Όπως κάνει τα τελευταία χρόνια, έτσι και φέτος η λέσχη μας τίμησε την μνήμη του Έλληνα ρομαντικού παραδοσιοκράτη διανοητή και λογοτέχνη Ίωνα Δραγούμη. Πιστά στην ετήσια συνάντηση μπροστά στο μνημείο του Δραγούμη, που βρίσκεται στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας, τα μέλη της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. κατέθεσαν ένα λευκό τριαντάφυλλο ως ελάχιστο φόρο τιμής σε έναν απ’ τους σημαντικότερους πνευματικούς προδρόμους της συλλογικότητάς μας. Έπειτα, αναπτύχθηκε μια συζήτηση σχετικά με την φημολογούμενη θέση του Δραγούμη για το ανατολικό ζήτημα και την σχέση της Ελλάδος με την Τουρκία. Στην συνέχεια ακολούθησε αφισοκόλληση στο κέντρο των Αθηνών.
Σε μια εποχή που η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία η οποία αφορά τον Δραγούμη αρχίζει να γίνεται πλούσια ώστε να λύσει απορίες γύρω από την πολιτική του σκέψη, η προσέγγιση του Δραγούμη στο ανατολικό ζήτημα συνεχίζει να γίνεται, από συγκεκριμένους κύκλους, εργαλείο για την στρέβλωση της πολιτικής του αντίληψης. Μια στρέβλωση που επιχειρείται τόσο από μελετητές επιδερμικών διαδικτυακών προσεγγίσεων όσο και από φαινομενικούς «εθνικιστές», οι οποίοι είτε από άγνοια είτε από πρακτόρικη σκοπιμότητα θέλουν να συσκοτίζουν την αλήθεια γύρω από τις αληθινές πολιτικές θέσεις του νεορομαντικού διανοητή. Το συμπέρασμα που εξάγουν αυτοί οι κύκλοι θέλει τον Δραγούμη να ήταν, δήθεν, ο εμπνευστής μια ελληνοτουρκικής φιλίας, η οποία θα έβλαπτε τα ελληνικά συμφέροντα. Ασφαλώς, κάτι τέτοιο είναι εξωφρενικά ψευδές και αποτέλεσε, αρχικά, ένα σχέδιο συκοφάντησης του Δραγούμη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο κι από ανθρώπους της παράταξής του.
Η αλήθεια είναι ότι ο Δραγούμης, ως ρομαντικός εθνικιστής, διαλεγόταν με τις εκδοχές της Μεγάλης Ιδέας που είχε γεννήσει η ελληνική σκέψη του 19ου αιώνα. Η Μεγάλη Ιδέα είχε μια κύρια εκδοχή και δυο παραλλαγές. Η κύρια εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας αναδύθηκε κατά την δεκαετία του 1850 και στόχος της ήταν η συγκρότηση μιας νέας ελληνικής αυτοκρατορίας, πρωτεύουσα της οποίας θα ήταν η Κωνσταντινούπολη. Η νέα ελληνική αυτοκρατορία θα συμπεριελάμβανε κι άλλους βαλκανικούς λαούς, αλλά την πολιτική κυριαρχία θα είχε το «μείζον έθνος» των Ελλήνων.
Το αίτημα αυτό επηρέασε ολοκληρωτικά την πολιτική ζωή του τόπου κι έφτασε στο αποκορύφωμα της δημοφιλίας του κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1853-1856), που βρήκε αντιμέτωπους τους Ρώσους, με την βοήθεια χιλίων Ελλήνων εθελοντών, από την μια και τους Τούρκους με τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Σαρδηνούς από την άλλη. Η θετική προς την Ρωσία ουδετερότητα που επέλεξε ο Όθωνας και η στήριξή του σε απελευθερωτικές προσπάθειες ελληνικών ανταρτικών σωμάτων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές της συνοριακής μεθορίου με την Τουρκία, αποτέλεσε την αφορμή για να εισβάλει το αγγλογαλλικό ναυτικό στον Πειραιά, τον Μάιο του 1854, και να κρατήσει υπό κατοχή την Αθήνα για τρία χρόνια. Η κατοχή της Αθήνας, που συνοδεύτηκε από δυσάρεστα περιστατικά, καθώς επίσης κι από την μεγάλη επιδημία χολέρας που προήλθε από Γάλλους στρατιώτες και θέρισε χιλιάδες Αθηναίους, ενταφίασε το όραμα της ελληνικής αυτοκρατορίας και προδίκασε το δυσοίωνο μέλλον του Όθωνα μετά την ήττα της Ρωσίας.
Επίσης, η Συνθήκη των Παρισίων του 1856, μέσω των μεθοδεύσεων των αγγλογάλλων, στέρησε απ’ την Ρωσία την ιδιότητα του προστάτη των χριστιανικών λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έκτοτε η Ρωσία εξαναγκάστηκε να αποσύρει το γεωπολιτικό της ενδιαφέρον από την ελληνική περίπτωση και, εκδιωκόμενη απ’ τα γεωπολιτικά δρώμενα της νότιας βαλκανικής, υιοθέτησε στην εξωτερική της πολιτική το δόγμα του πανσλαβισμού με αποτέλεσμα η Ελλάδα να περάσει ολοκληρωτικά στον γεωπολιτικό έλεγχο του δυτικού κεφαλαίου και να απολέσει την όποια δυνητική εναλλακτική στην εξωτερική της πολιτική.
Σε αυτό το κλίμα προέκυψε η πρώτη παραλλαγή της Μεγάλης Ιδέας, η οποία ήταν εκείνη της «προσάρτησης εδαφών». Η λογική της συνοψιζόταν στην συμφωνία της Ελλάδος με τους δυτικούς ότι δεν θα απειλούσε την συνολική ακεραιότητα του οθωμανικού κράτους και στην προσμονή ότι αν η χώρα μας έδειχνε ένα καλό πρόσωπο στους αγλλογάλλους, εκείνοι θα της παραχωρούσαν σταδιακά ελληνικά εδάφη που δεν είχαν απελευθερωθεί. Η εκδοχή αυτή της Μεγάλης Ιδέας εξέφραζε την δυτικόφιλη και πιο φιλελεύθερη πτέρυγα του πολιτικού κόσμου της Ελλάδας.
Αρχικά, φάνηκε επιτυχής, καθώς οι Βρετανοί παραχώρησαν τα Ιόνια το 1862. Ωστόσο, κατέρρευσε κι αυτή μετά την αποτυχημένη έκβαση της Κρητικής επανάστασης (1866-1869). Όταν οι συγκυρίες το επέτρεψαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επανέφερε αυτή την εκδοχή στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής κατά την δεκαετία του 1910. Ο Δραγούμης ήταν εναντίων αυτής της εκδοχής γιατί αντιλαμβανόταν πως η προσάρτηση εδαφών, που βρίσκονταν στα σύνορα του μικρού ελληνικού κράτους, θα οδηγούσε τους Τούρκους στο να εξοντώσουν μεγάλα τμήματα του ελληνισμού τα οποία βρίσκονταν σε απομακρυσμένες περιοχές.
Η δεύτερη παραλλαγή της Μεγάλης Ιδέας ήταν ο «Ελληνο-οθωμανισμός». Η εκδοχή αυτή συνδέθηκε με την οικονομική ενδυνάμωση της ελληνικής ομογένειας που ζούσε στην ανατολή, κατά την δεκαετία του 1870. Προϋπέθετε κι αυτή την αρχική εδαφική ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την προώθηση των Ελλήνων ομογενών σε θέσεις κλειδιά της διοίκησης του Σουλτάνου. Απώτερος στόχος ήταν να απλωθεί μια νευραλγικά σημαντική παρουσία Ελλήνων στους μηχανισμούς του οθωμανικού κράτους ώστε να υπονομευτεί ή και να καταληφθεί εκ των έσω, όπως καταλήφθηκε το βυζαντινό κράτος από τους Ρωμαίους, όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν. Ωστόσο και αυτή η εκδοχή απέτυχε γιατί όταν το ελληνικό κράτος είχε ως στόχο την ακεραιότητα των οθωμανικών εδαφών, οι Σλάβοι, και κυρίως οι Βούλγαροι, είχαν την δύναμη να την απειλήσουν και να κερδίσουν εδάφη που διεκδικούσε και η Ελλάδα.
Όλα τα παραπάνω μπορεί κανείς να τα διαβάσει αναλυτικά σε αρκετά βιβλία της πλούσιας ιστοριογραφίας που υπάρχει έχοντας ως θέμα τον ελληνικό 19ο αιώνα. Το βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα, ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ, Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880) (εκδ. Πολύτυπο, Αθήνα 1988) είναι ενδεικτικό της βιβλιογραφίας αυτής.
Περνώντας, τώρα, στην περίπτωση του Δραγούμη θα πρέπει να επισημανθεί ότι ως διπλωμάτης γνώριζε όλες τις εκδοχές της Μεγάλης Ιδέας που είχε στην διάθεσή του το υπουργείο εξωτερικών. Επίσης, την εποχή που έδρασε ως διπλωμάτης, και πριν εκλεγεί βουλευτής, η ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 είχε αποκαλύψει την παρακμή του ελληνικού πολιτικού συστήματος και είχε απλώσει στην κοινωνία μια γενικευμένη ηττοπάθεια. Η Μεγάλη Ιδέα είχε πεθάνει ως κοινωνικό όραμα και στις τρεις της εκδοχές ενώ το πολιτικό σύστημα είχε αποδεχτεί την προσαρμογή στις επιταγές του δυτικού παράγοντα, δίχως να αρθρώνει πιεστικά αιτήματα. Σε γενικές γραμμές είχε γίνει αποδεκτό πως η Ελλάδα δεν μπορούσε να διεκδικήσει την απελευθέρωση περαιτέρω περιοχών. Στόχος ήταν η προσαρμογή της χώρας σε ένα εκσυγχρονισμένο μικρό, ευρωπαϊκού τύπου, κράτος, όπως ήταν το Βέλγιο.
Ο Ίων Δραγούμης, πιστός στις νεορομαντικές του αξίες, αγνόησε αυτή την συνθήκη και για μεγάλο χρονικό διάστημα άσκησε σχεδόν προσωπική εξωτερική πολιτική, στον βαθμό που μπορούσε. Παράλληλα αγωνίστηκε ως διανοητής, προκειμένου να προωθήσει τις παραδοσιοκρατικές του ιδέες στους κύκλους της διανόησης και την κοινωνία ενάντια στην επέλαση του νεωτεριστικού φιλελευθερισμού. Έχοντας απέναντί του έναν λαό δίχως φιλοδοξίες και βουλιαγμένο στην απραξία, επιχείρησε μαζί με έναν στενό κύκλο συνεργατών να ξυπνήσει το όραμα των εθνικών πόθων.
Στην περίπτωση της Μακεδονίας θεώρησε ότι ενδεδειγμένος τρόπος ήταν το αντάρτικο. Όταν μετατέθηκε στην Κωνσταντινούπολη αντιλήφθηκε ότι έπρεπε πάση θυσία να κινητοποιήσει την κοινότητα των Ελλήνων. Επωφελούμενος κι από την νεοτουρκική επανάσταση του 1908, διαπίστωσε ότι ο μοναδικός τρόπος που είχε κάποια προοπτική επιτυχίας ήταν η ενεργοποίηση της τρίτης εκδοχής της Μεγάλης Ιδέας, δηλαδή του «Ελληνο-οθωμανισμού».
Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι ο ίδιος θεωρούσε ότι η προοπτική του «Ελληνο-οθωμανισμού» ήταν σύμφωνη με την εθνικιστική του ιδεολογία. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά στο έργο Όσοι Ζωντανοί εκείνο που επιθυμούσε ήταν ένα ελληνικό κράτος εθνικιστικό, που θα περιέκλειε ολόκληρη την ελληνική φυλή. Αλλά κάτι τέτοιο υπό τις συνθήκες της εποχής ήταν αδύνατο. Έτσι εργάστηκε πάνω στην εκδοχή του «Ελληνο-οθωμανισμού», την οποία πράγματι πίστεψε ο συνεργάτης του Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαϊδης.
Σε μια από τις συνομιλίες του με τον Νικολαϊδη ο Δραγούμης είπε απευθυνόμενος στον φίλο του, «σ’ ενδιαφέρει η ιδέα ενός ανατολικού κράτους, όπως φαντάζεσαι πως ήταν το βυζαντινό. […]. Θέλεις μεγάλο κράτος που να έχει μόνο πυρήνα τους Έλληνες, ενώ εγώ σου παρουσιάζω ένα ιδανικό καθαρά εθνικιστικό[1]». Λίγες σελίδες πιο κάτω ο Δραγούμης υπενθυμίζει ότι το ιδανικό του Νικολαϊδη για το μέλλον του οθωμανικού κράτους «ήταν η ανατολική αυτοκρατορία με όλα τα έθνη μέσα και με τη διοίκηση στα χέρια των Ελλήνων[2].» Μάλιστα, μακροπρόθεσμα ο Νικολαϊδης πίστευε στον σχηματισμό μιας «ιδιαίτερης ανατολικής ράτσας απ’ όλα τα έθνη της Τουρκίας[3]», η οποία θα σχημάτιζε ένα κράτος με παγκόσμια δυναμική. Ο Δραγούμης «έβλεπε κάτι μπερδεμένο και αόριστο στις οπτασίες του συντρόφου του[4]». Εντούτοις, σε εκείνη την ιστορική συγκυρία, πριν τους βαλκανικούς πολέμους, όταν όλοι οι πολιτικοί της Ελλάδας είχαν συμβιβαστεί με το να μην διεκδικούν τίποτε στην εξωτερική πολιτική, αυτό που ενδιέφερε τον Δραγούμη ήταν να υπάρξει μια πρώτη κινητικότητα. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο ίδιος αγωνιζόταν για
«την ένωση της φυλής σ’ ένα μεγάλο και δυνατό καθαρά ελληνικό κράτος, μα μιας και ο φίλος του είχε πιότερο αδυναμία στο άλλο, το ανατολικό ιδανικό, και μπορούν και οι δυό τους να πασκίζουν μαζύ και για τα δυό, γιατί να συζητεί άσκοπα για το πιθανό αποτέλεσμα της ενέργειάς τους; Όποιο από τα δυό και αν πετύχει θα είναι καλό για το έθνος. […] Το μέσο που μεταχειρίζονται, ο ένας για να πετύχει την ισοπολιτεία και τη συγκυριαρχία στην Τουρκία, ο άλλος για να καταφέρει το μεγάλωμα και το δυνάμωμα της Ελλάδας, είναι το ίδιο, δηλαδή η σύμπραξη των εθνών ενάντια στον Τούρκο. Και το μέσο τους ενόνει, ενώ οι σκοποί τους ξεχωρίζονται. […] Τους συνεδένει κοντά στ’ άλλα η ανίκητη σιχασιά τους για το ελλαδικό κράτος και τα στενά ιδανικά των μικροπολιτικών τους[5]».
Άραγε πόσο πιο ξεκάθαρος θα μπορούσε να γίνει ο Δραγούμης; Κι, όμως, υπάρχουν ακόμη διάφοροι τύποι, οι οποίοι, προκειμένου να εκτελέσουν τις εντολές που λαμβάνουν από τις δυτικόδουλες εξουσιαστικές ελίτ του τόπου, παρουσιάζουν στρεβλά τις ιδέες του. Όχι μόνο στο ζήτημα της ανατολικής πολιτικής. Αλλά και σε επιμέρους θέματα. Γιατί, ασφαλώς, ο εθνικισμός του Δραγούμη ήταν γνήσιος, ρομαντικός και αντικαπιταλιστικός. Πράγμα που φοβίζει σήμερα τους τοποτηρητές των διαχρονικών εξουσιαστών της πατρίδας μας, που θέλουν τον ελληνικό εθνικιστικό χώρο να αγνοεί τους αληθινούς του προδρόμους, να βουλιάζει στην παρακμή του περιθωρίου και να ακολουθεί προβοκάτορες, οι οποίοι αναπαράγουν την προπαγάνδα της αστικής ελλαδικής (άκρας)δεξιάς υπό τον μανδύα ενός υποτιθέμενου εθνικισμού έχοντας ως απώτερο σκοπό την αλλοίωση του ελληνικού εθνικιστικού λόγου.
Αφού συζητήσαμε όλα αυτά η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με αφισοκόλληση των γύρω δρόμων. Εκατό χρόνια έχουν περάσει από την δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη και στην εποχή μας υπάρχουν ευτυχώς Έλληνες που προσπαθούν να αποσοβήσουν την δολοφονία της ιδεολογίας του. Σαφώς λίγοι. Αλλά οι ρομαντικοί πάντοτε λίγοι ήταν.
[1] ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, ΟΣΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ, ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2006, σελ. 86.
[2] Ο.π. σελ. 130-131.
[3] Ο.π. σελ. 131.
[4] Ο.π. σελ 132.
[5] Ο.π. σελ. 141.
Σχόλια:
Θα ενημερώσω τους εκλεκτούς συναγωνιστάς δια τα τεκταινόμενα εις την δεξίωσιν του περιφερειάρχου μετά της συζύγου του. Ασφαλώς ήτο εκδήλωσις σημαντικοτέρα της δράσεως των αφελών νεανίσκων με τα δερμάτινα μπουφάν, οι οποίοι διαβάζουν τον συνομιλητή των κομμουνιστών Δραγούμη και τους σατανιστάς συγγραφείς της λογοτεχνίας του φανταστικού.
Επρόκειτο για μια λαμπρήν εκδήλωση. Ο περιφερειάρχης υπήρξε ευγενής οικοδεσπότης. Οι καλεσμένοι ήτο όλοι τους μέλη των ανωτέρων τάξεων του έθνους και φορείς πατριωτικών φρονημάτων! Η σύζυγος του περιφερειάρχου έλαμψε δια της κομψευομένης ενδυμασίας της και δια του καλλιπλόκαμου κορμιού της. Αλλά και αι λοιπαί κυρίαι και δεσποσύναι δεν υστέρησαν εις κάλλος. Κοσμήματα από ερυθρό χρυσό κοσμούσαν τους κύκνειους λαιμούς των και αδαμάντινα στέμματα τα όμορφά των μαλλιά. Τίποτε δεν θα ζήλευαν από τα λούσα των συζύγων και των θυγατέρων που διαθέτουν οι Ευρωπαίοι συναγωνιστάς του εθνικοπατριωτικού κινήματος.
Ο αφρόδης οίνος έρεε άφθονος, δροσίζοντας μας εις την νυκτερινή ραστώνη, και οι συνδαιτυμόνες, υπό τας μαγευτικάς μουσικάς συνοδείας ασμάτων του Τώνη Μαρούδα και του Μιχαήλ Βιολάρη, έδωσαν όρκον ότι θα συστρατεύσουν τα κότερά των στον αγώνα δια την αποτροπήν τουρκικών γεωτρήσεων και προς εκπλήρωσιν του οράματος ανακαταλήψεως της Ιωνίας.
Πριν το τέλος άπαντες αι πατριώται καλεσμένοι έδωσαν όρκον ότι του χρόνου θα γιορτάσομεν εις την Πόλιν. Ο πρωθυπουργός θα χριστεί ελευθερωτής και θα συνεχίσει να κυβερνά την Ελλάς των δυο ηπείρων, συνεχίζοντας την πολιτική κληρονομιά του μεγίστου προγόνου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο συναγωνιστής Άδωνις Γεωργιάδης θα ορκιστεί νέος αυτοκράτωρ και το σύνταγμα της χώρας θα μεταβληθεί εις βασιλευομένην δημοκρατία. Καταληκτικά, αποφασίσαμεν ότι εγώ θα λάβω την θέση του Πατριάρχου.
Έπειτα ακολούθησε η αποχώρησις από την εκδήλωσιν και η μεταφορά των καλεσμένων, υπό των σοφέρ, εις τας οικίας των.
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Χαχαχα το lore του πατριάρχη έχει ξεφύγει, πρέπει να αρχίσουμε να το καταγράφουμε.
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...
Υπάρχουν ήδη προτάσεις για να αποκτήσει στήλη σε περιοδικό! Μείνετε συντονισμένοι..
Ο/Η Ανώνυμος είπε...Εντωμεταξύ αυτοί της ΕΣΑ μέχρι και ορθογραφικό λάθος είχαν στο τρικάκι της αντιδραγουμικής δράσης τους. Δεν τους δίδαξε ο κρυφός τους αρχηγός ότι γράφεται με όμικρον η λέξη μασόνος;
Η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας είπε...
Μπορεί να ακολουθούν την γλωσσική εκδοχή του Πατριάρχη.