά δεν είναι και τόσο αποτυχημένο όσο θα υποθέσει ένας γνήσιος νεορομαντικός «επικάς» μόλις διαβάσει τούτες τις αράδες.
Ο Πράσινος Ιππότης είναι μια ταινία που έχει αρκετά ενδιαφέροντα και αρκετά αρνητικά σημεία. Στα αρνητικά συγκαταλέγω την έμφαση στην πειραματική αυτή σκηνοθετική οπτική, η οποία κάνει την ταινία υπόθεση των σινεφίλ και προκαλεί μια κάποια βαρεμάρα στον μέσο θεατή επικών περιπετειών. Επίσης, η επιλογή των προσώπων γεννά ορισμένα ερωτηματικά. Δεν ξέρω πως σκέφτηκαν οι υπεύθυνοι του casting αλλά ένας Γκάουεν με χαρακτηριστικά προσώπου που στην καλύτερη περίπτωση τα συναντάς στις χώρες της Μεσογείου ενώ στην χειρότερη σε εκείνες της Μέσης Ανατολής, προκαλεί ένα ερωτηματικό όσον αφορά την επιτυχία του να ενσαρκώσει έναν ήρωα του βρετανικού μεσαίωνα. Το ίδιο και η μητέρα του, όπως και πρόσωπα έγχρωμων κομπάρσων που ενσαρκώνουν ρόλους υπηκόων του Αρθούρου. Τέλος η προβολή του ήρωα ως ενός απλού καθημερινού ανθρώπου που πρέπει να αντιμετωπίσει φυσικές και υπερφυσικές δυσκολίες οι οποίες τον υπερβαίνουν, δείχνει ότι ο σκηνοθέτης προκρίνει αυτή την επανα-νοηματοδότηση του επικού στοιχείου μέσω της προσγείωσης του υπερβατικού ηρωικού ύφους σε καθημερινά μοτίβα. Επιλογή, ασφαλώς, που δεν με βρίσκει σύμφωνο.
Από την άλλη η φωτογραφία της ταινίας είναι εκπληκτική. Τα μεσαιωνικά κτίσματα αποδίδονται με μια αυτοκρατορική μεγαλοπρέπεια που θυμίζει λήψεις της Ρίφενσταλ. Ενώ και τα φυσικά τοπία ζωντανεύουν στα ανοικτά πλάνα που κάνουν μέρος της φιλμικής αφήγησης τον ορίζοντα των βρετανικού ουρανού. Η μουσική επένδυση πολύ καλή, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις, επειδή υπάρχουν σκηνές χωρίς διαλόγους, δείχνει να επιβάλλεται στην εικόνα. Οι γραφιστικές παρεμβάσεις με τις μεσαιωνικές γραμματοσειρές, που ενημερώνουν τον θεατή για την πάροδο σε επόμενη θεματική του έργου, είναι κι αυτές αισθητικά άρτιες και δυναμώνουν την ήδη πολύ ωραία μεσαιωνική ατμόσφαιρα. Οι ερμηνείες των ηθοποιών στηρίζουν το σκηνοθετικό εγχείρημα και τα μηνύματα που περνά το σενάριο σωστά.
Συμπερασματικά αξίζει να δει κανείς τον Πράσινο Ιππότη. Αν είναι «νεορομαντικός επικάς» της παλιάς σχολής, θα βρει αρκετά σημεία να τον ξενίζουν αλλά συνολικά το αποτέλεσμα δεν θα τον απογοητεύσει. Για τον μέσο θεατή που περιμένει μια περιπέτεια δράσης, όμως, δεν είμαι σίγουρος….
[1] Στην βυζαντινή εποχή υπήρχαν πράσινα μονογράμματα του Χριστού.. βλ. Κατερίνα Παπαθέου, «Όψεις της αφηγηματικής ηθογραφίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Πίστωμα, του Κ. Θεοτόκη», στο Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του. Πολιτικές επιδιώξεις και κοινωνικές συνθήκες, επιμ. Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, Λύντια Τρίχα, Παπαζήσης, Αθήνα 2000, σελ. 622.
[2] Ο.π.
[3] Ο.π.
[4] Ο.π.