Σταμάτης Μαμούτος
Ο άνθρωπος απ' τον βορρά είναι αναμφίβολα η κινηματογραφική ταινία που συζητιέται όσο καμία άλλη στους κύκλους των ακροατών του επικού heavy metal, των αναγνωστών της λογοτεχνίας του φανταστικού αλλά και των cinefil τον τελευταίο καιρό. Έτσι, όταν ο Γιάννης «ο Wannax» πρότεινε να παρακολουθήσουμε την συγκεκριμένη ταινία στον κινηματογράφο Αλεξάνδρα της συνοικίας μας (οι παλαιότεροι γνωρίζουν ότι αναφέρομαι στην Καλλιθέα), κατάφερα να ξεκλέψω λίγο χρόνο και να προλάβουμε τελικά την τελευταία παράσταση της μέρας. Πριν περάσω στα της ταινίας αξίζει να απονείμω τα εύσημα στην διεύθυνση του εν λόγω κινηματογράφου για την επιλογή της να προσφέρει δύο εισιτήρια στην τιμή του ενός κάθε Τετάρτη και Πέμπτη. Αν μη τι άλλο τέτοιες προσφορές δίνουν την ευκαιρία στον δοκιμαζόμενο οικονομικά μέσο Έλληνα να διατηρήσει την επαφή του με την μεγάλη οθόνη.
Φτάνοντας στον κινηματογράφο Αλεξάνδρα εγώ και ο Γιάννης διαπιστώσαμε ότι όντως Ο άνθρωπος απ' τον βορρά έχει κεντρίσει για τα καλά το ενδιαφέρον του κοινού. Μολονότι ήταν καθημερινή και η προβολή ξεκινούσε σχετικά αργά, ένας σεβαστός αριθμός (κυρίως νεαρών) θεατών είχε ήδη συγκεντρωθεί στην είσοδο και στον προθάλαμο του συνοικιακού κινηματογράφου.
Σκηνοθέτης είναι ο Αμερικανός Ρόμπερτ Έγκερς. Πρόκειται για έναν από τους νέους σκηνοθέτες που οι ανά τον κόσμο λάτρεις του κινηματογράφου περιμένουν να υπερβεί τον μέσο όρο του κορεσμένου δημιουργικά κινηματογραφικού πεδίου της εποχής μας. Ο Έγκερς είχε συστηθεί με τις πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες Witch (2015) και Ο Φάρος (2019), η επιτυχία των οποίων του εξασφάλισε την χρηματοδότηση της τρίτης του σκηνοθετικής απόπειρας με προϋπολογισμό μεγάλης παραγωγής. Η μεγάλη αυτή παραγωγή είναι Ο άνθρωπος απ΄τον βορρά.
Από τον 17ο και τον 19ο αιώνα, όπου διαδραματίστηκαν οι υποθέσεις των δυο προηγούμενων ταινιών, ο Έγκερς επέλεξε να εστιάσει τώρα στον 9ο και στις κοινωνίες των Βίκινγκς. Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στην παρακάτω ιδέα. Ο βασιλιάς Άρβαντιλ (Ίθαν Χοκ) επιστρέφει από πολεμικές επιδρομές τραυματισμένος και, φοβούμενος ότι ο θάνατός του πλησιάζει, ορίζει διάδοχό του τον γιο του, πρίγκιπα Άμλεθ (Όσκαρ Νόβακ σε μικρή ηλικία, Αλεξάντερ Σκάρσγκαρντ ως ενήλικος), μολονότι η γυναίκα του (Νικόλ Κίντμαν) θεωρεί αυτή την επιλογή βεβιασμένη. Ο Άρβαντιλ δεν πεθαίνει, τελικά, από τα τραύματά του. Όμως ο συγγενής του Φιόλνιρ (Κλες Μπανγκ) τον δολοφονεί, παίρνει την βασίλισσα (και μητέρα του Άμλεθ) γυναίκα του και με μια ομάδα πιστών του στρατιωτών καταλαμβάνει τον θρόνο. Ο νεαρός Άμλεθ ξεφεύγει την τελευταία στιγμή και ορκίζεται να επιστρέψει κάποτε για να εκδικηθεί τον θείο του.
Στα τεχνικά γνωρίσματα της ταινίας οφείλουμε, καταρχάς, να αποδώσουμε τα εύσημα στην φωτογραφία, η οποία αποτυπώνει με πολύ επιτυχημένο τρόπο το μουντό τοπίο της μεσαιωνικής βόρειας Ευρώπης. Επίσης, εξαιρετικά προσεγμένη δουλειά έχει γίνει στα σύμβολα και σε αισθητικά σημεία του σκανδιναβικού παγανιστικού πολιτισμού. Ηλιακά σύμβολα, που ακροβατούν στα όρια της σημερινής πολιτικής ορθότητας, παρουσιάζονται ζωγραφισμένα στις ασπίδες των πολεμιστών. Έξυπνες λήψεις παίζουν με το τρίγωνο και τον κύκλο, όπως για παράδειγμα η απεικόνιση μιας τριγωνικής σκεπής μέσα από μια κυκλική καμάρα. Αν εξαιρέσουμε το κάπως υπερβολικά στυλιζαρισμένο ύφος των σκληρών πολέμαρχων που τους κάνει να δείχνουν στις περισσότερες σκηνές σχεδόν σαν μειλίχια αιμοβόρα κτήνη, θα μπορούσα να πω ότι το επιστημονικό επιτελείο έχει βοηθήσει τον Έγκερς ώστε να αποδώσει καλά την απεικόνιση των ηθών, των δομών και των συμπεριφορών της παγανιστικής σκανδιναβικής κοινωνίας. Τα τελετουργικά μύησης, η βάναυση δουλοκτησία που απεικονίζεται στον πιο σκληρό της ρεαλισμό, οι μεθοδεύσεις για τον σφετερισμό θρόνων, οι διάλογοι που αποπνέουν τον παραδοσιοκρατικό φυλετικό κώδικα (για παράδειγμα, λίγο πριν ξεψυχήσει ο βασιλιάς, καταριέται τον σφετεριστή συγγενή του λέγοντας ότι «ένα ξένο δακτυλίδι δεν κάνει βασιλιά έναν ημίαιμο»).
Σε γενικές γραμμές το σενάριο προσεγγίζει προσεκτικά τον παγανιστικό σκανδιναβικό πολιτισμό. Μόνο που εστιάζει σχεδόν μονομερώς στην χθόνια, σκυθρωπή και κατακτητική εκδοχή του συγκεκριμένου πολιτισμού. Ο ηρωικός κώδικας, οι «ηλιακές» πατριαρχικές αξίες της αφοσίωσης στην οικογένεια και στην τιμή και θετικά γνωρίσματα που κάνουν τον ήρωα να υπερβαίνει τον μέσο όρο των συνανθρώπων του προβάλλονται λιγότερο. Η έμφαση δίνεται στο μίσος και στην πρωτόγονη αρπακτικότητα, που δείχνει να κινητοποιεί κάθε πράξη των πρωταγωνιστών του σεναρίου.
Στην ουσία υπάρχουν δυο μέρη στην ταινία. Μέχρι τα μισά περίπου ο Έγκερς προσπαθεί να κάνει αυτό για το οποίο φημίζεται. Δηλαδή, τον arthouse κινηματογράφο. Ξεκινά την ταινία επιχειρώντας μια εντελώς προσωπική και -όχι απλώς αντιεμπορική, μα- αντισυμβατική προσέγγιση. Αφήνοντας στο περιθώριο τις περισσότερες απαιτούμενες συμβάσεις για την δημιουργία του σεναρίου ενός δράματος (που βασίζονται σε συγκεκριμένες σταθερές, οι οποίες ανάγονται στην αρχαία ελληνική τραγωδία) ο Έγκερς παρουσιάζει, για μια και πλέον ώρα, την οπτική εκδοχή ενός καθαρού προαρχαϊκού έπους. Το τραγικό στοιχείο απουσιάζει παντελώς. Τα εσωτερικά διλήμματα, πιθανά ερωτήματα που οι χαρακτήρες του έργου καλούνται να απαντήσουν, όλα αυτά είναι επιδεικτικά απόντα. Ο σκηνοθέτης απλά, γενναία και με επικά εντυπωσιακό ύφος, αφηγείται την ιστορία ενός πολεμιστή που έχει αποφασίσει να εκδικηθεί και περιμένει την κατάλληλη ώρα. Τίποτε δεν τον επηρεάζει και τίποτε δεν θέτει ερωτήματα ή εμπόδια στον δρόμο που έχει αποφασίσει να χαράξει. Οι χαρακτήρες είναι εντελώς επίπεδοι και, ταυτόχρονα, διαθέτουν τον ακατέργαστο ομηρικό πλούτο. Είναι απλά τα εντυπωσιακά στοιχεία μιας αφήγησης. Όχι ολοκληρωμένοι δραματικοί χαρακτήρες.
Το πρώτο μισό της ταινίας θαρρείς και γράφτηκε για να απευθυνθεί σε όλους τους «true επικάδες» του κόσμου. Ασφαλώς, θα ξενίσει τους υπόλοιπους. Δεν αναφέρομαι μόνο στους -υποτιθέμενα ή μη- «ψαγμένους» θεατές, οι οποίοι έχουν αφομοιώσει προοδευτικές ιδεολογίες και αισθητικές γραμμές της νεωτερικότητας. Η παράβλεψη βασικών αρχών της γραφής ενός δράματος και η αντικατάσταση των εσωτερικών συγκρούσεων που τροφοδοτούν την εξέλιξη της πλοκής του σεναρίου με μια κατά μέτωπο και απόλυτη επική φιλμική αφήγηση, κατά πάσα πιθανότητα, θα φανεί παράξενη και στους απλούς σινεφίλ που θα θελήσουν να απολαύσουν μια περιπέτεια. Για να το πω κάπως σχηματικά, ο Έγκερς αφήνει στην άκρη τους παραδοσιακά κλασικούς κανόνες του σεναρίου πραγματοποιώντας μια avant grade προσέγγιση όπως αυτές που αγαπούν οι προοδευτικοί καλλιτέχνες, η οποία όμως είναι αφηγηματικά ακόμη παλαιότερη της κλασικής. Προκλασική, θα έλεγα.
Ασφαλώς, πέρα από την ιδιότροπη προσέγγιση του σεναρίου, η αφήγηση του έργου περιλαμβάνει όλα τα epic κλισέ που λατρεύουμε οι νεορομαντικοί. Η εκδίκηση, οι μάχες, οι μάγοι, τα δρακόσχημα πλοία, το μαγικό σφυρί και οι προφητείες. Η έμφαση στον αυθεντικά επικό κόσμο του γερμανικού πάνθεον συνεχίζεται μέχρι το τέλος της ταινίας στην περίπτωση του κακού σφετεριστή Φιόλνιρ. Ο χαρακτήρας που άρπαξε τον θρόνο σκοτώνοντας τον πατέρα του ήρωα έχει ομοιότητες με τον Χάγκεν του έπους των Νιμπελούνγκεν. Δεν είναι ακριβώς κακός. Μπορεί να διαπράξει το πιο αισχρό έγκλημα και να πετύχει τον πιο θαυμαστό άθλο. Είναι μελαχρινός, σκυθρωπός και διαθέτει σωφροσύνη. Αποτελεί ικανότατο ηγέτη και διαθέτει άντρες έτοιμους να δώσουν την ζωή τους για αυτόν.
Ωστόσο, ο χαρακτήρας του Φιόλνιρ είναι ένα από τα λίγα στοιχεία που διατηρεί αυτή την προσήλωση στην αυθεντικά επική αισθητική μέχρι το τέλος της ταινίας. Γιατί στο δεύτερο μισό του έργου ο Έγκερς αναγκάζεται να κάνει ορισμένες συμβάσεις. Το σενάριο προσγειώνεται στην κλασική δραματουργική δομή και οι χαρακτήρες αρχίζουν να αποκτούν βάθος. Ωστόσο με αυτή την επιλογή αναδύονται δυο συνέπειες που η μια συμπληρώνει την άλλη. Και το arthouse στυλ μετριάζεται και οι χαρακτήρες δεν προλαβαίνουν (ούτε και γίνεται) να αποκτήσουν μεγάλη δραματουργική ένταση.
Στοιχεία splatter, goth και «χαριποτεριές» εμφανίζονται πότε πότε, ευτυχώς όμως χωρίς να μετριάζουν το κεντρικό, αυστηρά επικό, μοτίβο. Κάποιες νύξεις με κοινωνικό περιεχόμενο δίνονται αόριστα. Για παράδειγμα, οι σκλάβοι επαναστατούν χωρίς σαφή καθοδήγηση και δίχως ξεκάθαρο κίνητρο από τον αρχηγό τους (που είναι ο Άμλεθ), περισσότερο υποβοηθούμενοι από τα σκοτεινά πνεύματα που ξυπνούν οι μαγικές επικλήσεις, ενώ σε μια σκηνή ο Άμλεθ τους ανακοινώνει με σχεδόν νεωτερικό τρόπο ότι κέρδισαν την ελευθερία τους. Εξίσου μη αρχαϊκός είναι και ο τρόπος με τον οποίο ο γιος του σφετεριστή αποδίδει κάποια προνόμια σε σκλάβους. Επιπλέον αφήνεται να εννοηθεί ότι ορισμένες θρησκευτικές διακρίσεις αντιστοιχούν σε τομές εντός των κοινοτήτων (πχ. οι χριστιανοί είναι σκλάβοι, η άρχουσα τάξη των πολεμιστών παγανιστές της θρησκείας του Όντιν ενώ κάποιοι αυλικοί και η γυναίκα του Άμλεθ παγανιστές που λατρεύουν χθόνιες θεότητες της γης) αλλά οι αναφορές δεν είναι ξεκάθαρες και παρουσιάζονται σποραδικά (σχεδόν «ξεκάρφωτα»), δίχως να συνθέτουν μια νοηματική υποενότητα του σεναρίου. Οι σκοτεινές σκηνές με horror αισθητικές γραμμές που απεικονίζουν διαδοχικά τελετουργικά έχουν ενδιαφέρον στην αρχή αλλά επαναλαμβάνονται συχνά σε βαθμό που να φαίνονται κοινότυπες από κάποιο σημείο και μετά.
Στα θετικά του δεύτερου μέρους είναι η συνέχεια της ακατάπαυστης δράσης, οι ωραίες σκηνογραφίες, η καλή φωτογραφία και η διατήρηση κάποιων στοιχείων του πρώτου μέρους της ταινίας. Ένα από αυτά είναι και η επιλογή του Άμλεθ, όταν τα διλλήματα και οι εσωτερικές συγκρούσεις έχουν προκύψει, να επιλέξει τον δρόμο της παράδοσης του γένους του. Τον πατροπαράδοτο κώδικα τιμής. Ο θάνατος που αξίζει στους σπουδαίους άντρες δεν είναι αυτός των γηρατειών και των ασθενειών. Είναι εκείνος του πολέμου. Είναι ο θάνατος που βρίσκει τον πολεμιστή στις φλόγες της μάχης. Αυτός ο ομηρικός, προαρχαϊκός κώδικας τιμής μπορεί να εγκυμονεί για τον Άμλεθ την στέρηση σημαντικών χαρών της ζωής. Αλλά είναι ο μόνος που εκπληρώνει το πεπρωμένο και οδηγεί την ψυχή του σπουδαίου άντρα να αναπαυθεί με τον τρόπο που της αξίζει μετά τον θάνατο. Το δίλλημα που θέτει ο Έγκερς στον ήρωα καθώς η ταινία πλησιάζει στο τέλος είναι συνταρακτικό και η επιλογή του Άμλεθ αποτελεί μια ηθική κάθαρση για τον ίδιο και ένα σημείο αναφοράς για όλους τους παραδοσιοκράτες θεατές. Υπάρχουν επιπλέον παραδοσιοκρατικά στοιχεία στο δεύτερο μέρος. Η σύνδεση του θηλυκού στοιχείου με την πονηριά και την παρασκηνιακή δράση, που δίνεται με τρόπο ο οποίος παραπέμπει στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Καθώς και η απειλή του οιδιπόδειου συμπλέγματος που καταστέλλεται με βίαιο τρόπο. Η τελευταία σκηνή είναι υπέροχα ατμοσφαιρική και εμπεριέχει τον κοσμογονικά καταστροφικό τρόπο που χαρακτήρισε την γερμανική μυθολογία.
Συμπερασματικά Ο άνθρωπος απ' τον βορρά, όπως συμφωνήσαμε με τον Γιάννη, είναι μια ταινία που ξεκινά υποσχόμενη πολλά και που όταν ολοκληρώνεται εκπληρώνει αρκετά από όσα έχει υποσχεθεί αλλά σίγουρα όχι όλα. Ασφαλώς οι θεατές θα απολαύσουν μια περιπέτεια με δράση, με πολύ καλή φωτογραφία και με αιματοβαμμένες σκηνές πολέμου. Όσοι θελήσουν να σκάψουν λίγο βαθύτερα στα νοήματα της φιλμικής αφήγησης θα βρουν σίγουρα πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Αλλά και ορισμένες ασυνέχειες. Εκείνοι που προσδοκούν να δουν μια ηρωική περιπέτεια στην οποία θα απολαύσουν την «ηλιακή» παράδοση της ηρωικής αριστοκρατίας καλό θα ήταν να πάνε στον κινηματογράφο επιφυλακτικοί. Θα δουν κάτι από αυτό που θέλουν αλλά χωρίς να είναι ενταγμένο στον ηθικό-αισθητικό κανόνα των κοσμικών δυνάμεων της τάξης και του φωτός. Όπως προανέφερα, ακόμη και στο μονολιθικά επικό πρώτο μέρος της ταινίας, ο κόσμος των Βίκινγκς προβάλλεται ως μέρος μιας χθόνια μαγικής, μοχθηρής, αιματοβαμμένης και σκοτεινά επικίνδυνης πραγματικότητας. Όχι ως ένα λαμπερό άσμα πολέμου στο οποίο οι δυνάμεις του φωτός, που εκπροσωπεί συμβολικά ο Όντιν, θριαμβεύουν.
Σχόλια:
Σταμάτη με πιάνεις αδιάβαστο! Δεν ήξερα ότι ο σκηνοθέτης του εκπληκτικού Northman είχε σκηνοθετήσει τα επίσης εκπληκτικά Witch και The Lighthouse! Πρόκειται τελικά για πολύ ιδιοφυή σκηνοθέτη ο οποίος κάνει ποιοτικό κινηματογράφο χωμένος μέσα στο στόμα του λύκου.
Σε ότι έχει να κάνει με την βίαια απεικόνιση της παγανιστικής κοινωνίας συμφωνώ πλήρως με τον σκηνοθέτη. Η αρχαιότητα όπως και ο μεσαίωνας βασίζονται σε αντικειμενικές αλήθειες, η πρώτη σε αυτή των θεών και η δεύτερη σε αυτή του Χριστού. Σε ότι έχει να κάνει με τους παγανιστές θεούς τους οποίους είχαν απορρίψει σχεδόν όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι καταλήγοντας στον μονοθεϊσμό, ας μην ξεχνάμε και τον Πλάτωνα ο οποίος στην ιδανική του πολιτεία δεν θα ήθελε να διδάσκεται ο Όμηρος καθώς οι θεοί του αποτελούσαν αρνητικά παραδείγματα για τους πολίτες. Το ίδιο και ο θυμώδης Αχιλλέας.
Πιστεύω ότι ο σκηνοθέτης απεικόνισε πλήρως την παγανιστική πραγματικότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Βίκινγκς κατέληξαν να γίνουν και οι περισσότερο φανατικοί ορθόδοξοι όταν εκχριστιανίστηκαν. Το μαχητικό, επικό τους στοιχείο σε συνδυασμό με την αντικειμενική αλήθεια και την ηθική του χριστιανισμού τους έκανε ανίκητους.
Πολύ ενδιαφέρον σχόλιο από τον φίλο Αχιλλέα που δίνει αφορμή για ωραία συζήτηση. Έχω αρκετές διαφωνίες. Απαντάω ως κάποιος με σεβασμό και εκτίμηση για την χριστιανική παράδοση (ειδικά την ορθόδοξη) αλλά που δεν ακολουθεί το μονοπάτι αυτό στην προσωπική του ζωή.
Δεν θα σταθώ στο αν η συγκεκριμένη όψη παγανιστικής θρησκευτικότητας ήταν κυρίαρχη στην συγκεκριμένη εποχή και στον συγκεκριμένο χώρο. Αυτό χωράει συζήτηση. Θα διαφωνήσω όμως στο να ταυτίζονται ολοκληρωτικά οι προ-χριστιανικές ("παγανιστικές") θρησκείες της Ευρώπης με την συγκεκριμένη αυτή χθόνια και σκοτεινή τάση. Δεν είναι δυνατόν να υποστηρίξει κάποιος ότι η εμπειρία της "θεικής μανίας" (που κατά Πλάτωνα οδηγεί στην Γνώση) ή του "πάθους" των μεγάλων μυστηρίων είναι το ίδιο με τις σκοτεινές εκστάσεις και την αποσύνθεση του ατόμου στο χαοτικό υπόστρωμα της ύπαρξης. Δεν είναι δυνατόν να ταυτίζεται η Ολύμπια διαύγεια και ο ηλιακός χαρακτήρας των ανώτερων εκφράσεων της ευρωπαικής προ-χριστιανικής πνευματικότητας με έναν ερεβώδη και ασαφή πανθεισμό. Και είναι λάθος να συγχέουμε την λαική αντίληψη των μαζών με τις υψηλότερες εκφράσεις (που εξ ορισμού είναι προσεγγίσιμες μόνο από μια μικρή μειονότητα). Είναι σαν να ασκώ εγώ κριτική στον Χριστιανισμό με βάση μια αθώα γιαγιά που φαντάζεται τον θεό σαν έναν γέρο άνθρωπο με γενειάδα που κάθεται στα σύννεφα.
Γράφεις: "Σε ότι έχει να κάνει με τους παγανιστές θεούς τους οποίους είχαν απορρίψει σχεδόν όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι καταλήγοντας στον μονοθεϊσμό..."
Αυτό συγγνώμη αλλά είναι προπαγανδιστική πολεμική χαμηλού επιπέδου. Η γνώση της ύπαρξης μιας ανώτερης, υπέρτατης Αρχής πέραν των θεοτήτων και των πάσης φύσεως κοσμικών δυνάμεων δεν είναι κάποιος νεωτερισμός των ελλήνων φιλοσόφων ούτε κάτι άγνωστο στην παγανιστική θρησκεία. Είναι βασικό της θεμέλιο. Άλλωστε και η χριστιανική θεολογία αναγνωρίζει ιεραρχίες όντων μεταξύ ανθρώπου και Θεού, όπως και "δυνάμεις". Δεν εννοώ με αυτό πως, πχ οι "άγγελοι" του χριστιανισμού είναι το ίδιο με τους θεούς των παγανιστικών θρησκειών. Αλλά αυτό δείχνει πως η ύπαρξη όντων υπερβατικών ως προς τον άνθρωπο (που αντλούν την ουσία τους από την υπέρτατη Αρχή) και κοσμικών δυνάμεων μια χαρά μπορεί να συνυπάρξει με την επίγνωση της υπέρτατης Αρχής που τα υπερβαίνει απόλυτα.
Δεν υπάρχει λοιπόν "απόρριψη" των θεοτήτων. Διατηρούν την θέση που τους αναλογεί και συνυπάρχουν με την αντίληψη και την Γνώση της υπέρτατης Αρχής. Αυτό αποδεικνύεται πολύ εύκολα με την σημαντική θέση που διατήρησαν στην πλατωνική Θεουργία η οποία στοχεύει στην ένωση του ανθρώπου με το Θείο, με την υπέρτατη Αρχή. (Περιττεύει να σχολιάσω ξανά την διαφορά μεταξύ Θεουργίας και χθόνιων τελετών, πόσο λάθος λοιπόν να αποδίδεται ο χαρακτήρας του δεύτερου στο σύνολο της "παγανιστικής" θρησκείας και παράδοσης).
Θα συμφωνήσω όμως απόλυτα στην τελευταία σου πρόταση. Πράγματι η έπαφη του χριστιανισμού με το βορειο-ευρωπαικό στοιχείο κατά κάποιον παράδοξο τρόπο έβγαλε, για ένα διάστημα, στο προσκήνιο τα καλύτερά του στοιχεία και αποτέλεσε το θεμέλιο της τελευταίας "χρυσής εποχής" της ευρώπης, του υψηλού ευρωπαικού μεσαίωνα και της αγίας αυτοκρατορίας.
Ο Αχιλλέας είπε...Το θέμα με οποιαδήποτε μορφή παγανιστικής θρησκείας είναι το εξής. Ότι παγανισμός, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε, δεν υπάρχει. Τα περισσότερα απο όσα διαβαζουμε για την λατρεία των παγανιστικών θρησκειών προέρχονται από περίεργες ή μη φερέγγυες πηγές. Ακόμα και οι Στοές του 18ου αιώνα έχουν μεσολαβήσει στην διαμόρφωση της νεώτερης κουλτούρας αναφορικά με το τι είναι παγανισμός. Δεν ξεχνάμε βέβαια και όσα όλα ξέρουμε από την παγανιστική θρησκεία του... 1920, wicca!
Ακόμη κι αν πάμε σε πρωτόλειες πηγές της αρχαιότητας δεν υπάρχουν εύκολα επιστημολογικά κριτήρια. Γνωρίζουμε ότι οι θεοί αλλάζουν, τα κριτήρια τους αλλάζουν, οι τελετές μεταβάλονται. Δεν υπάρχει καμία σταθερότητα, άρα και τρόπος, να εξετάσουμε αυτή την θρησκεία συνολικά. Για παράδειγμα που χωρίζεται και που ενώνεται η ηλιακή αρχαία πατριαρχική θρησκεία με την μητριαρχική θρησκεία των χθόνιων θεοτήτων; Είναι και τα δύο παγανισμός; Μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον όρο αδιάκριτα; Άλλο ερώτημα: στον Πλάτωνα υπάρχει θεολογικό υπόβαθρο ή μιλάμε μόνο για φιλοσοφική σκέψη; Αν υπάρχει θεολογικό υπόβαθρο πως συνδέεται με τις διαδεδομένες αρχαίες θρησκείες;
Μπορούμε όλο αυτό το "πακέτο" διαφορετικών περιπτώσεων να το βάλουμε σε κοινό παρονομαστή μιας υποτιθέμενα ενιαίας αρχαίας θρησκείας; Τρίτο ερώτημα: πόσο ασφαλής είναι η γνώση που διαχέεται στην μαζική κουλτούρα της εποχής μας αναφορικά με το τι πράγματι ήταν όλο αυτό το "πακέτο" (εννοώ θεολογικά, γιατί ιστορικά, πολιτιστικά κι ανθρωπολογικά όλοι γνωρίζουμε και συμφωνούμε στο τι ήταν).
Δεν θα μπω καν σε απολογιτισμό απέναντι στον παγανισμό. Ο Λουδοβίκος έχει κάνει σχετικά καλή δουλειά πάνω σε αυτό, όπως και ο βυζαντινός Αθανάσιος Αλεξανδρείας. Φοβερός είναι βέβαια και ο Αμερικανός Jay Dyer, ο οποίος ασχολήθηκε με τον παγανισμό στα τελευταία του βίντεο και μάλλον έφερε σε δύσκολη θέση τους απανταχού νεωτερικούς "παγάνες".
Αυτό που έχω δει προσωπικά σε συντηρητικούς κύκλους είναι παγανιστές να μην μπορούν να υποστηρίξουν την ενότητα που έχουν σχηματίσει στο μυαλό τους υπό τη μορφή της θρησκείας καθως δεν έχει αμετάβλητα κριτήρια για το καλό και το κακό, το ηθικό και το ανήθικο κλπ. Είναι μια πλήρως ρελατιβιστική θρησκεία.
Νομίω ότι το open forum debate του Jay Dyer στο YouTube ή στο Discord έει ενδιαφέρον. Εγώ δεν θα είχα θέμα να έμπαινα σε debate αλλά υπάρχει το θέμα του doxxing το οποίο αντιμετωπίζουμε. Επίσης θα τραβήξουμε τη συζήτηση πολύ μακριά από το πλαίσιο του άρθρου που έγραψε ο Σταμάτης. Το συμπέρασμα είναι ότι είμαστε όλοι επικάδες, παραδοσιοκράτες και αντιδιαφωτιστές ρομαντικοί.
Ο όρος "παγανισμός" πράγματι είναι εξαιρετικά προβληματικός εξ αρχής (και γίνεται ακόμα πιο προβληματικός σήμερα βλέποντας ποιοί τον χρησιμοποιούνε) και ενσωματώνει διαφορετικές τάσεις και βαθμίδες πνευματικότητας. Εγώ τον χρησιμοποίησα συμβατικά για να συνεννοηθούμε χοντρικά. Μάλιστα ο λόγος που σου απάντησα ήταν ακριβώς αυτός, να μην αγνοείται η ανώτερη, ηλιακή όψη της ευρωπαικής πνευματικότητας μέσω της ταύτισης του "παγανισμού" με την σκοτεινή και χθόνια.
Τα ερωτήματα που θέτεις είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα αλλά σηκώνουν συζήτηση που δύσκολα γίνεται από σχόλια. Θα απαντήσω σε κάποια σύντομα και ίσως επανέλθω για την ηλιακή/χθόνια θρησκευτικότητα και την σχέση τους.
"Άλλο ερώτημα: στον Πλάτωνα υπάρχει θεολογικό υπόβαθρο ή μιλάμε μόνο για φιλοσοφική σκέψη;
Εδώ είναι ζήτημα ορολογίας. Η φιλοσοφία του Πλάτωνα (και γενικότερα η "φιλοσοφία" ως όρος στην αρχαιότητα) διαφέρει από αυτό που σήμερα αποκαλείται "φιλοσοφία". Με βάση τους σημερινούς όρους σίγουρα έχει θεολογική διάσταση. Φιλόσοφος κατά Πλάτωνα είναι αυτός που κινούμενος από "έρωτα" προσεγγίζει μέσω του ανώτερου τμήματος της ψυχής του το αιώνιο Αγαθό (την υπέρτατη Αρχή, από την οποία τα πάντα αντλούν την Ουσία τους) και ενώνεται μαζί του (τότε μόνο "ζει αληθινά" και υπερβαίνει τις ωδύνες του κόσμου του "γίγνεσθαι"). Αν τώρα περάσουμε και στην σημασία της "θείας μανίας" ή στον νεοπλατωνισμό, την Θεουργία κτλ θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες.
Μπορούμε όλο αυτό το "πακέτο" διαφορετικών περιπτώσεων να το βάλουμε σε κοινό παρονομαστή μιας υποτιθέμενα ενιαίας αρχαίας θρησκείας;"
Το πρόβλημα με τον όρο "παγανισμός" μεταξύ άλλων είναι ακριβώς αυτό, το ότι δίνει την εντύπωση μιας ενιαίας θρησκείας στην οποία καταλήγουν να συμπεριλαμβάνονται εντελώς ετερογενή στοιχεία και να συγχέονται διαφορετικές βαθμίδες. Είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση πάντως μεταξύ στοιχείων που είναι όντως ετερογενή και μεταξύ στοιχείων που απλά ανήκουν σε διαφορετικά επίπεδα (πχ η "λαική", εξωτερική έκφραση μιας θρησκείας βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο από την εσωτερική έκφραση και πνευματικότητα της ελίτ, των Πλατωνικών φιλοσόφων. Κατά τον ίδιο τρόπο που η κατανόηση και η πρακτική εφαρμογή της ορθοδοξίας του μέσου ανθρώπου είναι διαφορετική από αυτή ενός ησυχαστή ασκητή)
"Τρίτο ερώτημα: πόσο ασφαλής είναι η γνώση που διαχέεται στην μαζική κουλτούρα της εποχής μας αναφορικά με το τι πράγματι ήταν όλο αυτό το "πακέτο" (εννοώ θεολογικά, γιατί ιστορικά, πολιτιστικά κι ανθρωπολογικά όλοι γνωρίζουμε και συμφωνούμε στο τι ήταν)."
Αυτή είναι εύκολη απάντηση. Καθόλου.
"Το συμπέρασμα είναι ότι είμαστε όλοι επικάδες, παραδοσιοκράτες και αντιδιαφωτιστές ρομαντικοί."
Σε αυτό συμφωνώ απόλυτα!!!
Slowly swimming,as Lemuria sunk below
never resting,till i reach greek far off shores
and this part time,i draw plans for my new dome
riches await me and i'll go for it alone
He calls my name,i am tied into knots
the Libtard one,plays a losing game
Well the light that Ra Seth gave me
when i ruled the earth back then
modern times demand from me to pitch a yarn
And the dark horse that iam facing
makes me pin my hopes on Him
might is right,that is my motive when i am screwed
And what Chef has kept in private
and right winged have never seen
is Lemurian wisdom from the stars above
All my years of endless trolling gave support to donkey work
i now vote him,i confess it's not a joke
THANOS LORD,I SUMMON THEE
DEMANDING THE SACRED RIGHT TO MEET ALL THE BILLS
RIDE UP AND LET'S LAY A SCHEME
FACE ONE MORE LIBTARD THAN THOU
Take my ill-gotten gains
drink my mojito,as you stand the round
push me forward on the top of the pyramid
pay me my checks,just quit the stalling
Thanos rules the ring,praise libtards
I know the one who waits,Thanos is his name
all great minds think alike
there i'll make the grade