του Αχιλλέα
Το comic Αντίο Μπάτμαν (2018) του Τάσου Θεοφίλου, που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο (2011) των εκδόσεων Ασύμμετρη Απειλή, έχει ένα αναλυτικό υπόβαθρο βασισμένο σε υλιστικές αντιλήψεις. Στον αντίποδα βρίσκεται η ρομαντικά ιδεαλιστική κοσμοθεώρηση του Σταμάτη Μαμούτου στα τέσσερα διηγήματα φαντασίας που φιλοξενούνται στο συλλογικό τόμο Η Ηθική του Παιχνιδιού των εκδόσεων Κλέος. Θεοφίλου και Μαμούτος γράφουν επιλέγοντας το ίδιο θέμα, ερχόμενοι από τις ακριβώς αντίθετες ιδεολογικές κατευθύνσεις, γεγονός που καθιστά πολύ ενδιαφέρουσα μια παράλληλη ανάγνωση των κειμένων. Ο Θεοφίλου κάνει διάλογο με έναν χάρτινο ήρωα από την σκοπιά ενός υλιστή κοινωνικού επαναστάτη. Ο Μαμούτος κάνει ακριβώς το ίδιο από την σκοπιά ενός ρομαντικού αντιδιαφωτιστή.
1. Η Δολοφονία του Μπάτμαν και ο Ουροβόρος της Υλιστικής Λογικής
Στο κείμενο του Θεοφίλου ο πρωταγωνιστής απαγάγει τον Μπάτμαν και πριν τον σκοτώσει κάνει έναν διάλογο μαζί του. Η κεντρική ιδέα του συγγραφέα είναι ότι ο Μπάτμαν αποτελεί έναν άκαμπτης λογικής υπερασπιστή του αστικού status. Μπορεί να ξεκινά από την καλή πρόθεση να υπηρετήσει την κοινωνία αλλά αδυνατεί να σκεφτεί ότι όλοι οι παράνομοι που κυνηγά δεν είναι γεννημένοι κακοί και οδηγούνται στην παρανομία λόγω της κοινωνικής ανισότητας. Με αποτέλεσμα να ισοπεδώνει άκριτα παρανόμους, δίχως να σκέφτεται αν υπάρχει κάποιος κοινωνικός μηχανισμός αδικίας που τους αναγκάζει να πάρουν αυτό τον δρόμο. Το επιχείρημα του Θεοφίλου είναι ότι ο συγκεκριμένος comic ήρωας αντανακλά καθεστωτικές ιδέες κρυμμένες πίσω από έναν άκαμπτο ηθικισμό, αναμεμιγμένο με εμμονές από προσωπικά του βιώματα.
Το story κορυφώνεται με τη δολοφονία του Μπάτμαν από τον κεντρικό πρωταγωνιστή, ο οποίος κατηγορεί τον υπερήρωα ως εξίσου υπεύθυνο για την εγκληματικότητα στο Γκόθαμ Σίτυ. Οι καταληκτικές δηλώσεις του Τζο Τσιλ -κεντρικού πρωταγωνιστή που εργάζεται ως σερβιτόρος στο σπίτι του Τζων Γουέην- θέλουν τους πολίτες του Γκόθαμ να εγκληματούν λόγω της γενικευμένης ανέχειας. Τα τελικά λόγια του Τσιλ (με μία ελαφριά παράφραση) ότι «…όσο εσύ ζεις με μια αμύθητη περιουσία, οι πολίτες του Γκόθαμ αναγκάζονται να εγκληματήσουν», συνοψίζει την κεντρική θέση του έργου: Η εγκληματικότητα είναι προϊόν οικονομικής ανισότητας και ο Μπάτμαν είναι ένας υπερασπιστής της οικονομικής ανισότητας και της αστικής ηθικής που αυτή παράγει.
Αυτή η οπτική, ωστόσο, νομίζω ότι αφήνει εκτός του πεδίου της πολύπλοκους κοινωνικούς, ψυχικούς και πολιτισμικούς παράγοντες που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η προσέγγιση του Θεοφίλου διαπνέεται από μια μονόπλευρα υλιστική λογική, η οποία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως ένα μηχανιστικό ον, μια βιολογική μηχανή που καθορίζεται αποκλειστικά από τις υλικές του συνθήκες και από την βιολογικότητά του. Ωστόσο αυτή η προσέγγιση παραβλέπει τους κοινωνικά αδικημένους ανθρώπους της εργατικής τάξης που υιοθετούν επαναστατικές ιδέες χωρίς να γίνονται κακοποιοί. Και, αντιστρόφως, κακοποιούς και παραβατικούς του οργανωμένου εγκλήματος που είναι πλούσιοι και λατρεύουν την χλιδή.
2. Ο Μαρξ και «Το Εγκώμιο του Εγκλήματος»: Μια Μηχανιστική Ερμηνεία της Ανθρώπινης Ύπαρξης
Ο Θεοφίλου είναι αναρχοκομμουνιστής και υποθέτω ότι λαμβάνει υπόψη του την προσέγγιση του Μαρξ στο Εγκώμιο του Εγκλήματος (2011,εκδ. ΑΓΡΑ), όπου αναλύεται η σχέση μεταξύ εγκλήματος και κοινωνίας. Ο Μαρξ υποστήριξε ότι, πέρα από την αρνητική πλευρά της όλης του δράσης, ο (οικονομικά αδύναμος) εγκληματίας συντελεί θετικά στη δημιουργία του ποινικού δικαίου, των επαγγελμάτων γύρω από αυτό, καθώς και τεχνολογιών για την προστασία της ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με τον Μαρξ η δράση του εγκληματία παράγει νέες ανάγκες και κίνητρα για εξέλιξη, όπως στις κλειδαριές, τη νομισματοκοπία και τη χημεία. Τρόπον τινά, το κακό γίνεται κινητήρια δύναμη για την πρόοδο της κοινωνίας και της οικονομίας. Έτσι, το έγκλημα δεν είναι μόνο καταστροφή αλλά και πηγή ανάπτυξης. Ένας τρόπος μέσω του οποίου έχει λόγω ύπαρξης το επάγγελμα του δικαστή, του αστυνομικού και του δικηγόρου.
Μολονότι ο Μαρξ αποκαλύπτει μια διαλεκτικά υλιστική ανάγνωση του εγκλήματος, το Αντίο Μπάτμαν πιάνει ξώφαλτσα αυτή την μαρξική ανάλυση και δεν εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει στην ανάπτυξη της υπόθεσης του έργου. Με αποτέλεσμα να περιορίζεται τελικά ο συγγραφέας στην αντίληψη που αποδίδει την εγκληματικότητα αποκλειστικά στις υλικές συνθήκες, παραβλέποντας την όποια αυτονομία στην ψυχική και πνευματική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Μια ισοπεδωτική ιδέα περί tabula rasa ανθρώπινης συνείδησης αιωρείται στο κατηγορώ του πρωταγωνιστή.
Μερικές προσπάθειες του συγγραφέα να καυτηριάσει σημεία της σύγχρονης αστικής κοινωνικής πραγματικότητας -όπως το ότι οι φιλανθρωπικές βεγγέρες της μεγαλοαστικής μούργας στην πραγματικότητα την ωφελούν οικονομικά – μολονότι εύστοχες, καταλήγουν τετριμμένες και επαναλαμβανόμενες. Τόσο τετριμμένες ώστε, περίπου, το ίδιο επιχείρημα να χρησιμοποιείται από την Αν Χάθαγουεϊ στην ταινία, «Ο σκοτεινός ιππότης: Η επιστροφή» του 2012 σε σκηνοθεσία του Κρίστοφερ Νόλαν.
Η απλοποίηση της αιτιατής σχέσης φτώχειας και εγκληματικότητας, όπως προβάλλεται στο Αντίο Μπάτμαν (ιδίως το comic), αντιβαίνει στην ίδια την ανθρώπινη ιστορία που μας δείχνει ότι το έγκλημα δεν είναι μόνο προϊόν ένδειας, αλλά και υπαρξιακής απόγνωσης, ηθικής παρακμής και πνευματικού κενού (τα οποία δεν βασίζονται μόνο σε αιτίες οικονομικών αδικιών). Δεν μένει παρά να σκεφτούμε το οργανωμένο έγκλημα του λευκού κολλάρου και τις τεράστιες περιουσίες των βαρόνων της μαφίας όσον αφορά τα οικονομικά ισχυρά κοινωνικά στρώματα. Ή και τις γνωστές σε όλους μας, πλέον, πολυφυλετικές κάγκουρο-συμμορίες, όσον αφορά την νεανική εγκληματικότητα. Οι κακοποιοί μπορεί να είναι -εκτός από αδικημένοι- και καθάρματα που λατρεύουν το χρήμα, τη διαστροφή και την ανηθικότητα. Πλούσιοι που αναπαράγουν την ισχύ τους μέσω της εγκληματικής δράσης ή φτωχοί που απλώς απολαμβάνουν την βία της παραβατικότητας για να καλύψουν ψυχικά κενά. Ο υπέροχος και κατάφορα αδικημένος χαρακτήρας του Ουγκώ, Γιάννης Αγιάννης, δεν έχει καμία σχέση με τα οργανωμένα δίκτυα της μαφίας, που αποτελούν σταθερό παράγοντα της αστικής πολιτικής ζωής από τον 19ο και ιδίως από τον 20ο αιώνα. Νομίζω ότι το έργο του Θεοφίλου παραβλέπει αυτές τις πτυχές, επιλέγοντας μια απλουστευτική και μονοδιάστατη προσέγγιση.
Ο Μπάτμαν, πρέπει να αποδομηθεί. Από σύμβολο αυταπάρνησης, ηθικής αντίστασης και τιμωρίας των κακοποιών παρουσιάζεται ως εργαλείο ενός συστήματος που διατηρεί τις ανισότητες και την κοινωνική καταπίεση. Αυτή η μονιστική εστίαση στις υλικές αιτίες, παραμένει εγκλωβισμένη σε έναν περιοριστικό και γραμμικό τρόπο σκέψης, που μειώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά σε μηχανιστικές αντιδράσεις στα εξωτερικά ερεθίσματα. Το εσωτερικό περιεχόμενο του ανθρώπου ερμηνεύεται μόνο ως αντανάκλαση κοινωνικών συνθηκών. Ένας κλασικός comic ήρωας και τα παλιά πρότυπα της φανταστικής λογοτεχνίας τοποθετούνται στο σκαμνί του αιχμαλώτου ως προεκτάσεις μιας αστικής εξουσίας.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Θεοφίλου δεν έχει άδικο για τις πολιτικές αποχρώσεις των περισσότερων αμερικανικών comics της δεκαετίας του ’50. Πράγματι, σε αυτά υπήρχε διάχυτος American αντικομμουνισμός και εμφανείς συστημικές ιδεολογικές αντιλήψεις. Όμως, από εκεί και πέρα χρειάζεται μεγάλη συζήτηση. Η ταύτιση των χάρτινων ηρώων με την συνολική κοσμοθεώρηση της αστικής εξουσίας είναι άστοχη. Σε βαθμό που να μην αναγνωρίζεται στον Μπάτμαν ούτε το προσωπικό τραύμα της εμπειρίας των δολοφονημένων του γονιών, που αποτελεί εσωτερικό κίνητρο δράσης κατά του εγκλήματος (μη σχετιζόμενο αιτιοκρατικά με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες) ικανό να πυροδοτήσει τον βρασμό του αισθήματος της εκδίκησης (ναι, αγαπητοί αναγνώστες, αυτό είναι εγγενές σε πολλούς ανθρώπους, ασχέτως των κοινωνικών δομών και των κανόνων ηθικής που αυτές προκρίνουν).
3. Η Ρομαντική Προσέγγιση του Σταμάτη στην «Ηθική του παιχνιδιού»: Ο Άνθρωπος ως Φορέας Πνευματικής Υπερβατικότητας
Στον αντίποδα της υλιστικής κοσμοαντίληψης του Θεοφίλου, η ρομαντική προσέγγιση του Σταμάτη Μαμούτου εκφράζει την πεποίθηση ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι βαθιά ριζωμένη σε πνευματικές αξίες και μεταφυσικά ιδανικά. Υπέροχα φανταστικά διηγήματα που μας μεταφέρουν με αριστοτεχνικό τρόπο από το κέντρο των Αθηνών στην Ανδραβίδα και πάλι πίσω στους γνωστούς δρόμους της πρωτεύουσας, ενώ παράλληλα μας εισάγουν σε παράλληλους κόσμους των - γνωστών σε όλους μας - «χάρτινων ηρώων» με τους οποίους ο Σταμάτης καταφέρνει να ξεφύγει από την καθημερινότητα και να περιηγηθεί στο βασίλειο της φαντασίας. Καταρχάς «χάρτινοι ήρωες» εμφανίζονται στο τέταρτο διήγημα του Σταμάτη, όταν για τις ανάγκες της υπόθεσης αποκτά ζωή το παλιό επιτραπέζιο «Τέσσερα Παιχνίδια». Οι τέσσερις ήρωες του παιχνιδιού είναι ο Ζορό, ο Σούπερμαν, ο Ταρζάν και ο Ρομπέν των Δασών. Με μια ονειρική αφήγηση που κάνει την πραγματικότητα να εισδύει στον μύθο και τον μύθο να γίνεται πραγματικότητα, ο αναγνώστης μεταφέρεται με τον προσωπικό λογοτεχνικό τρόπο του Σταμάτη σε ένα περιβάλλον όπου οι τέσσερις ήρωες -και κυρίως ο Ζορρό- αναλαμβάνουν δράση και μεταπηδούν στον κόσμο μας.
Η δομή του διηγήματος μοιάζει αρκετά με εκείνη του Θεοφίλου. Ο συγγραφέας συζητά με έναν λογοτεχνικό ήρωα που γνωρίζει πολύ καλά και παραπέμπει λεπτομερώς σε φράσεις που του έχει αποδώσει ο δημιουργός του Τζων Μακώλεϊ. Όμως, οι ομοιότητες ανάμεσα στον Σταμάτη και τον Θεοφίλου τελειώνουν κάπου εκεί. Στο διήγημα του Σταμάτη οι ήρωες της φανταστικής λογοτεχνίας λειτουργούν ως αρχετυπικές μορφές που συμβολίζουν την υπέρβαση της υλικής πραγματικότητας μέσω της ηθικής ακεραιότητας και της αυτοθυσίας. Ο Σταμάτης αναδεικνύει την ρομαντική υπόσταση των χαρακτήρων που είναι βαθύτατα ανατρεπτική προς το αστικό νεωτερικό status. Ο Θεοφίλου βλέπει στον Μπάτμαν έναν υπερασπιστή της αστικής εξουσίας. Ο Σταμάτης αποκαλύπτει την ρομαντικά επαναστατική και παραδοσιοκρατικά ηθική ιδεολογία του Ζορρό.
Διαβάζοντας το διήγημα με τον τίτλο «Τέσσερα Παιχνίδια», αντιλήφθηκα ότι τελικά και εγώ είχα συνάψει κάποια μορφή «αόρατης» φιλικής σχέσης με τους αγαπημένους μου ήρωες. Το μήνυμά τους ήταν τελικά μεταδοτικό και με έκαναν να θέλω να είμαι η καλύτερη έκδοση του εαυτού μου. Η «θεά» φαντασία κινεί την πένα του Σταμάτη, χωρίς να περιορίζεται στη δημιουργία απλών ψυχαγωγικών αφηγήσεων, αλλά επιδιώκοντας να αναδείξει το βάθος και τη σημασία της ανθρώπινης προσπάθειας για την νοηματοδότηση της ζωής και της καθημερινότητας.
Η διαφορά αυτή εκφράζει μια ευρύτερη πολιτισμική και φιλοσοφική σύγκρουση. Η υλιστική κοσμοθέαση του Θεοφίλου προσεγγίζει τον άνθρωπο ως αποτέλεσμα των εξωτερικών του συνθηκών, προτείνοντας λύσεις που περιορίζονται σε κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αντίθετα, η ρομαντική κοσμοαντίληψη του Σταμάτη αναγνωρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη ως φορέα πνεύματος, ηθικής και φαντασίας. Ο Ζορρό μας καλεί να επαναστατήσουμε για να διώξουμε τους κλέφτες πολιτικούς της χώρας μας (φράση που υπάρχει στο πρώτο βιβλίο του ήρωα που έγραψε ο Μακώλεϊ) αλλά, ταυτόχρονα, εξηγεί στον πρωταγωνιστή του διηγήματος ότι μπορεί να μας βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση μόνο με το παράδειγμα της ζωής του που περιλαμβάνουν τα βιβλία του. Γιατί, σύμφωνα με την περιγραφή του Σταμάτη, ως χάρτινος ήρωας είναι δυσδιάστατος και οι σφαίρες ή το σπαθί του δεν μπορούν να πλήξουν τους κακούς ενός κόσμου με περισσότερες διαστάσεις, όπως είναι ο δικός μας.
Ο Σταμάτης, με ένα ρομαντικά συμβολικό τρόπο, περνά μέσα από το διήγημά του τα μηνύματα του πολιτικού Ρομαντισμού και αναδεικνύει την ουσία της σημασίας των ηρώων της λογοτεχνίας του φανταστικού ως προτύπων υπέρβασης και ανατροπής της αστικής εργαλειακής κανονικότητας. Χωρίς να γίνεται στριφνός ιδεολογικός προπαγανδιστής ή διδακτικός, δίχως η λογοτεχνική του αφήγηση να χάνει κάτι από την δυναμική ή την ροή της, ο Σταμάτης ενώνει την λογοτεχνία με την φιλοσοφική σκέψη της πολιτικής σε ένα κείμενο που εκφράζει απολύτως την ταυτότητα του λογοτεχνικού Ρομαντισμού. Πετυχαίνει, δηλαδή, κάτι αρκετά δύσκολο που απαιτεί σημαντική λογοτεχνική δυναμική από έναν συγγραφέα. Δεν παύει στιγμή στις σελίδες του διηγήματος να είναι ο γνωστός μου εθνικιστής Σταμάτης, χωρίς όμως να γράφει αλληγορικά ή να υποτάσσει την λογοτεχνική φαντασία σε πολιτική προπαγάνδα. Η ισορροπία της πένας του είναι αναμφίβολα εντυπωσιακή (αν και θα ήθελα να τον έβλεπα να γράψει κάτι πιο εκτενές χωρίς καθόλου πολιτικό υπόβαθρο). Ο Θεοφίλου κάνει το ακριβώς αντίθετο. Τόσο στην λογοτεχνική του τεχνική όσο και στο τελικό μήνυμα που περνά, η λογοτεχνία υποτάσσεται στην ανάγκη της πολιτικής ιδεολογίας.
Οι χάρτινοι ήρωες –με τον τρόπο που παρουσιάζονται από τον Σταμάτη– εάν και δυσδιάστατοι καταλήγουν «πολυδιάστατοι», καθώς μας δίνουν μαθήματα ζωής. Στον μύθο, στο παραμύθι και στο υπερβατικό τους στοιχείο βρίσκει, τελικά, η «πραγματικότητα» την πλήρωσή της. Διαβάζοντας τα διηγήματα, πολλές φορές, σκέφτηκα μία φράση την οποία είχα ακούσει από έναν Αμερικανό θιασώτη του black metal. Η φράση του είχε ως εξής, «…they call the Enlightenment the Age of Reason…Yeah…the age that gave us no reason to live»(ας μου επιτραπούν τα αγγλικά, ειδάλλως η φράση θα στερείται νοήματος). Η κατάργηση του μύθου και των ηρώων λόγω της «εκλογικοποίησης» των πάντων καθιστά τον άνθρωπο δέσμιο σε ένα επίπεδο που προηγείται της αστικής εξουσίας και την προϋποθέτει. Αν πρέπει να αναζητήσουμε την ανατροπή της άδικης και αντιανθρώπινης εξουσίας των καιρών μας ο προορισμός των οδηγών της ανατροπής πρέπει να είναι πιο βαθύς από την πολιτική αντιπαράθεση. Πρέπει να περάσει από το εσώτερα του πνεύματος και να διαλύσει πρώτα εκεί την κυριαρχία των διανοητικών δυνάμεων που θέτουν τα θεμέλια στα οποία εδράζεται η άθλια καπιταλιστική εξουσία της εποχής μας. Ο Σταμάτης μέσω της επικοινωνίας του με τους ήρωες των διηγημάτων του μας δείχνει ότι, όχι μόνο αυτοί οι ήρωες «υπάρχουν», αλλά ότι αποτελούν και εκφράσεις του δικού μας εσώτερου κόσμου. Τι παραπάνω είναι ο εσώτερος μας κόσμος, άραγε, πέρα από πτυχές των αιώνιων αρχετύπων τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πανανθρώπινης ψυχής; Από πού θα αντλήσουμε τα ηθικά εφόδια για να κρίνουμε ότι το αστικό σύστημα που καυτηριάζει ο Θεοφίλου είναι όντως άδικο όταν οι υποστηρικτές του μας αντιτάξουν ορθολογιστικά επιχειρήματα ή ακόμη και αηθικές προσεγγίσεις ενός μεταμοντέρνου οικονομιστικού δαρβινισμού;
Όπως λέω πάντα, «Εάν δεν υπάρχει κάτι που να μας εμπνέει να σηκώσουμε το βλέμμα μας προς τον ουρανό, καταλήγουμε να το χαμηλώνουμε προς το έδαφος». Διαβάζοντας τα τέσσερα διηγήματα θυμήθηκα ότι η φαντασία είναι και μορφή γνώσης αλλά συνάμα και όπλο. Μία λόγχη η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον της δυσειδούς καθημερινότητας και να μας βοηθήσει έτσι ώστε να βγούμε νικητές στις καθημερινές μας μάχες. Η «Ηθική του παιχνιδιού» μας υπενθυμίζει ότι η ανθρώπινη ύπαρξη δεν μπορεί να περιοριστεί στα στενά όρια της υλικής πραγματικότητας. Οι χάρτινοι ήρωες, μέσω των πλατωνικών διαλόγων που έχουν με τον Σταμάτη, καταλήγουν να λειτουργήσουν ως μια ισχυρή υπενθύμιση για το ότι η αναζήτηση του νοήματος, της ηθικής και του «καλού», αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της Ρομαντικής κοσμοθέασης.
Οι άνθρωποι που δεν αγαπούν τους ήρωες, μας θέλουν φυλακισμένους (ακόμη κι εάν κάποιοι από αυτούς μιλούν υπέρ της κατάργησής των φυλακών). Ο Τόλκιν είχε αναφέρει χαρακτηριστικά, «Γιατί να περιφρονείται ένας άνθρωπος που, βρίσκοντας τον εαυτό του φυλακισμένο, προσπαθεί να αποδράσει και να πάει σπίτι του; Ή που, όταν δεν μπορεί να το κάνει, σκέφτεται και μιλά για άλλα θέματα που δεν έχουν να κάνουν με τους δεσμοφύλακες και τους τοίχους της φυλακής; Ο έξω κόσμος δεν έχει γίνει λιγότερο πραγματικός επειδή ο φυλακισμένος δεν μπορεί να τον δει. Χρησιμοποιώντας τη λέξη «απόδραση» με αυτόν τον τρόπο, οι κριτικοί (εννοώντας του κριτικούς του έργου του) έχουν επιλέξει τη λάθος λέξη, και, επιπλέον, συγχέουν —όχι πάντα λόγω κάποιου καλοπροαίρετου λάθους— την Απόδραση του Φυλακισμένου με τη Διαφυγή του Λιποτάκτη».[i] Αυτό κατάφερα να κάνω και εγώ όσο διάβαζα τα διηγήματα του Σταμάτη. Να αποδράσω, έστω και για λίγο, από την «φυλακή». Το ίδιο θα πρότεινα και στους πάσης φύσεως υλιστές. Εάν θέλουν να αισθάνονται ελεύθεροι, έστω και για λίγο, θα πρέπει να βάλουν λίγο Ρομαντισμό στην ζωή τους. Έτσι πέφτουν και οι μεγαλύτερες φυλακές. Οι εσωτερικές μας φυλακές.
[i] https://www.wordonfire.org/articles/escape-is-not-escapism/
Σχόλια:
Ανώνυμε, καταρχάς μην χρησιμοποιείς δεύτερο πληθυντικό. Γιατί το κάνεις; Πότε επιχείρησε η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. να κάνει αισχρή προπαγάνδα για τον Καβάφη ή για οποιονδήποτε άλλον; Ποτέ δεν το κάναμε αυτό. Θες να απολογηθώ εγώ για άρθρο που ανέβασε άλλος; Κάπως άδικο δεν είναι; Απευθύνσου στον Σταύρο και όχι σε εμένα.
Στα της ουσίας τώρα. Για να μην νομίζεις ότι υπεκφεύγω. Ασφαλώς και δεν είχε καμία σχέση με τον φασισμό ο Καβάφης. Το γράφω κατηγορηματικά. Τέλος. Είμαστε εντάξει τώρα;
Η επίμαχη επιστολή ήταν μάλλον πλαστή. Ο ένας από τους φερόμενους ως υπογράφοντες έτσι είχε δηλώσει σε εφημερίδα της Αλεξάνδρειας. Επίσης, είναι απίθανο ο Καβάφης να είχε υπογράψει ένα τέτοιο ανόητο κείμενο, το οποίο -επιπλέον- στρεφόταν κατά του δημοτικισμού. Για κάποιο διάστημα είχε εκδηλώσει εθνοκεντρικές ανησυχίες και είχε επαφές με τον Δραγούμη. Όμως, αυτά την εποχή που ο Ίωνας ήταν στην πρεσβεία της Αλεξάνδρειας και οργάνωνε δίκτυα της ελληνικής ομογένειας, όπου πήγαινε. Δεν είχε ακόμη οργανώσει τον ριζοσπαστικά συντηρητικό και προφασιστικό πολιτικό του κύκλο. Αυτό έγινε δέκα χρόνια αργότερα. Ο Καβάφης σε αυτά τα χρόνια όχι μόνο δεν ενεπλάκη σε τέτοιους πολιτικούς κύκλους αλλά και δήλωνε ξεκάθαρα αντίθετος σε προφασιστικές ιδέες. Διάβασε το βιβλίο του Βουτουρή https://www.politeianet.gr/books/9789600362725-boutouris-pantelis-kastaniotis-idees-tis-sklirotitas-kai-tis-kalosunis-277047 και τελειώνει το θέμα.
Καμία ένταση. Απλά είναι κάπως παράξενο να διαμαρτύρεσαι εδώ για άρθρο που ανέβηκε σε διαφορετικό ιστολόγιο. Κι εγώ σ' ευχαριστώ για τον διάλογο, χωρίς καμία παρεξήγηση.
Η σύγκρουση γενικεύτηκε στους κόλπους των δημοτικιστών και στην συζήτηση μπήκε ο Σκληρός, κάνοντας την έκπληξη. Ο Σκληρός μπήκε στην συζήτηση κοντράροντας τον Βλαστό αλλά όχι υιοθετώντας τα ανθρωπιστικά επιχειρήματα των υπολοίπων αριστερών διανοητών. Ο Σκληρός παρουσίασε τον μαρξισμό ως την πιο σκληρή ιδεολογία, γιατί εξέφραζε την υποτιθέμενα αδήριτη ιστορική νομοτέλεια. Μετά μπήκε ο Δραγούμης εναντίον του Σκληρού (αυτός υπέρ της εθνικιστικής σκληρότητας) και έγινε το μπάχαλο που λίγο πολύ γνωρίζουν οι περισσότεροι αναγνώστες. Κατά την διάρκεια αυτής της συζήτησης ο Καβάφης σημείωνε:
"Τι απαίσιο πράγμα αυτές οι νέες φιλοσοφικές ιδέες της σκληρότητος, του σωστού της υπερισχύσεως του δυνατού, του τάχα εξυγιαντικού έργου της πάλης [...] εξαλείφοντας τους μικρούς, τους ασθενικούς κτλ. Αφού πρέπει να ζήσουμε εν κοινωνία [...] τι θα πουν αυτά τα τρελά της σκληρότητος, της υπερισχύσεως κτλ. [...] Όχι η σκληρότης αλλά η Επιείκια, η Λύπη, η Παραχώρισις, η Καλοσύνη (αυτά βεβαίως συνετώς και χωρίς υπερβολές) είναι και η Δύναμις και η Σοφία." (10/09/1910).
Μετά από αυτό δεν νομίζω ότι έχει κανένα νόημα να συζητήσουμε περί "φασίστα" Καβάφη. Αυτά είναι γελοιότητες ιστορικών του τηλεάστυ, όπως ο μακαρίτης ο Καργάκος. Ούτε στην συνέχεια της ζωής του, με τον φασισμό πλέον καθεστώς στην Ιταλία, έγραψε κάτι που να δείχνει ότι άλλαξε στάση, απ' όσο γνωρίζω. Τώρα αν κάνουμε new age προσεγγίσεις στον Χίτλερ, σαν αυτές των εθνικιστών της γενιάς του Πολυτεχνείου, μπορεί να χωρέσει και ο Καβάφης στον φασισμό.
Γενικά δεν ήταν πολιτικά ενεργός ως διανοητής. Είχε πολιτική γνώμη, ασφαλώς. Υπάρχει το πολύ καλό βιβλίο "Ο Πολιτικός Καβάφης". Όταν τον απασχολούσαν τα πολιτικά εξέφραζε πατριωτικές θέσεις, θα μπορούσαμε να πούμε ρομαντικά συντηρητικές. Φιλομοναρχικός και αντιβενιζελικός ήταν. Υπέρ της Μεγάλης Ιδέας. Υπέρ των Αιγυπτίων πατριωτών και κατά των ιμπεριαλιστών Άγγλων (είχε γράψει νομίζω κάποιο ποίημα για αυτούς/ άλλη απόδειξη των γελοιοτήτων ΝΓΜ, ΑΗΚ και λοιπών που τον θέλουν ρατσιστή). Αλλά δεν ήταν πολιτικοποιημένος. Δεν έκανε δημόσιες τοποθετήσεις. Πολύ σπάνια συζητούσε δημοσίως για τα πολιτικά. Δεν ήταν το πρώτο πεδίο ενδιαφέροντος η πολιτική για εκείνον. Μια γενική πατριωτική έμφαση την έδινε. Αλλά, όχι τέτοια ώστε να τον διακρίνει ως πολιτικό εκφραστή του εθνικισμού. Ιδίως, μάλιστα, εφόσον υιοθετούσε ιδέες που ορισμένες εξ αυτών ήταν κόντρα στον εθνικισμό (και άλλες φιλικές προς αυτόν).
Αν βάλουμε ως κριτήριο τον Ρομαντισμό μπορεί κάπως να χωρέσει σε εμάς, αν και με επιφύλαξη για τις αντιδιαφωτιστικές του ιδέες. Δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν (επαναλαμβάνω, από τα όσα γνωρίζω). Αν το κλείσουμε το κριτήριο αυστηρά στον φασισμό, είναι για γέλια (και για κλάματα) όποιος τον τοποθετήσει με βεβαιότητα διακήρυξης εντός των πλαισίων του (αυτό το γνωρίζω με βεβαιότητα).
Ελπίζω να έγινα πιο κατανοητός.
Το ποίημα εδώ: https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=9&text_id=897
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχική του μορφή το ποίημα ξεκινούσε με το «Σαν το ’φεραν οι Εγγλέζοι να το κρεμάσουν…» Ο Καβάφης άλλαξε την λέξη «Εγγλέζοι» με την λέξη «Χριστιανοί» για να συμπεριλάβει όλους τους αποικιοκράτες.
Επίσης εάν κάποιος διαβάσει τα άπαντα του Καβάφη - όπου δεν μιλάμε και για τον όγκο των απάντων του Παλάμα, είναι κάτι σχετικά εύκολο - το να τον χαρακτηρίσει με οποιοδήποτε τρόπο ρατσιστή, είναι παραπάνω από γελοίο. Δεν ήξερα καν ότι υπήρχε αυτή η «θεωρία» περί ρατσιστή Καβάφη. Υποθέτω, ότι τα άτομα που τα λένε αυτά βασίζονται σε ένα πράγμα. Στο ότι πλέον, σχεδόν, κανείς δεν διαβάζει.
Βέβαια, για να είμαι δίκαιος, στην Ελλάδα δεν κάνουμε τίποτα παραπάνω πέραν του να μιμούμαστε την Αγγλόσφαιρα (και να επηρεαζόμαστε άμεσα από αυτήν). Και μίας που μίλησα για απαιδεία παραπάνω, και η δική μας απαιδεία απόρροια αποικιοκρατικών πολιτικών είναι. Είναι εμφανές ότι σε όλη την Δύση οι κοινωνικές επιστήμες έχουν πάρει την κατιούσα, με φοιτητές σπουδαίων κολλεγίων του εξωτερικού να μην μπορούν να κατανοήσουν (ή τουλάχιστον να τελειώσουν ολόκληρο) ένα βιβλίο.
The Elite Students Who Can’t Read Books (The Atlantic): https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2024/11/the-elite-college-students-who-cant-read-books/679945/
κοπριτης (και διδακτορικα) εδω...Μαμουτεεε, αν μου θελεις εικαστικη υποστηριξη, σου εχω και μια διαφορετικη προταση για την επομενη φορα:
Ζωγραφίζει με τον πρωκτό: Ο Έλληνας καλλιτέχνης που κάνει «κwλογραφίες»
https://www.tilestwra.com/zografizei-me-ton-prokto-o-ellinas-kallitechnis-pou-kanei-kwlografies/?sfnsn=mo&fbclid=IwY2xjawH6btdleHRuA2FlbQIxMQABHSjf6Ltafr5WBTSu_sOaZEJIsyvI6hebClCs0GInQ-qih5JgmDWIdZff-Q_aem_6_hBI96KwthmV_c_g76aRQ
για αυτο ασε τους Κανελους και πιασε τους Καβαφελους...μιας που θαυμαζετε και τον Καβαφη που θρηνει τον χαμενο εραστη του Αντωνιο στην Αλεξανδρεια που χανεται...
-Λεμουριος τρολιστας
Είναι πολύ διαφορετικό το περιβάλλον και η εποχή. Οι ΗΠΑ από την Γερμανία του μεσοπολέμου, οι ιδεολογίες κλπ.
Αν θέλουμε να εξετάσουμε τον Τραμπισμό ως ιδεολογική εκδοχή φαίνεται σωστό να το κάνουμε αναζητώντας τον στο πλαίσιο του φιλελευθερισμού παρά σε εκείνο του αντιδιαφωτισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός συνδυάζει την έμφαση στην ιλιγγιώδη τεχνολογία (και την πρόοδο) με πατριωτικές και ψευτοεθνοκεντρικές κορώνες. Βέβαια, ο Τραμπισμός δεν είναι συνηθισμένη περίπτωση νεοφιλελευθερισμού. Είναι η λαϊκιστική εκδοχή του. Όμως, το τέρμα βάθος, ο πυρήνας του Τραμπισμού, νομίζουμε ότι παραμένει ο φιλελευθερισμός. Εφόσον υπάρχει αυτός ο πυρήνας δεν έχει νόημα να συσχετίσουμε τον τραμπισμό με τις αντιδιαφωτιστικές ιδεολογικές πτυχές όπως ήταν η συντηρητική επανάσταση. Η συντηρητική επανάσταση, για την ακρίβεια ο αντιδραστικός μοντερνισμός της συντηρητικής επανάστασης, απαντούσε -σε έναν εσωτερικό διάλογο- στον παλαιότερο αντιτεχνοκρατικό Ρομαντισμό. Εσωτερικά εθνικιστικό ήταν το μπραν ντε φερ. Ο Τραμπισμός σε ποιον απαντά; Δεν υπάρχει καν αυτή η αντιστοιχία.
"Αν πρέπει να αναζητήσουμε την ανατροπή της άδικης και αντιανθρώπινης εξουσίας των καιρών μας ο προορισμός των οδηγών της ανατροπής πρέπει να είναι πιο βαθύς από την πολιτική αντιπαράθεση. Πρέπει να περάσει από το εσώτερα του πνεύματος και να διαλύσει πρώτα εκεί την κυριαρχία των διανοητικών δυνάμεων που θέτουν τα θεμέλια στα οποία εδράζεται η άθλια καπιταλιστική εξουσία της εποχής μας. Ο Σταμάτης μέσω της επικοινωνίας του με τους ήρωες των διηγημάτων του μας δείχνει ότι, όχι μόνο αυτοί οι ήρωες «υπάρχουν», αλλά ότι αποτελούν και εκφράσεις του δικού μας εσώτερου κόσμου."
Έχω φτάσει στο συμπέρασμα ότι εκεί οφείλεται η χρεοκοπία του κομμουνισμού. Δεν είναι απλά οι σχέσεις παραγωγής και ο συγκεντρωτισμός που δημιουργεί τις γραφειοκρατιες. Ελλείψει υπερβατικού περιεχομένου το πολιτικό υποκείμενο καθίσταται άδειο τσόφλι με νομοτελειακή κατάληξη το "εγώ", ιδιαίτερα όταν η πρώτη γενιά που σφυρηλατήθηκε στην επανάσταση περάσει και αναλάβουν οι επόμενοι. Αν πρέπει να κρατήσουμε κάτι από την πρόσφατη ιστορία της νεοτερικοτητας είναι ότι ο φιλελευθερισμός είναι το γνήσιο τέκνο του διαφωτισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι προνεωτερικοι λαοί ήταν ευεπιφοροι στο σοσιαλισμό λόγω κοινοτικής παράδοσης και οι κομμουνιστές που φύτεψαν εκεί το Διαφωτισμό οδήγησαν εν τέλει στον φιλελευθερισμό.
Γενικά όλα τα άρθρα είναι άκρως ενδιαφέροντα. Συνεχίστε την καλή δουλειά!
Είναι σημαντικό κι αυτό που είπες περί αγροτών και εργατών επαναστατών οι οποίοι εξεγέρθηκαν στην Ρωσία πριν από όλους τους άλλους. Ακόμη σημαντικότερο το ότι η επανάσταση έγινε στην λιγότερο εκβιομηχανοποιημένη χώρα της Ευρωπαϊκής ηπείρου.
Για ακόμη μία φορά λοιπόν, οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν πέσει έξω. Φαίνεται ότι οι Ρώσοι των αρχών του 20ου αιώνα δεν ήθελαν τον βίαιο «εξευρωπαϊσμό» ο οποίος ήταν καθοδηγούμενος από το παλάτι κι από μία ξεπεσμένη και εκδυτικοποιημένη, πλέον, αριστοκρατία. Μάλιστα υπάρχει βιβλιογραφία η οποία αναφέρει χαρακτηριστικά ότι οι Παλαιοί Πιστοί της Ρωσίας (οι οποίοι είχαν διαχωριστεί το 1666 μ.Χ. από το Πατριαρχείο) έβλεπαν με πολύ θετικό πρόσημο τον ψεύδοκοινοτισμό των επαναστατών. Πίστευαν ότι οι μπολσεβίκοι λειτουργούσαν ως οι τιμωροί ενός διεφθαρμένου συστήματος το οποίο προσπαθούσε με νύχια και με δόντια να κάνει την Ρωσία μία νέα Γερμανία ή Αγγλία. Φυσικά, όταν έπεσε η οικογένεια των Τσάρων και με το τέλος του εμφυλίου, οι ίδιοι πάλαιόπιστοι με το που αντιλήφθηκαν τι είχε ξεκινήσει να συμβαίνει, κατάλαβαν το τεράστιο λάθος τους. Αλλά, ήταν αργά.
και: "Ο Καβάφης σε αυτά τα χρόνια όχι μόνο δεν ενεπλάκη σε τέτοιους πολιτικούς κύκλους αλλά και δήλωνε ξεκάθαρα αντίθετος σε εθνικιστικές και προφασιστικές ιδέες."
Το νόημα των παραπάνω φράσεων εσύ το συνοψίζεις στο συμπέρασμα ότι δεχόμαστε έναν "αντιφασίστα Καβάφη"; Είναι ίδιο το νόημα της φράσης "ήταν αντίθετος με προφασιστικές ιδέες" με εκείνο της φράσης "ήταν αντιφασίστας"; Και μην αρχίσεις πάλι τα καγκουριλίκια ότι παίζουμε με τις λέξεις. Ούτε παίζουμε με τις λέξεις, ούτε είναι άνευ σημασίας στην πολιτική η ακριβής ορολογία. Αν δεν γνωρίζεις την ελληνική ή αν είστε όλοι οι ακροδεξιοί ανίκανοι να χρησιμοποιήσετε πολιτική γλώσσα δεν ευθύνεται ο Σταμάτης και η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.
Ναι είναι πιο κοντά στον Καβάφη η προσέγγιση του Μαύρου Κρίνου από την προσέγγιση κάποιου που θέλει να τον παρουσιάσει ως συνειδητό πολιτικά αντιφασίστα. Αλλά δεν βλέπουμε να έκανε κάτι τέτοιο ο σχολιαστής που στηλιτεύεις. Και κυρίως έχει σημασία ποιος κάνει την αρχή και με ποιον τρόπο σε έναν διάλογο. Η αρχή έγινε από τον Μαύρο Κρίνο βάζοντας στην προμετωπίδα του άρθρου τον τίτλο "ο φασίστας Καβάφης", (ευτυχώς σε εισαγωγικά). Αν δεις και το υπόλοιπο περιεχόμενο του άρθρου, τι περιμένεις; Να μην αντιδράσουν οι αναρχικοί και οι κομμουνιστές; Αν θες την γνώμη μας ή προσεγγίζεις κάποιους με ειλικρινή τρόπο που δεν κινεί τα ελατήρια της ιδεολογικής του αντίδρασης ή δεν τους προσεγγίζεις καθόλου. Αν τους προσεγγίζεις προβοκάροντάς τους (ταυτόχρονα), εύλογα θα αντιδράσουν αρνητικά. Το ότι βρέθηκαν κάποιοι αναρχικοί να μπουν σε διάλογο, μετά από αυτό το ακροδεξιό κατάλοιπο συμπεριφοράς, εμείς καλό το βλέπουμε. Είμαστε σίγουροι ότι οι περισσότεροι απλώς θα έβαλαν για πολλοστή φορά τα γέλια με τις ανακολουθίες του χώρου. Αλλά αυτά αφορούν τον Μαύρο κρίνο και τους αναρχικούς/κομμουνιστές που τον διάβασαν.
Εμείς ενοχληθήκαμε περισσότερο από τον αναρχικό όχι γιατί έχει μια δική του οπτική επί του Καβάφη (σωστή ή λάθος). Ο καθένας βλέπει τα πράγματα και τα πρόσωπα από την δική του ιδεολογική σκοπιά. Αυτό είναι αναμενόμενο. Εμείς ενοχληθήκαμε (δεν εννοούμε ότι ενοχληθήκαμε σε βαθμό παρεξηγήσεως) γιατί μας αντιμετώπισε στο πρώτο σχόλιο σαν να είμαστε συνένοχοι στο προβοκάρισμα, σαν να το ανεβάσαμε εμείς το άρθρο (χρησιμοποίησε δεύτερο πληθυντικό), σαν να είμαστε οι ίδιοι διαχειριστές του ιστολογίου του Σταύρου. Του εξήγησε ο Σταμάτης ότι δεν ισχύει αυτό και ο άνθρωπος απάντησε ευγενικά, χωρίς να τραβήξει τα πράγματα στα άκρα και χωρίς τα κλαψομούνικα καραγκιοζιλίκια που ακολούθησαν από την εδώ πλευρά (ότι δήθεν στηρίζουμε τους αντιφασίστες για να κάνουμε καριέρες και τις υπόλοιπες μαλακίες που γράφετε ανώνυμα στα σχόλια του Κρίνου). Αν θέλαμε να κάναμε καριέρες έχοντας κάνει πλακάκια με τον αντιφασισμό δεν θα υπήρχε η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. και τώρα θα ήμασταν ενσωματωμένοι σε κάποιο ισχυρό πολιτικό χώρο με μια άνετη αποκατάσταση. Επειδή, λοιπόν, δεν έχετε περάσει ούτε απ' έξω από το πανεπιστήμιο για να γνωρίζετε τι πραγματικά συμβαίνει με εμάς, σταματήστε τις μαλακίες.
Ο αναρχικός σχολιαστής εξέφρασε τις δικές του αυτονόητες θέσεις, με ευγένεια και χωρίς τον εσωτερικευμένα προβοκατόρικο τρόπο που το κάνετε εσείς. Για αυτό και συζητήσαμε ανθρώπινα. πράγμα πολύ δύσκολο να γίνει με άτομα που έχετε υιοθετήσει την παλιανθρωπική κουτοπονηριά των Τέληδων, των Πλεύρηδων, των (αειμνήστων) Μιχαλόπουλων κλπ που μαστίζει τον χώρο ως ακροδεξιό κατάλοιπο...
Στα του ιδεολογικού περιεχομένου του σχολιασμού σου τώρα.
Πολύ σωστά αυτά που αναφέρεις για τον πολιτικό Ρομαντισμό. Να διευκρινιστεί, όμως, ότι ο Καβάφης (όπως και οι υπόλοιποι συγγραφείς της εποχής του, ο Δραγούμης κλπ) όταν μιλούσαν για φυλή εννοούσαν το ελληνικό έθνος (την ελληνική φυλή), όχι την άρια ομοεθνία. Επειδή αναφέρεις κάτι για πανσπερμία φυλών, η αλήθεια είναι ότι ο Καβάφης θεωρούσε ότι το νεότερο ελληνικό έθνος αποτελούσε φυλετικό μίγμα λευκών (και όχι μόνο σε κάποιες περιπτώσεις) λαών. Δεν το έβλεπε ως καθαρή συνέχεια του λαού της αρχαιότητας στο βιολογικό του υπόβαθρο αλλά μόνο στο πνευματικό. Ε, πώς είναι δυνατόν αυτό να το παραβλέπουμε και να τον κατηγοριοποιήσουμε ως φασίστα;
Αφού το θέμα της βιολογικής υπόστασης (πέρα από κάποιες ρητορικές παλινδρομήσεις του Μουσολίνι) ήταν βασικό γνώρισμα (της εκμοντέρνισης του Ρομαντισμού μέσω της επαφής με τον δαρβινισμό) του φασισμού. Φασισμός που να παραδέχεται φυλετική μίξη στο ιστορικό υπόβαθρο των εθνών δεν υπάρχει, ανώνυμε. Αντιδιαφωτιστικός πολιτικός Ρομαντισμός υπάρχει.
Για αυτό επαναλαμβάνουμε ότι είναι πολύ πιο εύστοχο και βολικό να βασιστεί η πολιτική επικοινωνία του χώρου στο αρχικό πεδίο του Ρομαντισμού (που είναι η μήτρα από την οποία ξεκινούν όλα) παρά στον φασισμό που ήταν μια στιγμή του πολιτικού Ρομαντισμού με γνωρίσματα ικανά να ανταποκριθούν στα δεδομένα μόνο του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.
Αλλά όσο εμείς το λέμε τόσο εσείς κάνετε το αντίστροφο. Νομίζετε ότι με αυτό τον τρόπο θα φανεί περισσότερο η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. και θα χάσει την επιρροή της στον χώρο η σπορά των ορφανών του Μιχαλολιάκου. Για να είμαστε ειλικρινείς, τώρα. Έχουμε άδικο; Φοβάστε μήπως δεν πουλήσουν τα βιβλία των ημετέρων σας ακροδεξιών παραγόντων, μήπως μαζέψει αρκετό κόσμο η λέσχη σε κάποια μάζωξη και απειληθεί το εφέ μαζικότητας των δικών σας παιδιών (που μια χαρά τα βρίσκουν με σκουπίδια της ακροδεξιάς/ τόσο με ορφανά του Μιχαλολιάκου που ονειρεύονται να γίνουν οι διαχειριστές του χώρου όσο και με πυροβολημένους βλάκες της άκρας δεξιάς). Μην ανοίγεις τέτοια θέματα με εμάς φίλε γιατί δεν μασάμε τα λόγια μας. Αλλού αυτά περί ενότητας. Αλλού οι δήθεν απορίες. Εδώ είμαστε αληθινά αυτόνομοι. Μόνο εμείς, δυστυχώς.
Εκτός και αν είσαι νεότερος και έχεις πιστέψει το παραμύθι αυτών των τύπων. Αν ισχύει αυτό, απλά στάσου με λίγη περισσότερη προσοχή στα γεγονότα. Διάβασε λίγο πιο βαθιά τις γραμμές των κειμένων του κάθε εμπλεκόμενου στον χώρο. Και θα καταλάβεις τι συμβαίνει, αργά ή γρήγορα.
Νόμισα ότι η χρήση της ταμπέλας φασίστας για τον Καβάφη ήταν στοχευμένη προβοκάτσια. Μπορεί να κάνω λάθος και να είναι προϊόν άγνοιας. Με όσα διάβασα στα σχόλια του Μαύρου Κρίνου και εδώ σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγω. Τα περισσότερα άτομα του πολιτικού σας χώρου αδυνατούν να διαβάσουν και να καταλάβουν τη λογοτεχνία. Την αντιμετωπίζουν σαν να είναι πολιτική μπροσούρα. Με όρους γηπέδου. Δικοί μας και δικοί σας. Υπάρχουν και αναρχικοί, κομμουνιστές, αντιφασίστες με το ίδιο πρόβλημα. Σε εσάς όμως διαπιστώνω ότι είναι ο κανόνας.
Ανώνυμε ο Καβάφης δεν έγραφε στρατευμένη πολιτική ποίηση. Τα ποιήματα του ήταν ηθικά. Μέχρι και σε αυτά που είχαν πολιτικό θέμα η ηθική ήταν το ζουμί τους. Αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο του ποιήματος μπορεί να αρέσει σε όλους τους ανθρώπους ή και σε κανέναν. Πάντως απευθύνεται σε όλους. Είναι οικουμενικό. Κατά αυτό τον τρόπο ο Ρωμανός μπορεί να εμπνεύστηκε από στίχους του Καβάφη, ο Κουφοντίνας από στίχους του Παλαμά και ο κάθε άνθρωπος από στίχους του κάθε ποιητή.
Όταν έχουμε να κάνουμε με στρατευμένη ποίηση τότε πραγματικά υπάρχει προνομιακό ακροατήριο. Όμως ακόμα και οι στρατευμένοι ποιητές δεν έγραψαν μόνο στρατευμένη ποίηση. Υπό αυτό το σκεπτικό ο Ρίτσος θα έπρεπε να διαβαστεί μόνο από το ΚΚΕ, ο Ελύτης μόνο από τη Νέα Δημοκρατία.
Αν θέλετε να υποστηρίξετε ότι καλύτερο είναι ο κάθε ιδεολόγος να παραπέμπει σε λογοτεχνικά κείμενα δημιουργών που έχουν τις ίδιες πολιτικές ιδέες με αυτόν θα το καταλάβω. Αν και δεν είναι απόλυτο. Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να παρατηρήσετε το Ρωμανό για αναντιστοιχία. Όχι να πείτε ότι ο αναρχικός Ρωμανός εμπνέεται από τον φασίστα Καβάφη. Η ταμπελοποίηση καταστρέφει το νόημα και των δύο. Ή θα έπρεπε να δεχτείτε ότι η οικουμενικότητα του καβαφικού μηνύματος είναι τόσο ισχυρή ώστε να εμπνέει ανθρώπους από διάφορους πολιτικούς χώρους ή ότι ο Ρωμανός θα μπορούσε να επικαλεστεί έναν αναρχικό ή έναν κομμουνιστή λογοτέχνη. Να είστε υπέρ του Ρωμανού και να βγάλετε τον Καβάφη φασίστα είναι μια απλούστευση που ακρωτηριάζει εντελώς το όποιο νόημα.
Ανώνυμε αν φάνηκε ότι παρουσίασα τον Καβάφη σαν στρατευμένο αντιφασίστα ξεκαθαρίζω ότι δεν εννοούσα κάτι τέτοιο. Ούτε φασίστας ούτε αντιφασίστας ήταν. Βασικά δεν ήταν πολιτικός ποιητής. Σίγουρα είχε πατριωτικές ιδέες και ρομαντικές επιρροές. Αν τον παρουσιάζατε εξαρχής έτσι δεν θα είχα κανένα λόγο να διαφωνήσω. Επιπλέον θα έλεγα ότι δεν είναι μονοπώλιο των φασιστών ή συνολικά των ρομαντικών ο πατριωτισμός. Όμως δεν θέλω να προκαλέσω νέες εντάσεις.
Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. δεν μου είναι εύκολο να το παραδεχτώ μα οφείλω να το κάνω. Πρώτη φορά παραδέχομαι ότι υπάρχουν εθνικιστές, φασίστες, αντιδιαφωτιστές με τους οποίους μπορώ να συζητήσω κανονικά, έχουν μορφωτικό επίπεδο, είναι ικανοί να κατανοήσουν υψηλά νοήματα και να προστατεύσουν μια συζήτηση. Κατά καιρούς έχετε καταφερθεί εναντίον του μεταμοντερνισμού. Εγώ πάντως αυτή τη διαπίστωση, όπως και την περίπτωσή σας συνολικά, στο μεταμοντέρνο απροσδόκητο την εντάσσω. Θα ήθελα πραγματικά να σας ρωτήσω πώς μπορείτε και συνυπάρχετε στον ίδιο πολιτικό χώρο με αυτούς τους ανθρώπους. Όμως δεν θέλω να το χοντρύνω. Λυπάμαι που είστε πολιτικοί μου εχθροί. Λυπάμαι πολύ. Εύχομαι να έχετε καλή συνέχεια ως άνθρωποι, όχι ως πολιτικοί δρώντες. Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας και ελπίζω να έγινα σαφής στο τι θέλω να πω.
(Τηλεγραφική ιστορία του μεταπολεμικού ελλαδικού εθνικιστικού χώρου)
Μπορεί να με έχει ξεγελάσει στον σχολιασμό κάποιες φορές. Είναι αδύνατον να συλληφθεί, κάθε φορά, ένας τέτοιος ταχυδακτυλουργός των προσωπικών του ταυτοτήτων. Αλλά, και πάλι δυστυχώς για αυτόν, τον έχουμε τσακώσει στα πράσα άλλες τόσες. Έχει κάψει χαρακτήρες που οικοδομούσε χρόνια εδώ μέσα.
Διαλόγους μαζί του δεν γουστάρω. Όμως, εφόσον δεν μπορώ να τον αποφύγω, αρέσκομαι να τον γελοιοποιώ όταν προκαλεί. Έχει και το μαύρο χιούμορ ένα μερίδιο στην ζωή μου.
Το χειρότερο όλων είναι το αποτέλεσμα. Όντας δέσμιος των παθών του δεν αντιλαμβάνεται ότι όσο τρολάρει τόσο ρίχνει νερό στον μύλο μας. Γιατί έχουμε καταλάβει την στρατηγική του και την έχουμε εντάξει στην ακτίνα των αντιμέτρων της δικής μας στρατηγικής. Με αποτέλεσμα, όλα αυτά τα χρόνια, να αυξάνεται η αναγνωσιμότητα και η εμβέλεια της λέσχης, την ίδια ώρα που καταποντίζεται το δικό του δημόσιο προφίλ.
Εγώ παραμένω τριγυρισμένος από αγαπημένους φίλους, που με εκτιμούν και τους εκτιμώ, εδώ και πολλά χρόνια. Η λέσχη διατηρεί έναν μικρό αλλά αδιάσπαστο πυρήνα μελών, ο οποίος μεγαλώνει αργά. Εκείνος έχει ξεμείνει με τον Έρβις και ουσιαστικά αποβλήθηκε ακόμα και από αυτόν τον υπόνομο-πολιτικό χώρο.
Δεν ξέρω αν πρέπει να τον ισοπεδώσω ή να τον λυπηθώ. Κάποιες φορές μας διασκεδάζει με τις σαχλαμάρες του. Είναι ένας γελωτοποιός της αυλής, για να το εκφράσω με μεσαιωνικούς -epic- όρους. Αρκεί να γνωρίζουμε τι συμβαίνει με την περίπτωσή του. Αν πρόκειται να έρθει σε επαφή με "νεοσύλλεκτους" που δεν γνωρίζουν, αναγκαστικά πρέπει να γίνω σκληρός για να τους εξηγήσω τα δεδομένα και να τους προστατεύσω.
Οι παλιοί δεξιοί της δεκαετίας του ’50 και του ’60 είχαν τέτοια πόρωση με τους Αμερικανούς προέδρους, όπως έχουν σήμερα με τον Τραμπ ο Χορμοβίτης, ο Καλυβιώτης και ο Δούμας ή είναι νέα ήθη και έθιμα αυτά;
Είμαι περίεργος αν τελικά αποδειχθεί ο Τραμπ αποτυχημένος πρόεδρος ή εχθρικός προς την Ελλάδα, θα έχουν την εντιμότητα και το θάρρος οι συγκεκριμένοι να παραδεχθούν ότι ήταν σφάλμα να φανατίζονται τόσο πολύ υπέρ του;
Σε τι διαφέρει η προσωπολατρεία τους σε σχέση με την προσωπολατρεία των κομμουνιστών στον πατερούλη;
Επίσης θα ήθελα να ξέρω αν ειλικρινά πιστεύουν οι συγκεκριμένοι και οι ομοιδεάτες τους, ότι ο Τραμπ όντως μπορεί μέσα σε τέσσερα έτη να ανατρέψει αντιλήψεις και πρακτικές που πλέον είναι παγιωμένες εδώ και δεκαετίες.
Στο ερώτημα που θέτεις δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Ακόμη και αν ήταν, πάντως, το '50 και το '60 έτσι όπως περιγράφεις, υπήρχαν κάποιες εξηγήσεις. Πρόσφατος εμφύλιος, Σοβιετική Ένωση, αμερικανικό κλείσιμο ματιού στο κυπριακό για την αποβολή των Άγγλων από το επίκεντρο του παιχνιδιού. Σήμερα τι στο διάολο υπάρχει; Ένα γεγονός. Η κατάληψη του εθνικιστικού χώρου από δεξιούς.
Πρέπει να ελεγχθεί πιθανή εθνικιστική εκτροπή. Δυστυχώς.
Κατά τα άλλα παρακαλούμε όχι χαρακτηρισμούς. Μπορεί να είναι ιδεολογικοί μας αντίπαλοι αλλά δεν τους γνωρίζουμε ως ανθρώπους για να εξάγουμε τέτοια συμπεράσματα και δεν είναι σωστό να τους αποδίδονται τέτοιοι χαρακτηρισμοί (αργόσχολοι κλπ). Καλό θα είναι να ανακληθούν οι χαρακτηρισμοί και να μείνει η συζήτηση σε πολιτικό επίπεδο.