του Παναγιώτη Μπουρδάκου
Το παγκόσμιο πρωτάθλημα της Formula 1 έκλεισε, το 2020, τα 70 χρόνια ιστορίας. Στο πέρασμα των επτά αυτών δεκαετιών πολλές ήταν οι ομάδες που ήθελαν να συμμετάσχουν σε αυτό, μερικές το κατάφεραν, κάποιες διακρίθηκαν και λίγες θεωρούνται θρυλικές και συνώνυμες του ίδιου του αθλήματος. Το ίδιο ισχύει και για τους λίγους ονειροπόλους οδηγούς, που στη θέα ενός μονοθέσιου, ήταν διατεθειμένοι να στοιχηματίσουν όνειρα, περιουσία, προσωπική εργασία, ακόμα και την ίδια τους τη ζωή.
Το άκουσμα των Ferrari, McLaren, Williams από την πλευρά των ομάδων και των Lauda, Prost, Senna από την πλευρά των οδηγών, είναι οικείο ακόμα και σε ανθρώπους που δεν ασχολούνται με το άθλημα ή την αυτοκίνηση γενικότερα και δείχνει τον αντίκτυπο του συνόλου της F1 μέσα στο χρόνο. Μαζί με το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ράλλυ (WRC) θεωρούνται οι κορυφαίες διοργανώσεις αγώνων αυτοκινήτου, με την F1 να αναφέρεται επίσης και ως «κορωνίδα» του μηχανοκίνητου αθλητισμού, λόγω των εξελιγμένων αυτοκινήτων και των υψηλών ταχυτήτων. Οι επιτυχίες και οι αγώνες των παραπάνω ομάδων και οδηγών είναι αυτά που τροφοδοτούν τα όνειρα μικρών παιδιών και αυτά με τη σειρά τους γεμίζουν το δωμάτιο με αφίσες, τη βιβλιοθήκη τους με μικρά μοντέλα και το αφιερώνουν το Κυριακάτικο μεσημέρι τους μπροστά σε πέντε κόκκινα φώτα και μία καρό σημαία.
Με αφορμή, λοιπόν, τα εβδομήντα χρόνια από τον πρώτο αγώνα στο Silverstone της Αγγλίας, το 1950, η F1 (μέσω της Liberty Media, ιδιοκτήτης των εμπορικών δικαιωμάτων) εξέδωσε σε περιορισμένη έκδοση το επίσημο βιβλίο ιστορίας του θεσμού, σε ένα σκληρόδετο τόμο με μια εξαιρετική γυαλιστερή τύπωση και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Συγγραφέας του είναι ο Maurice Hamilton. Δεν γινόταν λοιπόν να μην το αποκτήσουμε ώστε να το μελετήσουμε και να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο.
Η δομή του βιβλίου αποτελείται από εφτά κεφάλαια, καλύπτοντας μια δεκαετία το καθένα (1950 – 2010), ενώ στο τέλος υπάρχουν πίνακες με τους πρωταθλητές σε κατασκευαστές κα οδηγούς ανά έτος. Το κάθε κεφάλαιο εξιστορεί με χρονολογική σειρά τις κύριες στιγμές της δεκαετίας, ενώ κάνει πιο εκτενή αναφορά σε κάποιο συγκεκριμένο συμβάν, μάχη τίτλου, τεχνολογική εξέλιξη, νέες ομάδες και οδηγούς ή ακόμα και σε παιχνίδια εξουσίας μεταξύ των μεγάλων ομάδων και των διεθνών ομοσπονδιών. Το βιβλίο τελειώνει την εξιστόρηση μέχρι και τη σεζόν του 2019, μη καλύπτοντας έτσι την περυσινή χρονιά που ήταν σε κάθε περίπτωση ιδιαίτερη.
Η ροή του κειμένου είναι από χρονιά σε χρονιά, με διάσπαρτες παρενθέσεις που αναφέρονται σε μεταγενέστερα γεγονότα σχετικά με τον οδηγό ή την ομάδα που πρωταγωνιστεί σε εκείνο το σημείο της ιστορίας. Ωστόσο, τυχαίνει συχνά, η συνοχή των παραγράφων και η σύνταξη των προτάσεων να μπερδεύει τον αναγνώστη και χρειάζεται δεύτερη ανάγνωση για να μη χαθεί με τις χρονικές περιόδους. Επίσης, το λεξιλόγιο είναι αρκετά κατανοητό για το μέσο γνώστη της αγγλικής γλώσσας χωρίς να λείπουν και πιο λόγιες εκφράσεις που είναι συνηθισμένες στην βρετανική γραμματική. Οι τεχνικές ορολογίες δεν έχουν έντονη παρουσία, και εξηγούνται μέσα στο κείμενο, ώστε να βοηθήσουν και τους λιγότερο καταρτισμένους αναγνώστες.
Το βιβλίο προλογίζεται από τον Ross Brawn, τεχνικό διευθυντή και διευθύνων σύμβουλο του οργανισμού της F1. Στον πρόλογό του παρουσιάζει τις αρχές του αθλήματος, το πόσο έχει εξελιχθεί στο πέρασμα των ετών (τεχνικά και οργανωτικά), ποιες οι προοπτικές και οι προκλήσεις και το πάθος όλων των εμπλεκόμενων μελών το οποίο παραμένει ίδιο και αποτελεί την κινητήριο δύναμη του σπορ. Φυσικά, αναφέρεται και στους οπαδούς οι οποίοι, τηρουμένων των συνθηκών και των τεχνολογικών εξελίξεων, συνεχίζουν να στηρίζουν και να παρακολουθούν με το ίδιο ενδιαφέρον.
Ο Brawn ξεκίνησε το 1977 ως εφαρμοστής – μηχανουργός στην WOLF των 15 ατόμων συνολικά, έγινε τεχνικός διευθυντής της Benetton το 1991, συνέβαλε στην κυριαρχία των Ferrari-Schumacher στις αρχές του 2000 με συνεχόμενα πρωταθλήματα, κέρδισε και τα δύο πρωταθλήματα το 2009, με την δική του ομάδα BrawnGP (αγόρασε τις εγκαταστάσεις και όλο τον οργανισμό από την Honda, η οποία αποφάσισε να αποσυρθεί λίγες μέρες πριν την προθεσμία δήλωσης συμμετοχής στο πρωτάθλημα του 2009, έναντι συμβολικού ποσού) και έβαλε τις βάσεις για τη σημερινή απόλυτη κυριαρχία των Mercedes στις αρχές του 2010 (η BrawnGP αγοράστηκε από τη Mercedes, και εκείνος είχε κορυφαία εκτελεστική και τεχνική θέση), ώσπου να γίνει διευθύνων σύμβουλος του σπορ τα τελευταία χρόνια.
Η ιστορία, λοιπόν, ξεκινάει στις 13 Μαΐου 1950, στο παλιό αεροδρόμιο του Silverstone της Αγγλίας, με την παρουσία του βασιλικού ζεύγους της Μ. Βρετανίας, και άλλων γνωστών προσώπων της εποχής. Μία πίστα που μέχρι σήμερα θεωρείται η καρδιά του αθλήματος, τότε ήταν απλά μια διαδρομή χαραγμένη στους βοηθητικούς και εξωτερικούς χώρους του παλιού αεροδρομίου. Στις τρεις πρώτες θέσεις τερμάτισαν οι 3 Alfa Romeo, σε απόσταση δύο γύρων από τον τέταρτο.
Στον επόμενο αγώνα στο Μονακό, κάνει την εμφάνισή της και η Ferrari και από τότε δεν έχει λείψει ποτέ από αγώνα και το κόκκινο χρώμα των μονοθεσίων της είναι ταυτόσημο της ίδιας της F1. Οι Juan Manuel Fnagio, Giuseppe Farina, Alberto Ascari και Stirling Moss είναι τα πρώτα είδωλα του αθλήματος με τα οκτώ πρώτα πρωταθλήματα οδηγών να καταλήγουν στα χέρια των τριών Λατίνων με τις Ferrari, Alfa Romeo, Maserati & Mercedes. Οι Ιταλοί κατασκευαστές έχουν τον πρώτο λόγο σε αυτή τη δεκαετία και αποτελούν τον πόλο έλξης για τους θεατές.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι και τις τέλη του 1960, υπάρχει μια βρετανική εισβολή και το πρωτάθλημα των οδηγών καταλήγει στην ευρύτερη βρετανική κοινοπολιτεία με τους Jack Brabham, Graham Hill, Jim Clark, John Surtees και Jackie Stewart να κυριαρχούν στους οδηγούς με τις BRM (British Racing Motors), Cooper, Ferrari, Lotus, Brabham και McLaren όσον αφορά τις ομάδες. Οι αγγλικές ομάδες, πολύ μικρότερες σε πόρους και προσωπικό από τις ιταλικές και γαλλικές αυτοκινητοβιομηχανίες, καινοτομούν σε τομείς άγνωστους την εποχή και εκτοπίζουν την παλιά φρουρά, πλην Ferrari.
Η κεντρική φιγούρα της δεκαετίας του 60, είναι το δίχως άλλο, ο ευρηματικός κύριος Colin Chapman, ιδιοκτήτης της Lotus, με τις εγκαταστάσεις τις να βρίσκονται στον πίσω χώρο μιας Λονδρέζικης παμπ, και την ομάδα του να κερδίζει από τρία διπλά πρωταθλήματα (οδηγών/κατασκευαστών). Ιδιαίτερη στιγμή της δεκαετίας αυτής είναι η τριπλή μάχη τίτλου το 1964, όπου στον τελευταίο αγώνα στο Μεξικό, μέσα από συνδυασμό αποτελεσμάτων ο John Surtees, με Ferrari, γίνεται ο πρώτος και μοναδικός μέχρι σήμερα παγκόσμιος πρωταθλητής σε δύο και τέσσερις τροχούς.
Τις δύο πρώτες δεκαετίες, οι εγκαταστάσεις ήταν πολύ λιτές, με τα μέτρα ασφαλείας να αποτελούν άγνωστη λέξη, οι παροχές προς τους θεατές να περιορίζονται σε ξύλινες κερκίδες και λασπωμένα παρκινγκ και τους κριτές να χρονομετρούν με ρολόγια χειρός χωρίς να ξέρουν αν κάποιος οδηγός παρέκαμψε κομμάτι της πίστας για να μειώσει το χρόνο του. Τίποτα από αυτά δεν μείωνε την έξαψη και την προσμονή των θεατών, την αγωνία των μηχανικών και την διάθεση των οδηγών να ρισκάρουν τη ζωή τους σε (αυτό)κινητές βόμβες. Πολλοί ήταν οι άτυχοι οδηγοί και θεατές, που είτε λόγων τεχνικών αστοχιών ή οδηγικών λαθών πλήρωσαν ακριβά το τίμημα. Χάρις στον σκωτσέζο Jackie Stewart, οι διοργανωτές της F1, άρχισαν να σκέφτονται και προς το μέρος και της ασφάλειας, κάτι το οποίο ξένισε τους παλαιότερους οδηγούς, που είχαν αποδεχτεί την υπάρχουσα κατάσταση ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό.
Στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 και όλη η δεκαετία του ‘70, η αεροδυναμική κάνει την εμφάνιση της στα μονοθέσια και αλλάζει για πάντα την ιστορία του σπορ. Από τις πρώτες προσπάθειες (1968-69), με τις λογής-λογής πίσω αεροτομές που σπάνε μέσα στους πρώτους γύρους των αγώνων λόγω έντονων δυνάμεων, μέχρι τη σύλληψη της ιδέας του “ground effect” (φαινόμενο κατά το οποίο η γεωμετρία του αυτοκινήτου οδηγεί τον αέρα κάτω από το μονοθέσιο κρατώντας το στο οδόστρωμα), από τον Colin Chapman, οι ομάδες συναγωνίζονται σε έντονο πλέον βαθμό για το ποια θα παρουσιάσει το πιο περίεργο αυτοκίνητο. Εντύπωση κάνει η ομάδα της Tyrell, με τους έξι τροχούς (2 μικρότερους μπροστινούς) και η Brabham με την τοποθέτηση ενός ανεμιστήρα/φτερωτής στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου.
Μια σχετικά νέα ιδιωτική ομάδα, που είχε δειλά εμφανιστεί το 1967, με ιδιοκτήτη ένα πρώην οδηγό, τον Bruce McLaren, γίνεται ο αιώνιος αντίπαλος της Ferrari, μέχρι σήμερα. Φυσικά, ο ίδιος δεν προλαβαίνει να δει την ακμή της καθώς σκοτώνεται σε δοκιμές ενός πρωτότυπου της ομάδας του, το 1970. Η McLaren, καταφέρνει να κερδίσει το πρωτάθλημα το 1974, με τις Lotus και Ferrari, να μοιράζονται από 3 διπλά πρωταθλήματα.
Αυτή η δεκαετία βλέπει σπουδαίους πρωταθλητές, όπως οι Emmerson Fittipaldi, Jackie Stewart, James Hunt & Nikki Lauda. Ο συνεχής ανταγωνισμός των δύο τελευταίων αποτελεί ακόμα και σήμερα αντικείμενο συζητήσεων και αναλύσεων, με αποκορύφωμα το πρωτάθλημα του 1976, το οποίο σημαδεύεται από το τρομακτικό ατύχημα του Lauda στο άκρως απαιτητικό γερμανικό Gran Prix του Nurburgring. Σε αυτό τον αγώνα, εν μέσω βροχής και καταδίωξης του Βρετανού ο Lauda, χτυπάει τη Ferrari του στις μπαριέρες και τυλίγεται από ένα σώμα φωτιάς και καπνού. Η ιστορία λέει ότι μετά από σαράντα μέρες νοσηλείας επιστρέφει στην πίστα της Monza και καταλαμβάνει την τέταρτη θέση. Στον τελευταίο αγώνα της χρονιάς, ο Lauda αποσύρεται από τον αγώνα του Fuji της Ιαπωνίας και το πρωτάθλημα καταλήγει στον Βρετανό playboy και τη McLaren, με ένα βαθμό διαφορά από τον Αυστριακό. Πέρα από τα αγωνιστικά δρώμενα, τα ηνία του αθλήματος αναλαμβάνει έστω και άτυπα ο Bernie Ecclestone, διαχειριζόμενος τα συμβόλαια με τις πίστες και τους τηλεοπτικούς σταθμούς που σιγά σιγά αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον προς το άθλημα. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι και η πρόσληψη του νευροχειρούργου καθηγητού Sidney Watkins, ως μόνιμου ιατρού στους αγώνες από το 1978 έως και μέχρι πριν λίγα χρόνια.
Η δεκαετία του 1980 έχει τις τρεις πιο ιστορικές ομάδες της F1, να επιδίδονται σε ένα συνεχόμενο μπρα-ντε-φερ τίτλων. Η Ferrari στην τέταρτη δεκαετία της, η McLaren του ενός παγκόσμιου τίτλου και η νεοσυσταθείσα Williams, κατακτούν όλα τα πρωταθλήματα από το 1979 μέχρι και το 1994.Τα ονόματα των οδηγών προκαλούν δέος με τους Alain Prost και Nelson Piquet να κατακτούν τρία πρωταθλήματα και τους Nikki Lauda και Ayrton Senna από ένα. Δείγμα του έντονου ανταγωνισμού είναι το γεγονός πως το πρωτάθλημα του 1982, έχει 11 νικητές σε σύνολο 16 αγώνων, με πέντε από αυτούς να φτάνουν στο υψηλότερο σκαλί του βάθρου για πρώτη φορά. Τελικά καταλήγει στα χέρια του Keke Rosberg, με μία μόλις νίκη όλη τη χρονιά. Από το 1983 μέχρι το 1989, είναι η εποχή των κινητήρων turbo (όπως και σήμερα) και τις ιπποδυνάμεις να φτάνουν και τους 1200 ίππους. Το 1984, και στο βρεγμένο Gran Prix του Μονακό, ο νεαρός βραζιλιάνος Ayrton Senna, εντυπωσιάζει τους πάντες με τις ικανότητές του, όταν με την άσημη και αδύναμη Toleman, διεκδικεί τη νίκη από τον μετέπειτα κύριο ανταγωνιστή του Alain Prost με McLaren. Τελικά, αυτή δεν έρχεται καθώς ο αγώνας διεκόπη ένα γύρο νωρίτερα λόγω της έντονης βροχόπτωσης.
Η κυριαρχία των McLaren και Senna/Prost αρχίζει το 1985 και τελειώνει το 1992 με την Williams να ταράζει την τάξη εφαρμόζοντας τα πρώτα ηλεκτρονικά βοηθητικά συστήματα σε μονοθέσιο. Η ηλεκτρονική ανάρτηση και τα υπόλοιπα συστήματα την κάνουν απόλυτο κυρίαρχο το ‘92 & ‘93, δίνοντας την ευκαιρία στους Nigel Mansel και Prost να προσθέσουν από ένα παγκόσμιο πρωτάθλημα στη συλλογή τους. Το 1994, όμως, τα συστήματα αυτά απαγορεύονται από τη ομοσπονδία, το αυτοκίνητο της Williams, δεν ανταποκρίνεται οδηγικά χωρίς αυτά και ο Senna, που μόλις είχε μεταγραφεί από την McLaren δεν είναι ανταγωνιστικός. Την 1η Μαιου 1994, στην πίστα της Imola, της Ιταλίας, στη στροφή Tamburello, ο Senna χάνει τον έλεγχο, χτυπάει στις μπαριέρες με 193km/h και λίγο αργότερα αφήνει το πνεύμα του να συναντήσει το Θεό, που τόσο πολύ αγαπούσε. Αυτός ο θάνατος ήταν και ο τελευταίος μέχρι αυτόν του Jules Bianchi το 2014. Εκείνη τη χρονιά, η αλλαγή φρουράς είναι δεδομένη και το ανερχόμενο αστέρι ακούει στο όνομα Michael Schumacher. Ο Γερμανός, κερδίζει δύο πρωταθλήματα to ‘94 & ‘95 με τη Benetton, αφού έχει εντυπωσιάσει το 1991 με την πρώτη του συμμετοχή στο βελγικό Gran Prix του Spa Francochamps με τη Jordan. Η Williams ανακάμπτει με δύο πρωταθλήματα με τους Damon Hill και Jacques Villeneuve γιοι των επίσης οδηγών Graham Hill και Gilles Villeneuve. Ενώ η McLaren κλείνει τη δεκαετία με τα δύο πρωταθλήματα του Φιλανδού Mika Hakkinen.
Αθροιστικά λοιπόν, από το 1975 μέχρι το 1999, οι τρεις αυτές ομάδες έχουν κατακτήσει τα 23 πρωταθλήματα κατασκευαστών και 21 πρωταθλήματα οδηγών από τα 25 διαθέσιμα.Οι τελευταίες δύο δεκαετίες είναι λίγο πολύ γνωστές, λόγω της ευρύτερης κάλυψης του σπορ και της πιο έντονης παρακολούθησης εκ μέρους μας, λόγω και ηλικιακής ταύτισης. Η νέα χιλιετία χαρακτηρίζεται από την έντονη επίδραση των υπολογιστικών συστημάτων και αυτοματισμών κατά το σχεδιασμό και κατασκευή του μονοθεσίου. Τα ηλεκτρονικά συστήματα υποβοήθησης και τηλεμετρίας έχουν αλλάξει άρδην το χειρισμό και την απόκριση των αυτοκινήτων, με τις ταχύτητες και το μέγεθός τους να έχουν αυξηθεί καθιστώντας αυτά τα επιπλέον βοηθήματα απαραίτητα.
Η συνεχής εναλλαγή των ομάδων στην κορυφή έχει δώσει τη θέση της σε χρονικές περιόδους απόλυτης κυριαρχίας της ομάδας αυτής που ερμηνεύει καλύτερα τους κανονισμούς, έχει περισσότερους πόρους και χρήματα προς επένδυση σε φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες ή το καλύτερο δίδυμο οδηγών - αρχιμηχανικών. Αρχικά ήταν η Ferrari των Schumacher / Brawn / Todt, με πέντε διπλά πρωταθλήματα, έπειτα η Red Bull Racing των Vettel / Horner / Newey με τέσσερα και τώρα τα βέλη της Mercedes των Hamilton / Wolf με επτά.
Η ανάγνωση του βιβλίου και το ξεφύλλισμά του μόνο και μόνο για τις φωτογραφίες, προκαλεί μια προσμονή για τον επόμενο αγώνα του πρωταθλήματος, μια επιθυμία να βυθιστείς ακόμα περισσότερο την ιστορία του και να παρακολουθήσεις βίντεο από παλιούς αγώνες ψάχνοντας τη μαγεία της εποχής που ήταν πιο αργή σε ταχύτητες αλλά πιο έντονη σε συναισθήματα. Επομένως, είναι μια σπουδαία δουλειά και θεωρούμε ότι καταφέρνει να μιλήσει στην καρδιά ακόμα και του πιο απαιτητικού οπαδού.
Πριν κλείσουμε την αναφορά μας στο βιβλίο, θα ήθελα να αναφέρω πως αυτό αποτελεί βασικά προϊόν marketing. Η Liberty Media, που είναι Αμερικάνικος κολοσσός μέσων επικοινωνίας, αγόρασε τα δικαιώματα και τη διαχείριση του πρωταθλήματος το 2017 από τον Bernie Ecclestone, και από τότε έχει αρχίσει έναν μαραθώνιο προώθησης του προϊόντος που λέγεται Παγκόσμιο Πρωτάθλημα F1. Τεχνικά και οργανωτικά θα κριθεί στο μέλλον, γιατί ακόμα είναι νωρίς. Από την πλευρά της προβολής και προώθησης, η Liberty οδηγεί το προϊόν προς ένα ευρύτερο κοινό, λιγότερο ομοιογενές και σχετικό με το πνεύμα των αγώνων αυτοκινήτου στοχεύοντας στη δημιουργία μιας ευρείας βάσης οπαδών οι οποία να είναι ικανή να χρηματοδοτεί πίσω το άθλημα και να ανακαλύψει νέες κοιτίδες οπαδών σε όλον τον κόσμο με σκοπό τη δημιουργία νέων αγώνων.
Μέσα λοιπόν σε αυτή την στρατηγική του marketing, συγκαταλέγεται η σειρά ντοκιμαντέρ/συνεντεύξεων “Drive to Survive” στο Netflix, η δημιουργία πρωταθλήματος Esports με ψηφιακούς αγώνες όπου συμμετέχουν παίχτες video game από όλον τον κόσμο, με ειδικά διαμορφωμένους προσομοιωτές, συνεχή ροή από βίντεο στο επίσημο κανάλι στο Youtube, (πολλά από τα οποία έχουν αρχειακό χαρακτήρα ενώ άλλα είναι εντελώς αδιάφορα), συμμετοχή σε όλα τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δημιουργία συνδρομητικής διαδικτυακής τηλεόρασης για παρακολούθηση αγώνων και εκπομπών.
Φυσικά είναι απολύτως κατανοητό, πως μια εταιρεία επιδιώκει την οικονομική ευρωστία και τη δημιουργία ενός ισχυρού προφίλ, ειδικά στις μέρες μας. Η ανησυχία μας, όμως, είναι να μην χαθεί η μαγιά που κρατάει τον οπαδό στις μύτες των ποδιών του τη στιγμή της εκκίνησης και της μάχης ρόδα με ρόδα και στροφή με τη στροφή και φτάσει το σημείο να ειπωθεί, όπως πρόσφατα γράφτηκε σε ένα άρθρο για το ποδόσφαιρο, ότι: «Οι ομάδες σε λίγα χρόνια δεν θα έχουν οπαδούς και φιλάθλους αλλά followers»
Υ.Γ.: Το ΣΚ 23-26/4 πραγματοποιήθηκε στο Μονακό το 12ο Ιστορικό Gran Prix, με μονοθέσια από το 1980 και πίσω κατηγοριοποιημένα σε έξι κλάσεις. Οι έξι αγώνες είναι διαθέσιμοι στο κανάλι το βρετανικού SkySportsF1 στο Youtube.