Η ρομαντική επανάσταση του 1841-43 και οι Χριστουγεννιάτικοι εορτασμοί


Όπως έχει τονιστεί πολλές φορές από τα έντυπα της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ, ο Διαφωτισμός αποτέλεσε το πνευματικό εκείνο πλαίσιο εντός του οποίου έλαβαν υπόσταση οι ιδέες που, ως επί το πλείστον, κυριάρχησαν στην εποχή της Νεωτερικότητας. Η έλευση της Νεωτερικότητας σήμανε για το δυτικό κόσμο την κυριαρχία του αστικού τρόπου ζωής (ο οποίος συγκροτήθηκε ωθώντας χιλιάδες ανθρώπους που ζούσαν στην ύπαιθρο να μεταναστεύσουν στα μεγάλα αστικά κέντρα), τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής (που αντικατέστησε τις παραδοσιακές βιοτεχνικές μεθόδους και περιόρισε την ανθρώπινη δημιουργικότητα, δίνοντας την πρωτοκαθεδρία στη μηχανή προκειμένου να επιτευχθεί η μαζική παραγωγή), την επικράτηση μιας ωφελιμιστικής αντίληψης για τη ζωή (η οποία προϋπέθεσε ένα αντι-ουσιοκρατικό, ατομικιστικό φιλοσοφικό υπόβαθρο και μια ανταγωνιστική σχέση μεταξύ των ανθρώπων) και την προβολή ενός κοσμοπολιτικού οικουμενισμού (ο οποίος συνδέθηκε με τη νεωτερική πολιτική τάξη πραγμάτων).

Τα χαρακτηριστικά της Νεωτερικότητας δεν επικράτησαν ταυτοχρόνως και με τον ίδιο ρυθμό σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στη Γαλλία, παρότι η Γαλλική Επανάσταση του 1789 αποτέλεσε τον πιο χαρακτηριστικό, ίσως, συμβολισμό της εισόδου στη νεωτερική εποχή, η προώθηση της νέας πραγματικότητας πραγματοποιήθηκε σπασμωδικά, με αποτέλεσμα ακόμα και σήμερα, που η Νεωτερικότητα δείχνει να έχει φτάσει στα όριά της, να επιβιώνουν κάποιες παραδοσιακές δομές. Αντίθετα, η Βρετανία και οι Η.Π.Α αποτέλεσαν τις χώρες που αφομοίωσαν εξ αρχής τα νεωτερικά χαρακτηριστικά, γεγονός που τις κατέστησε επικεφαλής του δυτικού κόσμου και διαμορφωτές της δυτικής πολιτισμικής συνθήκης μέχρι σήμερα.

Στην Αγγλία των αρχών του 19ου αιώνα, όταν οι δυνάμεις της Νεωτερικότητας ισοπέδωναν τις τελευταίες εναπομείνασες δομές του παλαιού κόσμου που δεν ήταν δυνατό να ενσωματωθούν στη νέα εποχή, ένα από τα θύματα της ορμής του μοντερνισμού υπήρξε και ο εορτασμός των Χριστουγέννων. Ωστόσο, για τους νεωτεριστές αυτό δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Ήδη από το 17ο αιώνα ο Κρόμγουελ είχε καταργήσει τους χριστουγεννιάτικους εορτασμούς, γιατί οι μεσαιωνικές παραδόσεις που συνδύαζαν τη Θεία Γέννηση με τα παγανιστικά Σατουρνάλια ήταν ασυμβίβαστες με την πουριτανική ηθική. Η συνειδητή πολεμική κατά των λαϊκών παραδόσεων, της έννοιας του ιερού, της μεσαιωνικής και της αρχαϊκής κουλτούρας συνεχίστηκε από τους φιλοσόφους και τους πολιτικούς που εξέφρασαν τις ιδέες του Διαφωτισμού. Κι έπειτα, καθώς η βιομηχανική επανάσταση ξεδιπλωνόταν, διαλύοντας τις αγροτικές κοινότητες που διατηρούσαν τα παλαιά έθιμα και μετακινώντας τους πληθυσμούς προς τις πόλεις, διαμορφώθηκε ένας τρόπος ζωής που δεν άφηνε στους εργάτες το περιθώριο για αργία. Έτσι, οι χριστουγεννιάτικοι εορτασμοί σταμάτησαν στην Αγγλία του πρώιμου καπιταλισμού.

Κάπου εκεί ανέλαβαν δράση οι φορείς της ρομαντικής κοσμοθέασης. Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, αριστοκράτες στο αίμα των οποίων σιγόκαιγε ακόμη η φλόγα των ιπποτικών καιρών και μαζί με αυτούς η συλλογική οντότητα του αγγλικού λαού, αποφάσισαν να ορθώσουν ένα τείχος αντίστασης απέναντι στην επέλαση της Νεωτερικότητας και να πραγματοποιήσουν μια πνευματική, ρομαντική επανάσταση για να διαλύσουν τους αφόρητους τρόπους ζωής, που προσπαθούσαν να εγκαθιδρύσουν οι δυνάμεις του καπιταλισμού. Ένας βασικός στόχος αυτής της ρομαντικής επανάστασης ήταν η αναβίωση των χριστουγεννιάτικων εορτασμών.

Το 1841 εισήχθη από τη Γερμανία το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Κάλαντα και ύμνοι λησμονημένοι από τις αρχές του 19ου αιώνα ξανακούστηκαν και λίγο αργότερα κυκλοφόρησε η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα. Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της πνευματικής αντεπίθεσης προήλθε από το χώρο της φανταστικής λογοτεχνίας και πραγματοποιήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου του 1843, όταν ο Κάρολος Ντίκενς δημοσίευσε τον «Ύμνο των Χριστουγέννων». Με το βιβλίο αυτό ο Ντίκενς, εκτός του ότι χάρισε στην παγκόσμια λογοτεχνία του φανταστικού ένα ακόμη αριστούργημα, ύμνησε τη φιλανθρωπία και έδειξε στους συγχρόνους του πώς να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στη δύσκολη αστική τους ζωή, εφόσον οι δωδεκαήμεροι εορτασμοί της άλλοτε φεουδαλικής υπαίθρου αποτελούσαν μακρινή ανάμνηση. Ο «Ύμνος των Χριστουγέννων» υπερασπίστηκε την ανάγκη των λαών να εορτάζουν σε πείσμα της εργασιακής ηθικής του Προτεσταντισμού (την οποία στις σελίδες του βιβλίου εκφράζει ο Σκρουτζ) και έκτοτε επηρέασε τον τρόπο που εορτάζονται τα Χριστούγεννα σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο!

Σήμερα, που η οικονομική συγκυρία παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με εκείνη της εποχής του Ντίκενς[1], αρχίζει ίσως να γίνεται ορατή η ανάγκη για μια άμεση επανάσταση ιδεών στην πατρίδα μας, αλλά και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Μια επανάσταση πνευματική, που θα υποστασιοποιήσει ένα νέο όραμα. Μια επανάσταση ρομαντική, που θα επανασυνδέσει μέσω της δημιουργικής φαντασίας το σπασμένο κρίκο ανάμεσα στο αυθεντικό παρελθόν και στο αφανές παρόν μας.

Κι ενώ η απαίτηση αυτή δείχνει να γίνεται επιτακτική, η κατεύθυνση που παίρνουν οι διάφορες κινήσεις αντίστασης στις μέρες μας είναι διαφορετική. Αντίθετα με τους ρομαντικούς που επαναστατούσαν για να επαναφέρουν τον άνθρωπο στα νάματα της πρωταρχικής του Ουσίας, οι σημερινές (αυτοπαρουσιαζόμενες ως) επαναστάσεις έχουν ως στόχο την ολική αποδόμηση του υποκειμένου και την αναδόμησή του σε ένα νέο μεταμοντέρνο πρότυπο.

Όσοι υποστηρίζουν τις «νέες επαναστάσεις» δηλώνουν ότι (όπως και οι ρομαντικοί) στρέφονται εναντίον του κοσμοειδώλου που δημιούργησε ο Διαφωτισμός. Ωστόσο, ο στόχος τους έχει αντίστροφη κατεύθυνση από το στόχο που είχαν θέσει οι ρομαντικοί. Σκοπός των «επαναστατών» της εποχής μας είναι η επιβολή της εντύπωσης ότι δεν υπάρχει ανθρώπινη ουσία και ότι η ανθρώπινη συνείδηση (και κατ’ επέκταση, τα έθιμα, οι εορτασμοί…ακόμη και η ίδια η ύπαρξη των εθνών) είναι κατασκευασμένα σχεσιακά από τις ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες.

Χαρακτηριστική αποτύπωση της εν λόγω «επαναστατικότητας» υπήρξε το κάψιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου πριν από δύο χρόνια στην πλατεία Συντάγματος, κατά τη διάρκεια μιας σειράς διαδηλώσεων που λάμβαναν χώρα για φαινομενικά άσχετο λόγο[2]. Το ίδιο φαινόμενο παραλίγο να επαναληφθεί εφέτος σε διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν πριν λίγες ημέρες στο Λονδίνο. Και στις δυο περιπτώσεις οι διαδηλώσεις οργανώθηκαν από φορείς που πολιτικά συνδέονταν με την Αριστερά και υποστηρίχτηκαν από χιλιάδες φοιτητές.

Το στολισμένο δέντρο, και πιο συγκεκριμένα το έλατο, έχει τις ρίζες του στην πανάρχαια παράδοση της γιορτής του χειμερινού ηλιοστασίου. Στους αρχαίους γερμανικούς λαούς όταν εορταζόταν η Γιούλ
[3] σε κάθε σπίτι υπήρχε ένα έλατο πάνω στο οποίο τοποθετούνταν διάφορα στολίδια. «Η σημασία του ελάτου είναι πολύ βαθιά. Ανάμεσα στα γυμνά σα σκελετούς δέντρα, τα καταπράσινα έλατα αποτέλεσαν σημάδι ελπίδας για την επιστροφή της άνοιξης…τη γέννηση του ήλιου. Έτσι, τις μέρες αυτές ανταλλάσσονταν δώρα και χαρίζονταν παιχνίδια στα παιδιά»[4]. Το στολισμένο έλατο επέζησε ως έθιμο και στη χριστιανική παράδοση για να φτάσει τελικά ως τις μέρες μας χάρη στην πνευματική δράση των ρομαντικών.

Το ενδιαφέρον της περίπτωσης είναι ότι οι «επαναστάτες» των ημερών μας, παρότι δηλώνουν ότι έχουν ως στόχο τη ρήξη με το κοσμοείδωλο του Διαφωτισμού, μετέτρεψαν σε σύμβολο των αντιδράσεών τους την καταστροφή ενός ρομαντικού εθίμου με ρίζες χαμένες στην εποχή του μύθου. Ενός εθίμου που, για όσους γνωρίζουν ιστορία πολιτισμού, είναι σαφές ότι αποτέλεσε την επιτομή μιας ρομαντικής νίκης κατά του Διαφωτισμού.

Και αν οι νεαροί που εκτόξευαν τις βόμβες μολότωφ προς το δέντρο αγνοούσαν πλήρως το υπόβαθρο του θέματος και αντιμετώπιζαν το χριστουγεννιάτικο έλατο ως σύμβολο καταναλωτισμού και «αστικής» νοοτροπίας, είναι σαφές ότι οι θεωρητικοί καθοδηγητές τους, οι οποίοι έχουν στελεχώσει ένα σύστημα «πνευματικής κυριαρχίας» της εποχής μας, ανέδειξαν με έκδηλη ικανοποίηση το εν λόγω γεγονός και εκκόλαψαν με επιμέλεια τη γένεσή του. Για όσους έχουν τη θέληση να εστιάσουν τη ματιά τους στη βάση της συγκεκριμένης κατάστασης το αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα είναι το εξής: Οι «επαναστάτες» της εποχής μας, λένε ότι στοχεύουν στην ολική κατάρριψη του Διαφωτισμού αλλά ο πιο βαθύς τους εχθρός παραμένει ο Ρομαντισμός. Γιατί οι «επαναστάτες» (μεταμοντέρνοι, πρωτοπόροι/avant garde κλπ) της εποχής μας, είναι αυτό που λέει η φράση: επαναστάτες..της εποχής μας. Μοδάτοι γυρολόγοι και θιασώτες του εφήμερου. Παιδιά μιας εποχής.

Ας συνειδητοποιήσουμε, λοιπόν, ότι οι πραγματικές ρήξεις δεν έρχονται από τα παιδιά της εκάστοτε εποχής αλλά από τους αναζητητές της αρχετυπικής Ουσίας των πραγμάτων. Από τους παντοτινούς προμάχους της Φαντασίας.

Και όσοι νιώθουμε ότι είμαστε τέτοιοι, της φαντασίας μας το χρυσό κέρας οφείλουμε να χρησιμοποιούμε καθημερινά για να σαλπίσουμε το εγερτήριο του Φωτός, για να σημάνουμε προσκλητήριο επανάστασης κατά του κόσμου της εποχής μας, για να φυτέψουμε στον πρόσκαιρο κόσμο της εμπειρίας τους σπόρους του παντοτινού, όπως έκαναν οι καλλιτεχνικοί μας πρόγονοι το 19ο αιώνα στην Αγγλία.

Ωστόσο, η κάθε ηθική και αισθητική ανάταση προϋποθέτει μια ψυχική πληρότητα. Αυτή την πληρότητα ας αναζητήσουμε κατά τις ημέρες που έπονται του χειμερινού ηλιοστασίου, καταδυόμενοι στα βάθη του εαυτού μας και οδηγούμενοι από τη λάμψη της φαντασίας μας διαμέσου της πιο μεγάλης νύχτας του χειμώνα.

Σταμάτης Μαμούτος, πρόεδρος Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.


Σημειώσεις :
[1] Το 1843, όπως και σήμερα, βρισκόταν σε εξέλιξη μια από τις παγκόσμιες κρίσεις της φιλελεύθερης οικονομίας. Η κρίση είχε πλήξει ιδιαιτέρως την Ιρλανδία, στην οποία η συγκεκριμένη χρονιά ονομάστηκε ως «χρονιά του μεγάλου λιμού».
[2] Το θάνατο ανήλικου νεαρού που άνηκε στον αναρχικό πολιτικό χώρο από πυροβολισμό αστυνομικού.
[3] Γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου (21/22 Δεκεμβρίου).
[4] Ησ. Κωνσταντινίδης, «Μυθολογία των υπερβόρειων και ελληνικό δωδεκάθεο», σελ.30. εκδ.Δίον.
Εικόνες :
Εικόνα 1α: Martin Amorbach, Ο σπορέας
Εικόνα 1β: Ενδεικτική εικόνα του τοπίου της βιομηχανικής εποχής.Σύνθεση εικόνων που υποδεικνύει την αντίθεση ανάμεσα στην αγροτική προεπαναστατική ζωή και στην μετάβαση στο περιβάλλον της Νεωτερικότητας.
Εικόνες 2α και 2β: Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας κατά τα πρώτα χρόνια της Νεωτερικής εποχής αποτέλεσε μια μάστιγα την οποία κατήγγειλαν και καταπολέμησαν οι ρομαντικοί καλλιτέχνες. Αντίθετα, οι φιλελεύθεροι, προοδευτικοί εκφραστές του Διαφωτισμού την αντιλήφθηκαν ως αναγκαίο τίμημα για την επίτευξη της «κοινωνικής ωφέλειας» και της «προόδου.
Εικόνα 3: Κάρολος Ντίκενς.
Εικόνα 4α: Σκίτσο του Arthur Rackham για τον «Ύμνο των Χριστουγέννων».
Εικόνα 4β: Ένα χριστουγεννιάτικο τραπέζι, όπως το περιέγραψε ο Κάρολος Ντίκενς στον «Ύμνο των Χριστουγέννων, με την πουτίγκα να κατέχει περίοπτη θέση!
Εικόνα 5:….ασχολίαστη, «μεταμοντέρνα» ελληνική πραγματικότητα.
Εικόνα 6 α: Στολισμένο έλατο, πανάρχαιο ευρωπαϊκό σύμβολο.
Εικόνα 6 β: Χριστούγεννα, ένα βασίλειο της παντοτινής παιδικότητας.
Εικόνα 7: Το μανιφέστο της ρομαντικής επανάστασης των Χριστουγέννων. Απαραίτητο ανάγνωσμα των ημερών.

  • Σχόλια σε αυτή την ανάρτηση:
Ο/Η ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ είπε...
Συγχαρητήρια γιὰ ἕνα ἀκόμη ἐξαιρετικὸ ἄρθρο, Καλὰ Χριστούγεννα, καὶ ψηλὰ τὰ λάβαρα τῆς Φαντασίας!
Δευτέρα, 27 Δεκέμβριος, 2010

Ο/Η Χρήστος 'Eddie' Μπαλτζής είπε...
Η νεωτερίστικη άλογη και ψυχρή εκτίμηση των καταστάσεων που θέλει τους ανθρώπους να φέρονται σα μηχανές,που τους θεωρεί κενούς για να τους χειραγωγεί, κενούς να γεννιούνται και να πεθαίνουν, που δημιούργησε την υποκουλτούρα της ρεμούλας και της λαμογιάς,θα ισοπεδωθεί από τη μαρμάρινη ταφόπετρα που η ίδια δημιούργησε στη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου.
Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου Δέντρου δεν είναι τυχαίο που κάποιοι νεωτεριστικοί ζουρλομανδύες πολεμούν. Το Δέντρο όμως συμβολίζει τη ζωή,την παιδικότητα,την αγάπη,τη δημιουργία και την πραγματική εξέλιξη. Το Πνεύμα των Χριστουγέννων ας φωτίσει τις ψυχρές καρδούλες τους...
Τετάρτη, 29 Δεκέμβριος, 2010

Ο/Η Ανώνυμος είπε...
Εύχομαι τη νέα χρονιά να πέσει λίγο παραπάνω ο πολιτισμός τους και να αναπτερωθεί πολύ παραπάνω η ιερή μας φαντασία... Προσυπογράφω τις 2 τελευταίες φράσεις κλειδιά του πολύ καλού κειμένου της ανάρτησης. Δημιουργική φαντασιακή μας χρονιά!
GUARDIAN LORD
Πέμπτη, 30 Δεκέμβριος, 2010

Ο/Η Ioannis είπε...
Πέρα από το καθαρά θρησκευτικό θέμα σε κάθε εποχή, οι γιορτές είναι περισσότερο ευκαιρίες επαναβεβαίωσης της συλλογικής ταυτότητας μια κοινότητας και μια ευκαιρία δημιουργίας ή ενίσχυσης των οικογενειακών δεσμών που αποτελούν τη στέρεη βάση κάθε κοινωνίας (όσο και να έχει προσπαθήσει η κουλτούρα του διαφωτισμού και οι σημερινοί παραπλανημένοι εκφραστές της να μας πείσει για το αντίθετο). Τα σύμβολα καθόριζαν πάντα και θα καθορίζουν για πάντα το πνεύμα της κοινότητας, του Έθνους, της φυλής.
Συγχαρητήρια για άλλη μια φορά.
Πέμπτη, 30 Δεκέμβριος, 2010

Ο/Η Χάρης Παπαϊωάννου είπε...
Καλή χρονιά... εμπρός για νέες ρομαντικές επαναστάσεις!
Μοναχά Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ
Σάββατο, 01 Ιανουάριος, 2011

Ο/Η Δημήτρης Αργασταράς είπε...
Καλή Χρονιά ! Καλή πορεία σε μονοπάτια φανταστικά...
Πολύ ωραίο το χριστουγεννιάτικο άρθρο. Όπως έχουμε πει κι αλλού, η σύγχρονη εποχή μας πάσχει από την έλλειψη ενός δημιουργικού Μύθου, κάτι που να έρχεται από μία υπερπροσωπική διάσταση στην δική μας ζωή και να της δίνει νόημα. Ή, με άλλα λόγια (πιο sic), χρειαζόμαστε μια καινούρια Αφήγηση...
Διαφορετικά, θα εξακολουθούμε να βιώνουμε την διάλυση του κοινωνικού ιστού, τον κυνισμό και την ανηθικότητα, σε μία κατάσταση μαζών που θα κινούνται ανεξέλεγκτα και χειραγωγούμενα κατά το δοκούν...
Τρίτη, 04 Ιανουάριος, 2011

Ο/Η Σταμάτης Μαμούτος είπε...
Αγαπητοί φίλοι, κι αυτή τη χρονιά...against the Modern world!
Δευτέρα, 10 Ιανουάριος, 2011