Ray Bradbury :"Το Δέντρο των Αγίων Πάντων". Ένα βιβλίο για την γιορτή του Halloween

                                                         από τον Flammentrupp

O Ray Bradbury (1920-2012) δεν χρειάζεται συστάσεις για τους φίλους της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας. Είναι ένας εκ των κορυφαίων συγγραφέων που η λάμψη του θα φωτίζει πάντοτε τις ατραπούς προς τα φωτεινά αστέρια. Στο παρόν άρθρο θα καταπιαστώ με ένα λιγότερο γνωστό του διήγημα, που μάλιστα έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως διήγημα εφηβικής λογοτεχνίας. «Το Δέντρο των Αγίων Πάντων». 

Στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης των εκδόσεων «Μαγικό Κουτί» διαβάζουμε: «Αγόρια. Δεκατριών χρονών, τρελλοπαρέα. Με γδαρμένα γόνατα, αναμαλλιασμένα κεφάλια, αναψοκοκκινισμένα μάγουλα, μυαλό μόνο για παιχνίδι, μια παγερή αδιαφορία για τα κορίτσια και μια αμυδρή υποψία μέσα τους για το τι επίκειται μ’ αυτά που κάποτε θα τους κάνει άνδρες. Μα όχι ακόμα. Όχι απόψε». Οκτώ αγόρια την νύχτα της παραμονής των Αγίων Πάντων, γνωστή παγκοσμίως με το αγγλικό όνομα Halloween, θα βγουν στους δρόμους της μικρής κωμόπολης στην οποία κατοικούν για να χτυπήσουν από πόρτα σε πόρτα ρωτώντας «trick or treat?»

 Ο ένατος -και αγαπημένος σε όλους- φίλος τους, αρχικά δεν έρχεται στο ραντεβού και αργότερα όταν τον συναντούν δεν φορά στολή και συμπεριφέρεται λίγο περίεργα. Τελικά, συνεννοούνται να συναντηθούν σε ένα σπίτι στην άκρη της κωμόπολης που το θεωρούν στοιχειωμένο. Εκεί θα συναντήσουν τον αινιγματικό και συνάμα εκφοβιστικό κύριο Μάουντσράουντ αλλά κι ένα τεράστιο δέντρο από το οποίο κρέμονται τα γνωστά φανάρια-κολοκύθες με αναμμένο κερί στο εσωτερικό. Πριν προλάβουν να συνειδητοποιήσουν τις εικόνες που αντικρίζουν έρχεται να τους βρει ο φίλος τους. Μα πριν τους φτάσει τον … καταπίνει το σκοτάδι.  

Το τέλος του Πίπκιν  -όπως λέγεται το αγόρι- μέσα στο σκοτάδι, αποτελεί την αρχή της περιπέτειας των υπολοίπων, όπου με οδηγό τον μυστηριώδη Μάουντσράουντ, θα διαρρήξουν τα πέπλα του χωροχρονικού συνεχούς και θα μεταφερθούν σε διάφορα σημεία του πλανήτη και σε διαφορετικές ιστορικές εποχές, όπου θα μάθουν την ιστορία πίσω από την Εορτή των Νεκρών, αλλά και θα σμιλευτούν οι ίδιοι ως χαρακτήρες πάνω στις έννοιες του Θανάτου και της Φιλίας, αναζητώντας τον τρόπο με τον οποίο θα σώσουν τον φίλο τους από τον αφανισμό.

Με αρχικό όχημα έναν μαγικό χαρταετό, του οποίου την ουρά αποτελούν τα ίδια τα αγόρια, το ταξίδι θα ξεκινήσει από την αρχαία Αίγυπτο και τις συνήθειες που επικρατούσαν κατά την ταφή των νεκρών. Συνήθειες που αποτελούσαν την μετουσίωση σε πράξη των ιδεών που κυριαρχούσαν ως προς τον τερματισμό της παρούσης ζωής και τη συνέχεια της σε άλλους τόπους.

Ένας πολύχρωμος σωρός φθινοπωρινών φύλλων θα προσγειώσει την παρέα στον επόμενο σταθμό του ταξιδιού που είναι τα προχριστιανικά Βρετανικά Νησιά.  Εκεί θα προκύψει η γνωριμία με τον Samhain, τον Κέλτη θεό των νεκρών, αλλά και την ομώνυμη γιορτή που σηματοδοτούσε την έναρξη του χειμώνα και αποτελούσε την πρωτοχρονιά του κέλτικου έτους. Για την ιστορία, να αναφέρω πως δεν υπήρξε ποτέ αντίστοιχος θεός και όλα οφείλονται σε παρανόηση κύκλων φανατικών χριστιανών κατά τον 18^ο αιώνα. Παρόλα αυτά δένει απόλυτα με την ιστορία του Ρέη Μπράντμπερυ, ενώ στο τέλος γίνεται αναφορά και στο θάνατο των γηγενών θεών και την αντικατάστασή τους με τους αντίστοιχους των κατακτητών (Ρωμαίοι πάνω σε Κέλτες, χριστιανισμός πάνω σε παγανισμό).

Το πρώτο, ίσως, ιπτάμενο όχημα που έβαλε φωτιά στην φαντασία μας ως πιτσιρικάδες είναι η ιπτάμενη σκούπα της μάγισσας. Αυτό το μεταφορικό μέσο θα φέρει τους οκτώ λάτρεις του Halloween στον επόμενο σταθμό της περιπέτειας που είναι η κεντροδυτική Ευρώπη κατά τον μεσαίωνα. «Κάθε χωριουδάκι κρύβει έναν αρχαίο παγανιστή Έλληνα ιερέα ή έναν Ρωμαίο πιστό που λατρεύει τους μικροσκοπικούς του θεούς […] μεγάλες φωτιές έκαιγαν σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Σε όλα τα σταυροδρόμια και σε όλους τους αχυρώνες, διέκρινες σκοτεινές μορφές που πηδούσαν σαν γάτες πάνω από τις φωτιές. Τα καζάνια έβραζαν. Οι γριές μέγαιρες ξεφώνιζαν κατάρες. Τα σκυλιά έπαιζαν με τα  πυρωμένα κάρβουνα». Σιγά-σιγά, όμως,  το «μαγικό» σκηνικό αλλάζει. Οι φωτιές μαίνονται, αλλά για να κάψουν τις «μάγισσες». Και ως «μάγος» ή «μάγισσα» χαρακτηρίζεται όποιος κατείχε γνώση αλλά δεν πρόσεχε..

Οι ίδιες σκούπες θα τους ταξιδέψουν στο Παρίσι. Μαζί με τον Μάουντσράουντ θα ξαναχτίσουν την εκκλησία Νοτρ Νταμ και φυσικά θα την γεμίσουν γκαργκόυλς. Τι είναι αυτά; «Είναι οι Αμαρτίες, αγόρια μου! Οι  σημαντικές αλλά και οι ασήμαντες». «[…] όλοι οι παλιοί θεοί, όλα τα παλιά όνειρα, όλοι οι αρχαίοι εφιάλτες και οι παλιές ιδέες […]».

«Μεξικό» είπε ο Μάουντσράουντ. […] «το τελευταίο μεγάλο ταξίδι αυτής της νύχτας». […] «ξαναφτιάξτε τον χαρταετό, παιδιά, τον χαρταετό του φθινοπώρου». Έτσι, με τον τρόπο που ξεκίνησε, κλείνει ο κύκλος για αυτούς τους προ-έφηβους εραστές της περιπέτειας. Θα γνωρίσουν την Ημέρα των Νεκρών, ένα αμάλγαμα αρχαίων αμερικανικών παραδόσεων και νεότερων χριστιανικών.   

O Ray Bradbury μέσα από έναν απλό αλλά μεστό τρόπο γραφής, μας προσφέρει τις απαρχές της Εορτής των Νεκρών, ενός εορτασμού που υπάρχει σχεδόν όσο και ο γνωστός ανθρώπινος πολιτισμός, μας υπενθυμίζει την αξία της Φιλίας και των ακολούθων της όπως η αυταπάρνηση, ο αλτρουισμός αλλά και η γενναιότητα στη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων σχετικών με τον/την Φίλο/η, ενώ μας φέρνει αντιμέτωπους με την αφοπλιστική αθωότητα των παιδιών περιγράφοντας το πόσο φυσικά αντιμετωπίζουν τις «μαγικές» καταστάσεις που ζουν. Ταυτόχρονα, ρίχνει μια γερή γροθιά ρομαντικής ουσιοκρατίας στην μαλθακότητα του σύγχρονου δυτικού ενήλικα, η οποία αντικατέστησε εξολοκλήρου τη μαχητικότητα που είχε αυτός ως παιδί. «Εκεί πάνω στο Ιλλινόις, έχουμε ξεχάσει το λόγο που γίνονται όλα αυτά. Εννοώ τους νεκρούς στη δική μας πόλη. Τους έχουμε ξεχάσει, διάολε. […}. Η γιορτή αυτή, όπως και δεκάδες άλλα πράγματα, έχει ξεπέσει σε άλλο ένα καταναλωτικό βράδυ που απλώς «θα περάσουμε καλά».

 Με την εξαίρεση του Τομ, που αναπτύσσεται σε μικρό βαθμό ως χαρακτήρας και του Πιπκιν, που στην εξέλιξη της ιστορίας δεν έχει πολλά να πει αλλά ο συγγραφέας του αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην αρχή του βιβλίου, όλοι οι υπόλοιποι παιδικοί χαρακτήρες δεν αναπτύσσονται καθόλου. Αυτό μοιάζει να είναι ένα παιχνίδι του Ray Bradbury με εμάς τους αναγνώστες. Φαίνεται πως σκοπός του δεν είναι να ταυτιστούμε με κάποιον χαρακτήρα, αλλά να μάθουμε την Ιστορία, να «συνδιαλεχθούμε» με τον Μάουντσράουντ και το ποιος πραγματικά είναι, να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να αναρωτηθούμε τι θα απαντούσαμε εμείς στην ερώτηση «είστε έτοιμοι να δώσει ο καθένας από εσάς ένα χρόνο από τη ζωή σας, παιδιά; […] έναν πολύτιμο χρόνο από το μακρινό τέλος της ζωής σας. Με ένα χρόνο που θα δώσει ο καθένας σας, συγκεντρώνουμε τα λύτρα για τη ζωή του Πίπκιν».  

Τα μικρά αγόρια έμαθαν με τον δύσκολο τρόπο πως δεν πρόκειται να ζήσουν για πάντα, αλλά η καθάρια και φωτεινή ψυχή τους, που δεν πρόλαβε να θαμπώσει ή και να μαυρίσει τελείως από την καθημερινότητα, ξέρει πως για κάποια πράγματα αξίζει να θυσιαστείς.

Το Δέντρο των Αγίων Πάντων, δεν έχει αξιώσεις λογοτεχνικού αριστουργήματος για την εξαιρετική ανάπτυξη χαρακτήρων, την καταιγιστική πλοκή ή την εντελώς πρωτότυπη ιδέα. Μπορεί, όμως να πάρει μια θέση στην καρδιά μας ως ένα αγαπημένο ανάγνωσμα. Ό,τι είναι η «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Κ. Ντίκενς για τα Χριστούγεννα, μπορεί να γίνει το Δέντρο για το Halloween, ακόμη και για εμάς που δεν έχουμε μια ανάλογη εορτή/παράδοση, αλλά διατηρούμε αναμμένη τη φωτιά της Αιώνιας Παιδικότητας μέσα στις καρδιές μας.

                                                                         

                                                                    ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Και μια τελευταία σκέψη από τον Τομ:

Πείτε μου κύριε Μάουντσράουντ, θα σταματήσουμε ΚΑΠΟΤΕ να φοβόμαστε τις νύχτες και το θάνατο;

Και μια τελευταία σκέψη επέστρεψε στον Τομ:

Όταν φτάσετε στα αστέρια, παιδί μου, ναι, κι όταν θα ζήσετε για πάντα εκεί, όλοι σας οι φόβοι θα εξαφανιστούν, κι ο Θάνατος ο ίδιος θα πεθάνει.