του Σταμάτη Μαμούτου
Οι εκδόσεις Στοχαστής έχουν προσφέρει σημαντικές κυκλοφορίες βιβλίων στους Έλληνες αναγνώστες της λογοτεχνίας του φανταστικού. Μόνο που οι τελευταίοι εκτιμώ ότι είναι μάλλον δύσκολο να τις εκτιμήσουν. Ζούμε στην εποχή που οι περισσότεροι νέοι αναγνώστες αντιμετωπίζουν την φανταστική λογοτεχνία ως «fantasy» και θεωρούν ότι είναι επική λογοτεχνία του φανταστικού -και μάλιστα ποιοτική- οι γελοίες επταλογίες, οκταλογίες και, εν γένει, πολυλογίες των σύγχρονων αμερικανών γραφιάδων. Η τάση αυτή δεν είναι ευδιάκριτη μοναχά στους αναγνώστες. Πρώτοι και καλύτεροι την τροφοδοτούν οι περισσότεροι εκδότες -και ιδίως οι νέοι- που εστιάζουν στο αγαπημένο μας λογοτεχνικό πεδίο. Ευτυχώς για τους λίγους που δεν επηρεαζόμαστε από αυτές τις μεταμοντέρνες τάσεις της αγοραίας επιδερμικότητας υπάρχουν και κάποια βιβλία όπως αυτά των εκδόσεων Στοχαστής.
Αναφέρομαι, καταρχάς, στα μεσαιωνικά έπη των γερμανόφωνων λαών, που έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τον εν λόγω εκδοτικό οίκο. Πρόκειται για το Βάλτερ ο χειροδύναμος και Το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν. Και τα δυο είναι αφηγήσεις του ίδιου κύκλου ιστοριών.
Στο Τραγούδι του Χίλντεμπραντ τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν και θα συναντήσουμε μετέπειτα στο Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν είναι ο βασιλιάς Ντίτριχ και ο ιππότης Χίλντεμπραντ. Στο Βάλτερ ο χειροδύναμος θα συναντήσουμε έναν από τους αρνητικούς πρωταγωνιστές του Τραγουδιού των Νιμπελούνγκεν, σε νεαρή ηλικία. Πρόκειται για τον τρομερό πολεμιστή Χάγκεν. Το έπος του Βάλτερ υπάρχει και σε σαξονική γλώσσα στην οποία διατηρούνται κάποιες αναφορές παλαιότερων παραδόσεων αναφορικά με τον κύκλο των επικών γερμανικών μεσαιωνικών αφηγήσεων. Ωστόσο οι εκδόσεις Στοχαστής το έχουν μεταφράσει από την εκδοχή της λατινικής γλώσσας.
Η υπόθεση του έπους έχει ως εξής. Ο Βάλτερ, ο γιος του βασιλιά της Ακουϊτανίας Άλπχερ, έχει σταλεί από τον πατέρα του ως όμηρος στην αυλή του Αττίλα. Ο Αττίλας των επών αυτών παρουσιάζεται μεν δυνατός, με πολλές εκτάσεις στην κατοχή του αλλά και στην αρχή της πτώσης του. Η εικόνα του διαφέρει από τον ιστορικό χαρακτήρα του Ούννου βασιλιά. Στα γερμανικά έπη παρουσιάζεται μαλθακός μπροστά στην γερμανική ρώμη. Στην ουσία τα έπη αυτά αντανακλούν την αυγή της γερμανικής ισχυροποίησης στο κέντρο της Ευρώπης και την αρχή της υποταγής των Μογγόλων στην γερμανική ισχύ. Τόσο στο έπος του Βάλτερ όσο και στο Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν η υπεροχή των Γερμανών έναντι των Ούννων αναδύεται σε κάθε σχεδόν περιγραφή. Αν μη τι άλλο, πέρα από την λογοτεχνική τους αξία, τα έπη αυτά διαβάζονται με μια αίσθηση χαρμολύπης από τους σημερινούς Έλληνες, όταν αναλογιζόμαστε ότι η κληρονομιά των ατρόμητων μεσαιωνικών πολέμαρχων της Γερμανίας, που περιόρισαν, εν μέσω λουτρών αίματος, την ισχύ των Ούννων στην περιοχή της σημερινής Ουγγαρίας, έχει περάσει στις μέρες μας στην κρατική υπόσταση που διοικεί η αστεία επικεφαλής των χριστιανοδημοκρατών, η οποία μετατρέπει σταδιακά την Ευρώπη σε τσαντίρι επιχειρηματιών όπως ο Τζωρτζ Σόρρος και σε γεωπολιτική χανούμισσα του Ταγίπ Ερντογάν.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στον αναμφίβολα ωραιότερο -για εμάς τους ρομαντικούς- μεσαιωνικό κόσμο. Ο Βάλτερ ζει στην αυλή του Αττίλα, ως αιχμάλωτος, δίπλα στον Χάγκεν, ο οποίος είναι συγγενής του βασιλιά των Φράγκων Γκούντερ, και την Χίλτγκουντ, η οποία είναι κόρη του βασιλιά Χέριριχ. Ο Βάλτερ και ο Χάγκεν μεγαλώνοντας γίνονται οι πιο τρομεροί ιππότες, τους οποίους φοβούνται οι υπόλοιποι αυλικοί του Αττίλα. Ο Χάγκεν, κάποια στιγμή, δραπετεύει και γίνεται ένας από τους πρώτους ιππότες του βασιλιά Γκούντερ στην πόλη της Βορμς. Ο Βάλτερ και η Χίλτγκουντ, που είναι ερωτευμένοι, οργανώνουν την δική τους απόδραση προκειμένου να ζήσουν ελεύθεροι και να συνάψουν γάμο. Έτσι καταστρώνουν ένα σχέδιο διαφυγής και παίρνουν μαζί τους αρκετό χρυσάφι.
Το έπος του Βάλτερ του χειροδύναμου περιγράφει την απόδραση των δυο νέων. Την δύσκολη διάβαση των γερμανικών δασών και την άτιμη επίθεση που δέχονται, τελικά, από τον βασιλιά των Φράγκων Γκούντερ, ο οποίος συνοδευόμενος από δώδεκα ιππότες του, θέλει να κλέψει τον χρυσό που κουβαλούν οι δυο ερωτευμένοι νέοι. Ανάμεσα στους ιππότες του βασιλιά είναι και ο Χάγκεν.
Ο Χάγκεν είναι ο τραγικός ήρωας του αφηγήματος. Γιατί από την μια τον δεσμεύει ο όρκος του ιππότη προς τον βασιλιά, που στα μεσαιωνικά χρόνια ισοδυναμούσε με όρκο προς τον Θεό. Κι από την άλλη δεν θέλει να συμμετάσχει στην άδικη επίθεση εναντίον του παλιού του φίλου. Έτσι, αρχικά ο Χάγκεν αρνείται να επιτεθεί στον Βάλτερ.
Ο Βάλτερ εκμεταλλεύεται την ευκαιρία και οχυρώνεται με την μέλλουσα γυναίκα του σε ένα φαράγγι. Οι αντίπαλοι δεν μπορούν να τον περικυκλώσουν και αναγκάζονται να του επιτεθούν ένας ένας. Μέσα από την περιγραφή τρομερών επικών μονομαχιών ο αναγνώστης μαγεύεται από τα κατορθώματα της ανδρείας του Βάλτερ. Οι αντίπαλοι ιππότες πέφτουν όλοι νεκροί. Το ζευγάρι συνεχίζει την πορεία του αλλά ο Χάγκεν αναγκάζεται από τον βασιλιά να μπει στην μάχη. Στο τέλος ο βασιλιάς Γκούντερ και ο Χάγκεν επιτίθενται διαδοχικά στον Βάλτερ. Το αποτέλεσμα είναι να τραυματιστούν όλοι τους και να επέλθει συμφωνία ειρήνευσης.
Το έπος του Βάλτερ είναι σύντομο, γύρω στις ογδόντα πέντε σελίδες. Πρόκειται για ένα κείμενο λιτά γλαφυρό, με συνεκτική υπόθεση και συναρπαστικές περιγραφές μαχών, οι οποίες αποτελούν σημείο αναφοράς για την νεότερη επική λογοτεχνία του φανταστικού. Πρόκειται για ένα τραγούδι πολέμου αφιερωμένο στους τελευταίους ρομαντικούς, που νοσταλγούμε τις προνεωτερικές αξίες της μεσαιωνικής Ευρώπης.
Καλοί και κακοί χαρακτήρες υπάρχουν στο έργο. Αλλά όχι με την έννοια που επικράτησε μεταγενέστερα, ως απόρροια της νεότερης ηθικής. Ασφαλώς ο μοναχός συγγραφέας, μολονότι διέθετε εντυπωσιακή κλασική παιδεία και έγραψε το δημώδες αυτό αφήγημα με τρόπο που παραπέμπει σε κλασικό κείμενο της ρωμαϊκής εποχής, όπως ήταν αναμενόμενο προσέδωσε σε ορισμένους χαρακτήρες του έργου κάποια χριστιανικά στοιχεία, που δεν θα υπήρχαν σε ένα αρχαίο έπος. Κύριος αποδέκτης αυτών των χριστιανικών αρετών είναι ο Βάλτερ. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η φραστική -και κατά συνέπεια ηθική-απόσταση που κρατά ως πρωταγωνιστής από την επική καυχησιολογία που συνοδεύει την υπεράσπιση της τιμής των πολεμιστών, η οποία αποτελεί στοιχείο υψηλοφροσύνης για τους ιππότες της εποχής. Ο Βάλτερ είναι σε ορισμένα σημεία εγκρατής και ταπεινός. Πράγμα που στην σαξονική γλωσσική εκδοχή του έργου δεν υφίσταται και ο ήρωας είναι το ίδιο επιθετικός, τραχύς και προσβλητικός όσο και οι αντίπαλοί του.
Όπως και να έχει, πάντως, το Βάλτερ ο χειροδύναμος των εκδόσεων Στοχαστής είναι ένα κείμενο το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς για τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται για την επική λογοτεχνία και ιδίως για την νεότερη επική λογοτεχνία του φανταστικού. Η τιμή του είναι προσιτή, η λογοτεχνική τέρψη που προσφέρει μεγάλη και η ιστορική του σημασία αδιαμφισβήτητη. Κοντολογίς, οι αναγνώστες της επικής λογοτεχνίας του φανταστικού που δεν το έχουν διαβάσει μόνο οφέλη θα αποκομίσουν αν το προσθέσουν στην λίστα των αναγνωσμάτων τους.
Οι εκδόσεις Στοχαστής, πέρα από την πλούσια βιβλιογραφία κειμένων της ρομαντικής γοτθικής λογοτεχνίας του φανταστικού που διαθέτουν, έχουν κυκλοφορήσει ορισμένα ακόμη βιβλία με θέμα τους επικούς μεσαιωνικούς κύκλους. Πρόκειται για το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν, το Τραγούδι του Ρολαντ και την ενδιαφέρουσα συγκριτική μελέτη Από τον Βαλτάριους στους Νιμπελούνγκεν και τον Ρολαντ του Δημήτρη Πεταλά. Θα παρουσιάσω ορισμένα από αυτά τα βιβλία σε προσεχείς αναρτήσεις και επίσης και σε άρθρα ερχόμενων τευχών του περιοδικού Φανταστική Λογοτεχνία.