του Σταμάτη Μαμούτου
Ακόμη και εκείνοι που δεν συμπαθούν την Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. παραδέχονται πια ότι, τα τελευταία χρόνια, μέσα από το ιστολόγιο της λέσχης προσφέρεται η δυνατότητα ανάπτυξης ενός εντυπωσιακά γόνιμου διαλόγου. Στην ουσία ο σχολιασμός των άρθρων που δημοσιεύονται στον διαδικτυακό τόπο της Φοιτητικής Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας αποτελεί την καλύτερη αποστόμωση όλων όσων θεωρούσαν ότι ο ελληνικός παραδοσιοκρατικός χώρος δεν διαθέτει νεολαίους ικανούς να συμμετάσχουν σε ποιοτικούς διαλόγους και περιέγραφαν τον ελληνικό εθνικισμό ως πολιτικό υπόνομο της Δεξιάς. Να, λοιπόν, που χρειαζόταν λίγο θάρρος ώστε να αποδειχτεί ότι ο πολιτικός μας χώρος ούτε καμία σχέση με την Δεξιά έχει ενώ, ταυτόχρονα, διαθέτει και καλλιεργημένους νεαρούς υποστηρικτές. Δυο χρόνια ήταν αρκετά ώστε να γκρεμίσουν την κακή παράδοση δεκαετιών.
Από τον γόνιμο διάλογο που αναπτύχθηκε στον σχολιασμό προηγούμενης ανάρτησης προέκυψε το θέμα αυτού του άρθρου. Κάποιος σχολιαστής, με αφορμή την ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία, είχε θέσει το ερώτημα κατά πόσο είναι δυνατόν να συνδεθεί το αυτοκρατορικό όραμα με την ιδεολογία του εθνικισμού. Ας δούμε, λοιπόν, τι έχει να μας πει η ιστορία των ιδεών.
Προφανώς η πρωταρχική χερντεριανή σύλληψη του εθνικισμού ως ιδεολογίας περιγράφει την πολυεθνικότητα, εφόσον η πολυεθνικότητα προϋποθέτει την προσαρμογή σε ένα κοινό υπερεθνικό πολιτισμικό μοντέλο, ως ιστορική παθογένεια. Στόχος του ρομαντικού εθνικισμού είναι να καταδείξει την αξία κάθε εθνικής υπόστασης και παράδοσης για την ιστορική πρόοδο της οικουμένης. Αυτή η πρωταρχική ιδέα αποτελεί τον κεντρικό άξονα του πολιτικού σκεπτικού κάθε εθνικιστή, από την εποχή του Χέρντερ μέχρι σήμερα, Τα πολυεθνικά μοτίβα και η προσαρμογή σε παγκόσμιες υπερεθνικές νόρμες απορρίπτονται και οφείλουν να καταπολεμηθούν από τους εθνικιστές.
Ωστόσο η απόσταση από την καθαρή ιδεολογία μέχρι την ιστορική εφαρμογή της απαιτεί πολλές φορές κόπο ώστε να διανυθεί. Όχι μόνο λόγω της αναμενόμενης εμφάνισης ιστορικών προσώπων που μπορεί να φανούν ασυνεπείς προς τις πολιτικές τους αρχές. Αλλά και γιατί η ίδια η ιστορική πραγματικότητα είναι μερικές φορές αρκετά πολυσχιδής ώστε να χωρέσει στα ξεκάθαρα πλαίσια των ιδεολογικών σχημάτων. Αν με ρωτήσει κανείς τι σημαίνει αυτό, θα απαντήσω ότι προσωπικά θεωρώ χρέος του κάθε αγνού ιδεολόγου να αγωνιστεί για την επικράτηση των ιδεών του. Και, ταυτόχρονα, εκτιμώ ότι είναι απαραίτητο για τον κάθε ιδεολόγο να έχει καθαρή ματιά ώστε να αντιλαμβάνεται μέχρι που μπορεί να φτάσει η εφαρμογή των όσων πιστεύει. Όχι για να βάλει νερό στο κρασί του. Μα για να είναι σε θέση να αντιληφθεί ποια είναι η στρατηγική που πρέπει να σχεδιάσει ώστε να διευκολύνει την επικράτηση της ιδεολογίας του.
Μια περίπτωση κατά την οποία η εφαρμογή της εθνικιστικής ιδεολογίας δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί εξαρχής σε μια ξεκάθαρα χερντεριανή εκδοχή ήταν και η ελληνική. Το ελληνικό εθνικιστικό όραμα της Μεγάλης Ιδέας προκειμένου να καταστεί εφαρμόσιμο κατά τον 19ο αιώνα, προϋπέθετε μια πολύ συγκεκριμένη απάντηση. Τι θα γινόταν με τους μη ελληνικούς πληθυσμούς που θα περνούσαν στην επικράτεια του ελληνικού κράτους όταν αυτό θα απελευθέρωνε την Κωνσταντινούπολη και θα την έκανε πρωτεύουσά του; Οι διεθνείς συνθήκες της εποχής επέτρεπαν την απομάκρυνση των οθωμανικών πληθυσμών που διέμεναν σε ευρωπαϊκά εδάφη. Ωστόσο υπήρχαν και άλλοι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί που είχαν ιστορικές ρίζες στα Βαλκάνια, οι οποίοι θα έπρεπε να περάσουν στην ελληνική επικράτεια όταν το όραμα της Μεγάλης Ιδέας θα εφαρμοζόταν στην πράξη. Αυτοί τι τύχη θα είχαν;
Οι θεωρητικές απαρχές της ιδεολογίας του ρομαντικού εθνικισμού είχαν σχηματιστεί με δεδομένες τις ξεκάθαρες αντιστοιχίσεις μεταξύ εθνών και γεωγραφικών χώρων. Ωστόσο στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ίσχυε κάτι τέτοιο. Οι ελληνικοί πληθυσμοί που οραματιζόταν να απελευθερώσει και να ενσωματώσει στο ελληνικό κράτος ο κάθε υποστηρικτής της Μεγάλης Ιδέας ζούσαν ανάμεσα σε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες. Η επιλογή για τους Έλληνες της εποχής έμοιαζε διττή. Ή θα έπρεπε να ακολουθήσουν την φιλελεύθερη αντίληψη των δυτικών, η οποία συνοψιζόταν στην ικανοποίηση για τις εδαφικές διευθετήσεις που οδήγησαν στην δημιουργία του (εθνοφυλετικά συμπαγούς αλλά εδαφικά περιορισμένου) νεότερου ελληνικού κράτους και στην προσπάθεια προσέγγισης των πολιτισμικών προτύπων της δυτικής Ευρώπης. Ή, από την άλλη, θα έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να απελευθερωθούν οι υπόλοιποι πληθυσμοί του ελληνικού έθνους που ζούσαν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό.
Προφανώς οι Έλληνες ρομαντικοί εθνικιστές επέλεξαν την δεύτερη λύση, γεγονός που πυροδότησε εντάσεις για έναν αιώνα στην βαλκανική. Αλλά για να θέσουν οι Έλληνες ρομαντικοί του 19ου αιώνα ένα πειστικό επιχείρημα στο τραπέζι του διαλόγου, θα έπρεπε η εθνικιστική τους ιδεολογία να βασιστεί σε ένα εύλογο επιχείρημα. Έτσι, η Μεγάλη Ιδέα, στην πρώτη εκδοχή της, (η οποία πρώτη εκδοχή ήταν επικρατούσα κατά την δεκαετία του 1850), πρόκρινε το αίτημα της «Ελληνικής Αυτοκρατορίας». Το περιεχόμενο αυτού του αιτήματος ήταν το εξής. Οι Οθωμανοί έπρεπε να αποχωρήσουν από την Ευρώπη και το ελληνικό κράτος να καταλάβει τα εδάφη τους. Πρωτεύουσα θα γινόταν η Κωνσταντινούπολη και το ελληνικό κράτος θα λειτουργούσε ως πολιτισμική συνέχεια του ύστερου μεσαιωνικού βασιλείου των Παλαιολόγων. Οι υπόλοιποι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί της βαλκανικής, που θα περνούσαν στην εδαφική επικράτεια και στην δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους, θα γίνονταν σεβαστοί ως χριστιανοί και θα είχαν παρόμοια αστικά δικαιώματα με εκείνα των Ελλήνων. Αλλά η πολιτισμική ταυτότητα του κράτους θα ήταν ελληνική. Το ελληνικό έθνος ήταν το «μείζον έθνος» της ιστορίας και οι υπόλοιποι λαοί της βαλκανικής (όπως πίστευαν οι Έλληνες ρομαντικοί εθνικιστές) από υπόδουλοι του Σουλτάνου θα έπρεπε να αισθανθούν ιστορικά δικαιωμένοι αν αποδέχονταν τον ιστορικό ρόλο του περιφερειακού συνεργάτη και του συγκάτοικου των Ελλήνων.
Ο Όθωνας και η ελληνική πολιτική τάξη της δεκαετίας του 1850 επιχείρησαν να κάνουν πράξη το όραμα της «Ελληνικής Αυτοκρατορίας»[1]. Η αφορμή δόθηκε στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856), όπου η Ρωσία αντιμετώπισε την συμμαχία της Βρετανίας, της Γαλλίας, του βασιλείου της Σαρδηνίας και της Τουρκίας. Ο Όθωνας, μολονότι ιδεολογικά προσανατολιζόταν προς έναν αυταρχικό κλασικιστικό συντηρητισμό παρά προς τον ρομαντικό εθνικισμό, σε εκείνη την ιστορική συγκυρία, επηρεασμένος από το όραμα της Μεγάλης Ιδέας (καθώς και από άλλους παράγοντες), προσπάθησε να κρατήσει μια ευμενή προς την Ρωσία επίσημη κρατική ουδετερότητα και, ταυτόχρονα, επέτρεψε σε αντάρτικα σώματα, υπό την καθοδήγηση του γιου του Καραϊσκάκη, να εισέλθουν στα οθωμανικά εδάφη και να ξεκινήσουν ανταρτοπόλεμο, ξεσηκώνοντας ελληνικά απελευθερωτικά κινήματα. Επίσης, ένα σώμα 1.000 περίπου Ελλήνων εθελοντών (η «Ελληνική Λεγεώνα» του Κριμαϊκού Πολέμου) πολέμησε στο πλευρό των Ρώσων στο μέτωπο της Κριμαίας[2].
Η έκβαση του πολέμου δεν ήταν θετική για την Ρωσία. Έτσι οι δυτικοί φρόντισαν ώστε ο Όθωνας -στην ουσία τότε (και στην πράξη λίγα χρόνια αργότερα)- να χάσει το στέμμα του. Το όραμα της «Ελληνικής Αυτοκρατορίας» δεν πραγματοποιήθηκε. Ωστόσο η Μεγάλη ιδέα παρέμεινε το κύριο ελληνικό πολιτικό αίτημα. Στην συνέχεια άλλαξε ο προσανατολισμός της. Κατά την δεκαετία του 1860 στα πλαίσια του αιτήματος της Μεγάλης Ιδέας η «Ελληνική Αυτοκρατορία» αντικαταστάθηκε από τον συμβιβασμό με την σταδιακή «απελευθέρωση μερικών εδαφών». Όταν ούτε και αυτή η εκδοχή καρποφόρησε, προέκυψε η καταφυγή στην τρίτη εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας, κατά την δεκαετία του 1870, που ήταν ο «ελληνο-οθωμανισμός». Υπάρχει ένα ωραίο κεφάλαιο στο βιβλίο της αείμνηστης Έλλης Σκοπετέα, που φέρει τον τίτλο Το Πρότυπο Βασίλειο και η Μεγάλη ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880) και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πολύτυπο, στο οποίο αναλύονται όλα τα παραπάνω.
Εκείνο που μας ενδιαφέρει για τις ανάγκες αυτού του μικρού άρθρου είναι το παρακάτω συμπέρασμα. Η πρώτη και πολύ χαρακτηριστική περίπτωση που η εθνικιστική ιδεολογία συνδέθηκε με το όραμα της αυτοκρατορίας ήταν η ελληνική. Η «Ελληνική Αυτοκρατορία» της Μεγάλης Ιδέας ήταν εθνικιστική. Γιατί στον ιδεολογικό της πυρήνα επικρατούσε η ιδέα ότι το κυρίαρχο ιστορικό υποκείμενο της βαλκανικής ήταν το ελληνικό έθνος, το οποίο ήταν διακριτό από τους υπόλοιπους γειτονικούς λαούς και έπρεπε να ενωθεί σε ενιαία διοικητική επικράτεια (ελληνικό κράτος) ενώ οι υπόλοιποι πληθυσμοί όφειλαν να αποδεχτούν ως μόνη πολιτισμική ταυτότητα του κράτους την ελληνική. Ταυτόχρονα ήταν και αυτοκρατορικό γιατί έθετε ως διοικητικό πρότυπο όχι ένα νεότερο κράτος αλλά ένα προνεωτερικό μεσαιωνικό βασίλειο το οποίο προοριζόταν να περιλαμβάνει επιπλέον του ενός λαούς.
Ασφαλώς μπορούμε να αναφέρουμε και άλλες περιπτώσεις στις οποίες η εθνικιστική ιδεολογία συνδέθηκε με το αυτοκρατορικό όραμα. Η Ιαπωνία του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου ήταν μια τέτοια περίπτωση. Σίγουρα το εθνικιστικό υπόβαθρο είχε διαφορετικό περιεχόμενο στην ιαπωνική αυτή εκδοχή απ’ ότι την ελληνική του 19ου αιώνα. Αλλά το κεντρικό σχήμα ήταν το ίδιο. Η θεσμική κρατική δομή διατηρούσε αρκετά προνεωτερικά φεουδαλικά γνωρίσματα (παράλληλα με την βιομηχανικά νεωτερική δομή της παραγωγής) και κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου απώτατος στόχος του ιαπωνικού κράτους ήταν να ενσωματώσει επιπλέον εδάφη και μη ιαπωνικούς πληθυσμούς. Ενώ, παράλληλα, η κυρίαρχη ιδεολογία αυτού του αυτοκρατορικού κράτους ήταν ο εθνικισμός, ο οποίος προϋπέθετε ότι η μη ιαπωνικοί πληθυσμοί θα είχαν έναν απλό δορυφορικό ρόλο και δεν θα επηρέαζαν την απόλυτα ιαπωνική ταυτότητα του κράτους. Μάλιστα στην περίπτωση της Ιαπωνίας το σχήμα της αυτοκρατορίας παρέμεινε σημείο αναφοράς και για τους μεταπολεμικούς διανοητές εθνικιστές. Το παράδειγμα του Μισίμα και της οργάνωσής του είναι ενδεικτικό.
Θα μπορούσαν να αναφερθούν επιπλέον παραδείγματα, όπως φερειπείν η Γερμανία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο σκοπός μου σε αυτό το άρθρο δεν είναι να επεκταθώ σε μια ανάλυση τέτοιων περιπτώσεων. Εκείνο που προέχει είναι να αποσαφηνιστεί ότι υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα στα οποία εθνικιστική ιδεολογία συνδέθηκε με το αυτοκρατορικό όραμα δίχως να υπάρχει αντίφαση στο μεταξύ τους μπόλιασμα.
[1] Όσο και αν ακούγεται σήμερα παράδοξο το όραμα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας υποστηρίχθηκε και από φιλελεύθερους πολιτικούς. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προσπάθησε να αφαιρέσει το παραδοσιοκρατικά εθνικιστικό του περιεχόμενο (που είχε επικρατήσει ως ιδεολογικό σχήμα) και να το προσαρμόσει σε φιλελεύθερο μοτίβο. Ωστόσο, ο αρχικός πυρήνας της ιδέας διατηρήθηκε και στην δική του εκδοχή.
[2] https://el.wikipedia.org/wiki/Ελληνική_Λεγεώνα.
Σχόλια:
Σε τι βαθμό θεωρείς ότι η συγκεκριμένη θέση του Χερντερ διαμορφώθηκε και καθορίστηκε από την εποχή του, εποχή όπου οι παραδοσιακές αρχές και κοινωνικές δομές που νοηματοδοτούσαν και εμψύχωναν τις "αυτοκρατορίες" και τα πολυεθνικά ευρωπαικά βασίλεια είχαν οδηγηθεί σε αποσύνθεση; Αυτή είναι η δική μου διαίσθηση αλλά μη έχοντας διαβάσει Χερντερ θα ήθελα την γνώμη σου, ακόμα και αν ενδεχομένως διαφωνούμε στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Όταν δεν υπάρχει ανώτερο σημείο αναφοράς και η παραδοσιακή τάξη δίνει την θέση της σε μια επιθετική, κοσμική νεωτερικότητα πράγματι τα πολυεθνικά κράτη μοιάζουν "λάθη της ιστορίας". Το σκηνικό όμως αλλάζει εντελώς κατά την γνώμη μου αν κοιτάξουμε εκτός του νεωτερικού πλαισίου. Εκεί οι αυτοκρατορίες και τα πολυεθνικά βασίλεια/κράτη δεν είναι "ιστορικές παθογένειες" αλλά τα κοσμήματα του Ευρωπαικού στέμματος. Και αυτό φαίνεται και από τα παραδείγματα που φέρνεις. Στην Ιαπωνία παρά τον εξωτερικό "εκσυγχρονισμό" η νεωτερικότητα δεν είχε ριζώσει και το όραμα της Ελληνικής αυτοκρατορίας είχε ξεκάθαρο προνεωτερικό σημείο αναφοράς (συνέχεια του Βυζαντίου).
Πολύ ενδιαφέρον άρθρο και εξαιρετικά σημαντικό το θέμα.
Ο Draug είπε...Προσωπική μου γνώμη είναι βασικά ότι αυτοκρατορίες μπορούν να υπάρξουν ως ανώτερες του έθνους-κράτους (από την δική μας οπτική) μορφές κοινωνικής οργάνωσης μόνο αν βασίζονται σε αντι-νεωτερικές αρχές και όταν αυτό αντικατοπτρίζεται τόσο στην κοινωνική δομή όσο και στην κυρίαρχη κοσμοθέαση. Σε κάθε άλλη περίπτωση μιλάμε για νεωτερικές βαβέλ όπου η έλλειψη εθνοτικής ομοιογένειας γίνεται εργαλείο επιβολής των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων και αυτοσυντήρησης του κυρίαρχου κατεστημένου.
Ο Σταμάτης Μαμούτος είπε...Στο ζήτημα του αν η εποχή κατά την οποία γράφεται ένα κείμενο επηρεάζει τον συγγραφέα εκτιμώ ότι θα συμφωνήσουμε όλοι. Ακόμα και αν το έργο αποκτήσει διαχρονική σημασία η εποχή είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει την επιλογή της θεματικής και, πιθανόν, κάποιες από τις ιδέες του. Αυτό αφορά όχι μόνο τον Χέρντερ αλλά οποιονδήποτε φιλόσοφο ή διανοητή.
Στο δεύτερο σκέλος του σχολίου σου αν αντιλαμβάνομαι σωστά ζητάς την γνώμη μου περί των πολυεθνικών αυτοκρατοριών. Καταρχάς εκτιμώ ότι ο Χέρντερ είχε δίκιο στο τελικό του συμπέρασμα. Κάτι που είναι ανομοιογενές και αγνοεί την αρχή ότι τα έθνη είναι τα κύρια υποκείμενα της ιστορίας ή θα καταρρεύσει ή θα επιβιώσει δια της τρομοκράτησης.
Στην ιστορία υπάρχουν πολλά παραδείγματα θετικών και αρνητικών αυτοκρατορικών σχημάτων. Όπως γράφει και ο Χέρντερ η ρωμαϊκή αυτοκρατορία στην αρχή έγινε σημείο αναφοράς της παγκόσμιας ιστορίας. Ωστόσο, όσο έχανε την αρχική της ταυτότητα και μετατρεπόταν σε μια πολυεθνική Βαβέλ, απώλεσε το κλέος της και το κράτος της διαλύθηκε. Στο ίδιο μήκος κύματος, το Βυζάντιο που αγαπάμε είναι το ύστερο και εθνικά ελληνικό. Μπορεί να έπεσε αλλά επέζησε ως μύθος που κράτησε ζωντανό το έθνος μας. Δεν έθρεψε την συνείδηση του υπόδουλου ελληνισμού και των Ελλήνων του 19ου αιώνα το κράτος του Θεοδοσίου ή το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος της μεγάλης ακμής. Το ελληνικό βασίλειο των τελευταίων αιώνων γονιμοποίησε την νεώτερη ελληνική συνείδηση.
Υπάρχουν και άλλα αρνητικά νεώτερα παραδείγματα. Η Αυστρία (Αυστροουγγαρία μετέπειτα) των Αψβούργων και το άδοξο τέλος της. Η βρετανική ιμπεριαλιστική αυτοκρατορία του 19ου αιώνα.
Υπάρχουν και θετικά παραδείγματα. Συνήθως τέτοια εκείνα που οι αυτοκρατορίες είχαν εθνικά ενοποιητικό προσανατολισμό. Αν μπορεί να θεωρηθεί τέτοια η Ρωσία του Πέτρου ή της Αικατερίνης, για παράδειγμα (ο Χέρντερ τα θεωρεί θετικά παραδείγματα). Όπως και οι μεσαιωνικές γερμανικές απόπειρες σχηματισμού αυτοκρατοριών.
Να μην ξεχνάμε ασφαλώς και την σημασία που έχει η ερμηνεία της αυτοκρατορίας ως ιδεολογικού και ερμηνευτικού συμβόλου αντανάκλασης κοσμικών αρχετύπων σε σημαντικές πτυχές της παραδοσιοκρατικής πολιτικής σκέψης (πχ Εβολα, Μισίμα).
Το σημαντικότερο εκτιμώ ότι είναι να διαφυλάσσεται η πρωταρχική σημασία του έθνους στην πολιτική πρακτική με τον τρόπο που το έθνος έγινε νοητό στην σκέψη του Ρομαντισμού. Από εκεί και πέρα η κάθε εποχή απαιτεί και τις προσεγγίσεις της. Σαφώς όταν το πάντρεμα της ιδεολογίας του εθνικισμού με το αυτοκρατορικό όραμα είναι επίκαιρο, όπως ήταν σε περιόδους του ελληνικού παρελθόντος, αποτιμώ ως εθνικά ορθή την πρόκρισή του. Άνευ επιφυλάξεων.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ο Χερντερ σε ποια κείμενα του τα γράφει όλα αυτά; Γιατί δεν τα αναρτάται μεταφρασμένα στο ιστολόγιο σας;
Το πρώτο κείμενο του Χέρντερ με πολιτικό ενδιαφέρον που δημοσιεύτηκε στην ελληνική διαδικτυακή σφαίρα το δημοσιεύσαμε πριν λίγο καιρό. Το δεύτερο ακολουθεί πολύ σύντομα.
Για πολλά περισσότερα, θα σε παρακαλέσουμε να κάνεις λίγη υπομονή. Περισσότερα δεν λέμε προς το παρόν. Μόνο ότι ο φετινός Μάιος μπορεί να είναι κομβικός για την λέσχη.
Αυτό που λέει ο Draug ισχύει απόλυτα και για τις εθνικά ομοιογενείς κοινωνίες. Εφόσον αποσυνδεθούν απ' το ιστορικό και μυθολογικό παρελθόν (τους "νεκρούς" του Edmund Burke), είτε με βίαιη τομή (Γαλλία) είτε σταδιακά/ρεφορμιστικά (Αγγλία), "αποτελούν λάθη της ιστορίας".
Το ανώτερο προνεωτερικό ενοποιητικό στοιχείο μιας πολυεθνικής και εν μέρει (γιατί όχι;) πολυπολιτισμικής κοινωνίας θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια επίσημη/κρατούσα θρησκεία, αντί για μια εθνική αφήγηση.
Πχ, θα έστεκε θαυμάσια μια ενοποιημένη Λατινοαμερικάνικη αυτοκρατορία με σημείο αναφοράς τον καθολικισμό. (Λέμε τώρα. Ασκήσεις επί χάρτου κάνουμε). Ιστορικά το θρησκευτικό στοιχείο συγκρότησε τα Χαλιφάτα και καθόρισε το μετα-θεοδοσιανό Βυζάντιο
Έτσι κι αλλιώς (και πολύ περισσότερο στην περίπτωση των μετααποικιακών χωρών), η εθνική συνείδηση είναι ευμετάβλητη και καθίσταται κενή όταν συνοδεύεται από νεωτερικές/διαφωτιστικές αντιλήψεις. Προσωπικά σέβομαι πολύ περισσότερο την αυθεντικά πολυεθνική Ρωσία από την ομοιογενή Σουηδία (την μέχρι πολύ πρότινος ομοιογενή, τέλος πάντων).
Για μένα είναι: παράδοση>εθνικισμός>κοσμοπολιτισμός
Αν οι παραδοσιοκρατικές αντιλήψεις και η αντινεωτερική κοινωνική δομή συνδυάζονται με μια συνεκτική κρατική εθνική αφήγηση, καλώς. Αν πάλι η Θεία Πρόνοια θελήσει αυτές να ξεδιπλωθούν εντός μιας αυτοκρατορικής πολιτειακής δομής, επίσης καλώς.
Στα τρέχοντα: #Cancel_Marx
https://www.902.gr/eidisi/kosmos/290445/panepistimio-sti-florinta-afairese-onoma-toy-k-marx-apo-aithoysa-logo-tis
Οι λίμπεραλς μάλλον αναπνέουν με οδηγίες χρήσεως. Προφανώς, όσο το φάντασμα του μακαρίτη αποτελούσε σύμβολο του παρακμιακού νεοαριστερού γκλίττερ, απολάμβανε τις προσήκουσες τιμές. Τώρα που ελλοχεύει ο κίνδυνος να συνδεθεί με φιλο-ρωσικές/ευρασιανιστικές συμπαραδηλώσεις, γραμμή για το χρονοντούλαπο.
C
Ο/Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Αγαπητέ C, η ιδεολογία μας είναι εκείνη του Αντιδιαφωτιστικού Ρομαντικού εθνικισμού. Αυτή είναι η απαρχή όλων των ιδεολογικών ρευμάτων και αναζητήσεων που μας απασχολούν. Συνεπώς, τα πάντα πρέπει να προσαρμοστούν στο κεντρικό υποκείμενο της ιστορίας. Δηλαδή το έθνος.
μια ερώτηση.
μιλώντας για ΑΝΤΙΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ρομαντικό εθνικισμό, θεωρείτε πως υπάρχει και ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΟΣ;
οι εθνικιστές που επηρεάστηκαν από τις γαλλικές ιδέες, Mickiewicz, Manzoni, Mazzini (και όλο το ιταλικό Risorgimento), Petofi, Σολωμός, Ρήγας Φεραίος, πού εντάσσονται;
πέραν του αριστοκρατικού-αντιδραστικού ρομαντισμού (Bonald, Novalis, Chateaubriand, Burke, de Maistre, Muller) που πράγματι κανείς δεν έχει την παραμικρή διαφωνία ότι υπήρξε Αντιδιαφωτιστικός, ο Ιακωβινικός-ελευθεριακός ρομαντισμός (Χέλντερλιν, Βύρων, Σέλλεϋ, Ουγκώ, Μπετόβεν, Χάινε, Ντελακρουά) θεωρείτε ότι είναι συνέχεια του Διαφωτισμού, αντίδραση σε αυτόν, ή μια σύνθεση δυο αντιθέτων;
βλέπετε Ρομαντισμό και Διαφωτισμό ως δύο θεμελιωδώς αντιθετικά ρεύματα που όσες φορές τέμνονται είναι απλά λόγω της χρονικής συνύπαρξης, ή θεωρείτε ότι είναι αλληλένδετα και το ένα περνάει οργανικά μέσα από το άλλο;
ο Χέρντερ και ο Ρουσώ πώς προσδιορίζονται σε σχέση με το Διαφωτισμό; Το ότι ανήκουν στην ίδια γενιά με Λέσινγκ και Ντιντερό αλλά είναι πολύ πιο "ρομαντικοί" το εξηγείτε ως απόδειξη της αποσύνθεσης του διαφωτισμού στη σκέψη τους; Στους Φίχτε και Σέλλινγκ (από νεαροί διαφωτιστές έγιναν ρομαντικοί στην ωριμότητά τους) η στροφή είναι κατανοητή επειδή έζησαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση, στους Χέρντερ και Ρουσώ πώς εξηγείται; Είστε της άποψης ότι υπήρξε το ρεύμα που ορισμένοι ονομάζουν "Προ-Ρομαντισμό" ως γέφυρα από το Διαφωτισμό στον κυρίως ρομαντισμό πριν ακόμα ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση; Ο κυρίως ρομαντισμός στην ολοκληρωμένη μορφή του είναι πιθανός μόνο μετά το 1789;
τέλος, για το Χέγκελ ποια είναι η γνώμη σας; Είναι η φιλοσοφία του απλά ένας μεμονωμένος και εξ ανάγκης συμβιβασμός ορθολογισμού-ρομαντισμού, ή είναι οργανική διαλεκτική σύνθεση ορθολογισμού-ρομαντισμού και υπέρβαση των αντιθέσεών τους;
Φίλε μας βομβάρδισες!! Αυτά τα ερωτήματα για να απαντηθούν χρειάζονται δέκα σχόλια. Και πάλι δεν είναι εύκολο. Είναι θέματα για άρθρα στην ουσία. Προς το παρόν θα απαντήσουμε σε γενικές γραμμές. Δεν γίνεται αλλιώς.
Στο πρώτο ερώτημα ο άξονας που βοηθά ώστε να έχουμε τις απαντήσεις που ζητάς είναι το πώς ερμηνεύουμε την έννοια εθνικισμός. Ως αίσθηση του ανήκειν ή ως ιδεολογία; Στην πρώτη εκδοχή μπορεί να χωρέσει και ένα μέρος της προσέγγισης της έννοιας του έθνους που υιοθέτησαν οι διαφωτιστές. Στην δεύτερη εκδοχή, σε αυτή της ιδεολογίας, θεωρούμε ότι πρέπει να μιλάμε μόνο για ρομαντικό εθνικισμό. Η ίδια η πολιτική πραγματικότητα το επιτάσσει. Κανείς φιλελεύθερος ή επηρεασμένος από τον Διαφωτισμό σήμερα δεν αυτοπροσδιορίζεται ως εθνικιστής (εξαιρούνται οι γραφικοί κυπατζηδες εστιάτορες της Ελλάδας, αλλά αυτοί είναι τοπικό φαινόμενο). Όλα τα ρεύματα και τα κινήματα που προσδιορίζονται ως εθνικιστικά αντλούν ιδεολογικές και θεωρητικές εν γένει καταβολές από τον Ρομαντισμό.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Προσοχή λοιπόν στην χρήση του όρου "εθνικισμός". Άλλο πράγμα ο εθνικοαπελευθερωτικός "εθνικισμός". Εδώ πρέπει να βάλουμε πολλά εισαγωγικά στην λέξη. Για παράδειγμα το Playmobil που ηγείται του κόμματος των Καταλανών, αποκαλείται από τα ΜΜΕ "εθνικιστής". Αναφέρονται στον επικεφαλής μιας οργάνωσης που διεκδικεί την αναγνώριση μιας υποτιθέμενης εθνικής κοινότητας. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να έχει αμφότερες και μικτές καταγωγές θεωρητικής παράδοσης ο όρος. Ρομαντικά αντιδιαφωτιστικές αλλά και φιλελεύθερα διαφωτιστικές.
Διαφορετική σημασία έχει ο όρος "εθνικισμός" όταν τον χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε μια ιδεολογία που προκρίνει έναν συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης του δημοσίου βίου. Τότε μιλάμε για τον δικό μας εθνικισμό. Με καταβολές στον αντιδιαφωτιστικό Ρομαντισμό. (Αν και στις μεταμοντέρνες εποχές που ζούμε δεν αποκλείεται να δούμε κάποια στιγμή την πλήρη διασάλευση ακόμη και αυτών των σταθερών).
Στα θέμα των συνόρων Διαφωτισμού και Ρομαντισμού, όπως συμβαίνει σε όλα τα διανοητικά κινήματα της ιστορίας έτσι και σε αυτά, υπάρχουν κάποια σημεία ξεκάθαρης αντιπαράθεσης και άλλα σημεία σύγκλισης. Ο Ρουσώ είναι ωραίο παράδειγμα. Η πολιτική του ανθρωπολογία ήταν συμβολαιακή και ατομικιστικά φιλελεύθερη. Δηλαδή κομμάτι της παράδοση του φιλελεύθερου Διαφωτισμού. Αλλά η αντίληψη περί γενικής βούλησης, έτεινε προς την πρόκριση του συλλογικού στοιχείου της ρομαντικής πολιτικής σκέψης.
Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα. Στην πολιτική τάση του ελευθεριακού Ρομαντισμού μπορούμε να βρούμε κάποιους διανοητές με αντιδιαφωτιστικό ύφος (Μόρρις) αλλά και αρκετούς με ήπια, προς τον φιλελεύθερο Διαφωτισμό, διάθεση (Σέλλεϋ).
Πέρα από αυτούς, στο θέμα της τεχνοτροπίας, υπήρξαν και άλλοι ελευθεριακοί που πέρασαν στο αντίπερα διανοητικό πλαίσιο. Για παράδειγμα ο Βύρωνας ήταν ρομαντικός στην τεχνοτροπία της λεγόμενης ανατολικής περιόδου (τότε που έγραψε όλους τα γκόθικ έπη του) και όταν τα βρήκε με τον Γκαίτε έγινε ρεαλιστής και πέρασε στην παράδοση του κλασικιστικού Διαφωτισμού. Αλλά και στην πολιτική σκέψη είχαμε "μεταγραφές". Πρώτοι και καλύτεροι οι Έλληνες ρομαντικοί εθνικιστές που είχαν ξεκινήσει ως φιλελεύθεροι διαφωτιστές (Παπαρρηγοπουλος).
Όλο αυτό καταδεικνύει το εξής. Δεν ήταν μόνο οι μεταβολές στην μεμονωμένη σκέψη κάποιων διανοητών. Ήταν και το περιεχόμενο των ίδιων των διανοητικών κινημάτων. Υπήρχαν σημεία που ο Διαφωτισμός με τον Ρομαντισμό εφάπτονταν. Υπήρχαν και άκρα τους που βρισκόταν ακριβώς απέναντι, χωρίς κανένα σημείο επαφής.
Τώρα στο αν οι αλλαγές έγιναν γιατί υπήρξε κάποια αποσύνθεση του Διαφωτισμού, που αναφέρεις, στην σκέψη των διανοητών που μετέβαλαν απόψεις και θέσεις, η απάντηση είναι ανάλογα την περίπτωση. Στον Παπαρρηγόπουλο συνέβη ακριβώς αυτό. Υπήρξαν αρκετοί ακόμη που τους συνέβη το ίδιο. Στον Χέρντερ έχουμε διαφορετική περίπτωση. Ήταν μαθητής του Αντιδιαφωτιστή Χάμαν (στον Χάμαν, επίσης, συνέβη η μεταγενέστερη απόρριψη του Διαφωτισμού). Άρα είχε από μικρός επαφή με τον αντιδιαφωτιστικό Ρομαντισμό. Παρόλα αυτά με κάποιες πτυχές του Διαφωτισμού διατήρησε διαλεκτικές επαφές ανά περιόδους ο Χέρντερ.
Ο Χέγκελ είναι μια κατηγορία μόνος του. Δεν έχουμε απάντηση στο ερώτημα σου. Είναι όλα όσα γράφεις. Θεωρούμε αδικημένο στην αντιπαράθεση τους τον Σέλλινγκ. Σε κάποια σημεία συνέλαβε ιδέες που ο Χέγκελ δεν άγγιξε. Αλλά το πλεονέκτημα του Χέγκελ που τον έγραψε στην ιστορία ήταν ότι τα οργάνωσε σε συνολικά δομημένο φιλοσοφικό σύστημα όσα είπε. Πράγμα που ίσως να έγινε για τελευταία φορά στη ιστορία των ιδεών, σε τέτοιο εύρος. Αν και γνωρίζεις φανταζόμαστε ποσό καυστικά εύστοχη ήταν η κριτική του Κιγκεργορ στο σύστημα του Χέγκελ.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Τέλος στο θέμα του αν ο ελευθεριακός Ρομαντισμός ήταν συνέχεια ή αντίδραση στον Διαφωτισμό. Καταρχάς σε επίπεδο τεχνοτροπίας ήταν και αυτός "αντίδραση" όσο και ο αντιδιαφωτιστικός. Στο επίπεδο των πολιτικών ιδεών όμως το πράγμα περιπλέκεται. Όπως γράψαμε πιο πάνω υπήρξε ο ελευθεριακός Μόρρις, στον οποίο βλέπουμε μια καθαρή αντιπαράθεση με τον Διαφωτισμό τόσο στο μηχανιστικά ορθολογιστικό θεωρητικό κομμάτι όσο και στις πολιτικές στοχεύσεις. Υπήρξε και ο Σέλλεϋ, που ενώ απέρριπτε το μηχανιστικά ορθολογιστικό κομμάτι της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού δεν παρέλειπε να υπενθυμίζει ότι τα δικαιώματα της φιλελεύθερης θεωρίας είχαν αποτελέσει ένα μεγάλο βήμα για εκείνο που ο ίδιος θεωρούσε απελευθέρωση του ανθρώπου.
Τώρα αν ρωτάς για το πώς βλέπουμε στην Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. όλα τα παραπάνω, η απάντηση είναι η εξής. Καταρχάς λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά τους λατρεύουμε όλους τους ρομαντικούς. Οι αρχές της ρομαντικής σκέψης, λογοτεχνίας και τέχνης είναι σημεία αναφοράς μας.
Στο πολιτικό πεδίο όταν ιδρύθηκε η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. ήμασταν ελευθεριακοί και αντιδιαφωτιστές εθνικιστές μαζί. Κάποια στιγμή οι πιο πολλοί ελευθεριακοί έφυγαν. Άρχισαν να διαβάζουν και άλλες παραδόσεις της ιδεολογίας τους πέρα από την ρομαντική. Οπότε μείναμε οι αντιδιαφωτιστές και η λέσχη πήρε την εθνικιστική ταυτότητα που διατηρεί μέχρι σήμερα. Ελπίζουμε ότι σε λίγο καιρό οι ελευθεριακοί της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. θα έχουν μεταστραφεί στον εθνικομπολσεβικισμό ή στον εθνικό - αναρχισμό, οπότε θα επανέλθουν..😁😆. Όπως τους βλέπουμε προς τα εκεί πάνε ολοταχώς. Πέρα από την πλάκα πάντως παραμένουμε αδελφικοί φίλοι όλα αυτά τα χρόνια. Ασχέτως των ιδεολογικών διαφόρων (που όπως πάει η δουλειά με την χρεοκοπία των αριστερών και αναρχικών πλαισίων, σε λίγο καιρό θα έχουν ελαχιστοποιηθεί 😁😆).
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Ο αναρχικός χώρος τα τελευταία χρόνια ταλανίζεται από τη woke κουλτούρα και τη γενικότερη liberal αμερικανόφερτη σαβούρα. Μάλιστα υπάρχει μεγάλη φαγωμάρα μεταξύ φεμινιστριών του τέταρτου κύματος και παραδοσιακών αναρχικών, νοσταλγών των ηρωικών Εξαρχείων των 80ς. Στο indy το 99% των συζητήσεων είναι ξεκατίνιασμα γύρω από αυτό το ζήτημα.
Τα ίδια και στην εξωκοινοβουλευτική αριστερά, με τους συνεπείς εργατιστές να πλακώνονται με τους δικαιωματιστές των ΜΚΟ.
Ο δε Λαφαζάνης το έχει γυρίσει στον καθαρόαιμο Πουτινισμό και ζητά από το σάιτ του ευθέως συνεργασία με ντουγκινικούς και εθνικομπολσεβίκους. Ευχάριστη έκπληξη και από τον Σάββα Μιχαήλ του ΕΕΚ που υποστηρίζει θερμώς τις ΛΔ Ντονμπάς και Ντόνετσκ και βλέπει θετικά την εισβολή.
Μόνο το αιώνιο ΚΚΕ έχει μείνει ως έχει, τουλάχιστον σε επίπεδο ηγεσίας.
Αυτό σημαίνει ότι ο απλός κόσμος της αναρχίας και αριστεράς θα πάει για αλλού; Δεν ξέρω, πάντως πάρα πολλοί έχουν αηδιάσει με τον χρεοκοπημένο "κινηματικό" χώρο. Πάντως οι εποχές των δεκέμβρηδων, των καταλήψεων και των διαρκώς εξεγερμένων Εξαρχείων έχουν περάσει ανεπιστρεπτί.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...Αν πάνε στον Ρομαντισμό πάντως εμείς θα επιβραβεύσουμε δημοσίως την επιλογή...😀🤓🙂